Bu çalışmada amaç, Yusuf Has Hacib’in temel kabullerinden, dayandığı ilkelerden, ileri sürülen düşüncelerin gerekçelendirilmelerinden, varılan sonuçlardan hareketle metni yeniden kurgulamaktır. Yusuf Has Hacib, insanın dolayısıyla kültürel dünyanın kötülüğünü kabul ederek düşüncelerinin temellerinden birini oluşturmaktadır. Yusuf’un, kötü dünyanın iyi bir yönetimle düzeltilebileceği iddiasında bulunması ikinci kabul olarak öne çıkmaktadır. Dünyanın kötülüğü kabulü ve dünyayı iyileştirecek yönetimi temellendirme çabası metnin genel çerçevesini oluşturmaktadır. Kabullerin temellendirilmesinde, metinde farklı bağlamlarda yer alan sorular yönlendirici olmaktadırlar. Özellikle yönetici bozulursa onu kim düzeltir (5203)1 sorusu, Kutadgu Bilig’in düşünce örgüsünü biçimlendirilmesinde ve iyi yönetimin nasıl olması gerektiği sorusunu cevaplandırılmasında yardımcı olmuştur. Kitapta yer alan eleştiriler temellendirmelerin sağlamlıklarını ve güvenilirliklerini artırmaktadırlar. İnsan, yönetim (siyaset), haklar, devlet düşüncesi, halk, zahit, düşünce ortamı gibi kitabın temel sorunlarının her biri eleştirel bir temelde değerlendirilmektedir. Devlete ilişkin zahitin yaptığı eleştirilerin gerçekçiliği ve zahit üstünden dinî tutumun sorgulanması, önerilen modelin benimsenmesi için çok iyi bir temel oluşturmaktadır. Yusuf Has Hacib dünyanın iyileştirmesini yönetime bağladığından iyileştirme modelini de yönetim üzerinden kurmaktadır. Bey, vezirler ve zahitin sahip oldukları akıl ile bilgi özellikleri, ahlâkı esas alan yaşayış tarzları, ahlâk temelli hak anlayışları, hukuka bağlılık, iktisadî şartların adil bir şekilde oluşturulması, kadroların sorun çözme becerileri, ilahî adaletle denetlenme bilinci, Yusuf’un tasavvur ettiği dünyayı iyileştirme modelinin omurgasını oluşturmaktadırlar. Yusuf Has Hacib dünyanın iyileştirilmesini ve hayatın huzur içinde sürmesini sağlamak için geliştirdiği düşünceleri tutarlı bir şekilde ortaya koymuştur. Dünyanın kötülüğünü ahlâklılık üzerinden tanımlamış ve dünyayı iyileştirecek modeli de ahlâkî temelde oluşturmuştur. Sorunu tek başına kişinin ahlâkî eylemi üzerine oturtmamış, toplumun ve devletin iktisadî şartlarının ve hukuki yapısının huzurlu bir hayat sürdürülmesi için düzenlenmesi gerektiğini şart koşmuştur. Toplumsal sorunları aşacak tutarlı ve açıklama gücü yüksek bir çözüm modeli denemesi yapmak düşüncelerin felsefî bir temelde geliştirdiği anlamına gelmektedir.

The purpose of this study is to rebuild the text considering the results and justifications of the proposed ideas, based principles, and basic acceptances of Yusuf Has Hacib. One of Yusuf Has Hacib’s basic thoughts is the acceptance of human evilness –and through him the evilness of cultural world. His second basic thought is the acceptance of possibility to improve the world that is in a bad state. The acceptance of world as being bad and the effort to ground the governance that might improve the world’s condition are the main frameworks of this text. The questions posed in different contexts are the guides for grounding the acceptances. Especially the question “who will refine the spoiled governor” (5203)2 guides to form Kutadgu bilig’s way of thinking and guide the answer to the question about how a good government should be. The critiques in the book increase the reliability and soundness of groundings. The basic problems of the book such as human, government (politics), rights, state, public, devotee, and thought environment are evaluated through a critical ground. The authenticity of the critiques that devotee makes about state and the questioning of religious manners through the devotee forms a very good ground for adopting the proposed model. Bey, viziers and devotee’s mind and knowledge, their way of living and their search for rights on moral grounds, their skills of solving problems, their consciousness about being examined by divine justice form the backbone of Yusuf’s imagination about improving the world. Yusuf Has Hacib presents his thoughts on improving the world and having a peaceful life coherently. He defined the bad world through morality and formed the model that will improve the world on moral grounds. He did not place the problem only on a person’s own moral acts, yet he proposed that an organization of economics and law of a state and public was needed to have a peaceful life. His attempt to propose a solution model that is coherent and explainable means that he develops his thoughts on a philosophical way.