İsmet Mehmed Efendi (Ö. 1747) ve Tedahül-i Seneye Dair Risalesi

Bu makalede Lale Devrinin önemli ve verimli bilim adamlanndan Hacı Çelebi lakabıyla tanınan İsmet Mehmed Efendi'nin hayatı ve eserleri incelenmiş ve tedahül meselesi ile ilgili bir eseri transkribe edilerek incelenmiştir. Osmanlı maliyesi için çok büyük problemlerden birisi olan tedahül konusunun problemlerinin ele alındığı bu Risalede yazar çözüm yollan üzerinde durmuştur. Mehmed Efendi gerek yazdığı eserler gerekse tercümeleri ve istinsahları ile Lale Devri'nin önemli bir ilim adamıdır.

İsmet Mehmed Efendi His Studyon "Tedahul-i Sene"

Mehmed İsmet Efendi who was usually known as Hajji Chalabi was one of the renowned polymath scholars of the Tulip Age. In this article, we refer to his scholarly life and his studies in various branches of science. We have listed all his works, translations and the books, which he copied. One of his treatises was about the intercalation problem of the Ottoman Finance Office. Here, we edited and analyzed this treatise with explanations.

___

A. Arşiv Kaynakları

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliyeden Müdevver, nr. 9857, tarih, 29 CA 1088/9. Ağustos 1676.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DVK, Defter-i Harac-ı Arazi Tabi-i Kalem-i Şehr, Defter No: 368 / 3, s. 1.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet-Maârif, nr. 308, tarih, 16 CA 1152/20 Ağustos 1739.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet-Maârif, nr. 308, tarih. 1152/1739.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliyeden Müdevver 654, Mukataa Deften, s. 4, tarih, 2 C 981/29 Eylül 1573.

B. Diğer Eserler

Abidin, Adile, "Aynî'nin 'İkdü'l-cümân fî târihi ehli'z-zaman adlı tarihinde Osmanlılara ait verilen malumatm tetkiki", Târih Semineri Dergisi, İstanbul 1938, s 145.

Ahmed Şakir Paşa, Takvim-i Nücûmî, İstanbul 1306.

Ahmet Cevdet Paşa, Ma 'rûzât (nşr. Y. Halaçoğlu), İstanbul 1980.

---, Tezâkir (nşr. C. Baysun), Ankara 1986.

Akgür, N., ""Müneccimbaşı Takvimlerinde Tarihleme Yöntemleri", Türk Dünyası Araştırmaları, Ekim 1992, sayı. 80, s. 99-120.

Akın, Ö. -M. Desay, Beş Büyük Cebir Bilgini, İstanbul 1994.

Aktepe, M. Münir, "Damad İbrahim Paşa", DİA, İstanbul 1993, VIII, s. 441-443.

Aydüz, Salim, "Ahmed Dede (Müneccimbaşı), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999,1, 115-117.

---, "Halil Efendi (Cabîzâde)", Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul 1999,1,s. 515.

---, "Mehmed b. Ahmed (Müneccimek)", Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999, s. 111.

---, "Lâle Devri'nde yapılan ilmî faaliyetler" Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, 3 (İstanbul 1997/n143-170.

Babinger, F., "Hızır Bey", İslam Ansiklopedisi, V/l, s. 471.

---, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, çev: Coşkun Üçok, Ankara 1982. Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-'ârijîn estnâ'ü'l-Mü'elifin ve üşârü'l-musannifin, I-II, İstanbul 195). 55.

Berk, Süleyman, Zamanı Aşan Taşlar, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları: 7, 2006.

Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul 1342.

Cumbur, M., "İsmet", Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi, 2004, V, s. 235.

Çıpan, Mustafa, Muğlalı İbrahim Şahidi hayatı, edebi şahsiyeti, eserleri divan ve Gülşen-i Vahdet (tenkitli metin), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1985.

Çuhadar, Mustafa, "Hıdır Bey ve Kasîde-i Nûniyyesi", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Kayseri 1987,1, 217-230.

Davud Fatin Efendi, Tezkire-i Hâtimetü'l-Eş'âr, İstanbul: İstihkam Alayları Litografya Destgahı, 1271/1870.

Dizer, Muammer - Atila Özgüç, Kandilli Rasathanesi Kitaplığı Takvim Katalogu, İstanbul: Kandilli Rasathanesi, 1973.

Erünsal, İsmail E., "Damad İbrahim Paşa Kütüphanesi", DİA, İstanbul 1993, VIII, s. 449.

Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-endûz 'u (Haz. Rıza Oğraş), Burdur 2001.

Eyice, Semavi, "Damad İbrahim Paşa Külliyesi", DİA, İstanbul 1993, VIII, s. 443-447.

Faiz Halil b. Câbîzâde Mustafa Yedikuleli, Divan, Ankara Milli Kütüphane, Yazmalar Kolleksiyonu, nr. 509.

Gölcük, Şerafeddin, "Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'a Tayin Ettiği İlk Kadı Kelâm Alimi Hızır Bey 1407-1458 (810-863 H )", Millî Kültür, Ankara 1981, XII, 8-12.

Gümüş, Zehra, "Pîrî Paşa-Zâde Mehmed B. Abdü'1-Bâkî El-Cemali'nin Tuhfe-i Şâhidî Şerhi: Tuhfe-i Mîr", Türkoloji Araştırmaları 2/3 Yaz 2007, s. 296-312.

---, Piri Paşa-zâde Cemali Mehmed b. Abdülbaki, Tuhfe-i Mir (Tuhfe-i Şahidi), (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Linsans Tezi, 2006.

Hall, R.E., 'Khazini' Dictionary of Scientific Biography, vol. 7 (1973), s. 335-51.

Hartner, W., "al-Battânî", Dictionary of Scientific Bibliography, I, s. 507-516.

Heinz, Wilheim, "Die Kultur der Tulpenzeit des Osmanischen Reiches", Weiner Zeitschrift fur die Kun-de des Morgenlandes, band VXI (1967), s. 62-116.

Hill, Donald R., Islamic Science and Engineering, Edinburgh University Press 1993.

Ibn Funduq, Tatimma sivan al-hiqma, by M. Shafi, Lahore 1935.

İbn Hallikan, Biographical Dictionary (tere. M. G. De Slane), Beyrut 1970, III, s. 317-320.

İmamoğlu, Ahmet Hilmi, Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şahidi 'nin Sözlüğü, İnceleme-Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 1993.

İpşirli, Mehmet, "Lâle Devrinde Teşkil Edilen Tercüme Heyetine Dâir Bazı Gözlemler", Osmanlı İlmî ve Mesleki Cemiyetleri (haz. Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul 1987, s. 33-42.

İzgi, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul 1997.

Kandilli Rasathanesi el yazmaları 1: Türkçe yazmalar, proje sorumlusu Günay Kut; hazırlayanlar Hatice Aynur, Cumhure Üçer, Fatma Büyükkarcı Yılmaz,. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2007.

Karatay, Fehmi Ethem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe yazmalar katalogu: jiloloji, edebiyat, mecmualar, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, 1961.

Kaside -Sadrazam İbrahim Paşa Hakkında. Beyazıd Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, nr. 3249.

Kehhale, Ömer Rıza, Mu'cemü'l-tnüellijin, Beyrut, ts.

Koçin, Adülhakim, "Çağını Aşanlar", Bilim ve Teknik, Şubat 1991, s. 48.

Kolay, İlknur Aktuğ, "Damad İbrahim Paşa Külliyesi", DİA, İstanbul 1993, VIII, s. 447-449.

Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmani, İstanbul 1311.

Mevlevi İbrahim Dede Şahidi, Tuhfe-i Şahidi, İstanbul: Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Matbaası, 1298.

Muhammed b. İshak b. el-Huzeyme, Sahîh-i İbn Huzeyme, Beyrut 1970. Müftüoğlu, Ferruh, "Bettânî", DİA, VI, s. 9-10.

Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Cami 'ü 'd-Düvel Osmanlı Tarihi (1299-1481), (yay. haz. A. Ağırak-ça) İstanbul 1995.

Müstakimzâde Süleyman Sadeddin, Tuflıe-i Hattatın, İstanbul: Devlet Matbaası, 1928, s. 375.

---, Mecelletü'n-nisâb, Süleymaniye Ktp., Halet Ef. nr. 628, yap. 320a. Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi (haz. E. İhsanoğlu ve diğerleri), İstanbul: IRCICA, 1997.

Öz, Yusuf, Tuhfe-i şahidi şerhleri, Konya: Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, 1999.

Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: MEB Yayınları, 1993.

Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ 'sı, haz. Sadık Erdem, (İst. Ünv. Sosyal bilimler enstitüsü, Doktora tezi), İstanbul 1986

Rozhanskaya, M. -I. S. Levinova, 'Statics' Encyclopaedia of Arabic Science, ed. R. Rashed, London 1996.

Saadeddin Mesud b. Ömer et-Taftazani, Şerhu 't-Telvih ale't - Tavdîh, Beyrut 1996.

Sahillioğlu, Halil, "Sıvış Yılı Buhranları", İktisat Fakültesi Mecmuası, XXVII/1 -2, s. 75-111.

Sakaoğlu, Necdet, "Hızır Bey Çelebi", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, IV, 69-70.

Salih Zeki, Âsâr-ı Bakiye, Zeyl, İstanbul 1329.

---, "Tarih ve Takvim Meselesi", Resimli Kitap, 1/2, s. 402-405.

Sayılı, Aydın, The Observatory in İslam, Ankara 1988.

---, "Rasadhâne", MEB İslam Ansiklopedisi, IX, 630.

Şahidi İbrahim Dede, Tuhfe-i Şahidi: (Farsça-Türkçe manzum sözlük); haz. Ahmet Hilmi İmamoğlu, Muğla: Muğla Üniversitesi, 2005.

Şemseddin Sâmî, Kâmûsu'l-A'lâm, I-VI, İstanbul 1308-1316.

Tabakoğlu, Ahmet, 1680-1750 Osmanlı Mali Tarihi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi, 1981.

Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü (haz. H. İpekten, M. İsen, R. Toparlı, N. Okçu, T. Ka-rabey), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1988.

Tok, Özen, "Osmanlılarda Kiptî Takviminin İdarî ve Malî Alanda Kullanımı", Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 21 Yıl: 2006/2, s. 365-379.

Tuman, Mehmet Nail, Tuhfe-i Nailî, Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri II (haz. C. Kurnaz-M. Tat-cı), Ankara: Bizim Büro Yayınlan, 2001.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, yay. haz. Ezel Erverdi [ve öte.], İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.

Uzunçarşılı, İ. H., Osmanlı Tarihi, Ankara 1988.

Ünver, A. Süheyl, Kadıköyüne Unvanı Verilen Hızır Bey Çelebi, Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1944.

Yazıcıoğlu, M. Said, "Hızır Bey ve Kasîde-i Nûniye'si", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXVI (1983), s. 549-588.

---, Hızır Bey, Ankara 1987.

---, M. Said, "Hızır Bey", Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1998, XVII, 413-415.

Youschkevitch, A. P. -B. A. Rosenfeld, "al-Khayyâmî", Dictionary of Scientific Biography, VII, s. 323-334.

Ziyaoğlu, Rakım, İstanbul'un İlk Belediye Başkanı Hızır Bey Çelebi, İstanbul 1976.