Bayram Ali ÇETİNKAYA

İsmail Hakkı İzmirli

Hemen hemen sosyal bilimlerin her sahasında eserler veren İzmirli İsmail Hakkı, Meşrûtiyet ve Cûmhuriyet dönemlerim yaşamış çok yönlü bir ilim ve fikir adamımızdır. Yaşadığı dönemler, fikrî ve siyasî hareketliliğin en yoğun ve en çalkantılı dönemleridir. Yazdığı eserlerin bir çoğu bizce alanında Türkiye'de yazılmış ilk eserlerdir. Bununla birlikte İsmail Hakkı, İslâm felsefesinin sistematik bir disiplin olarak, Türkiye'de "kurucusu" kabul edilmektedir. Ancak onun genel olarak felsefe alanında özel olarak İslâm felsefesi alanında kullandığı felsefî dil oldukça ağdalı ve ağırdır. Alanında kurucu olacak kadar vukufîyetli olan İzmirli, İslâm filozoflarının sistem ve düşünceleri hususunda müstakil kitaplar telif etmiş, uzun makaleler kaleme almıştır. İzmirli, ayrıca İslâm filozofları arasında Türk olanları arayan ve İslâm felse-fesindeki Türk filozoflar hakkında eser veren ilk düşünürümüzdür. Bununla birlikte İzmirli, bazı eserlerinde Türklerin İslâm düşüncesindeki etkisini ve hâkimiyetini pekiştirmek amacındadır.İzmirli, bir filozof, bir sistem kurucusu değildir. Her sahayla ilgilenip, eserler telif etmesi onu bir "ansiklopedist" konuma yerleştirmektedir.

An affluent legacy spanning across almost the entire fields of social sciences entitles izmirli to a rank among the profoundest and most multifaceted scholars of the Constitutional and Republican eras densely tarred with political and philosophical turmoil. Many of his works are the first compilations of their kind in Turkey, added to which is no doubt the more coveted accolade of being the founder of Islamic philosophy, in Turkey in the disciplinary sense, a propounding most saliently characterized by a sophisticated and often intricate philosophical lexis. Among the independent studies brought to completion by the pen of izmirli on the leading historical exponents of Islamic philosophy hitherto cited.izmirli is also the first thinker to intentionally seek and subsequently write on philosophers, among the Islamic philosophers' ensemble, those with Turkish origin, motivated by the urge to reinforce a Turkish grip across the rope of Islamic thought.izmirli was not so much a philosopher who propounded a distinct system as an encyclopedic who compiled an array of works across vast fields of inquiry.

___

Alper, Ömer Mahir, "İsmail Hakkı İzmirli'nin İslâm Felsefesini Yorum: İslâm Felsefesi Tarih Yazımına Bir Örnek", İÜİF Dergisi, sayı: 8, İstanbul 2003.

Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, II. Baskı, İzmir 1990.

Başçı, Vahdettin, "İsmail Hakkı İzmirli'de Felsefe, İlim ve Mantık Anlayışı", Atatürk ÜİFD, sayı: 19, Erzurum 1993.

Çankaya, Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara 1968-1968.

Çetinkaya, Bayram Ali "İsmail Hakkı İzmirli Düşüncesinde Gazâlî", İslamî Araştırmalar,c: 13, sayı: 3-4, 2000.

Çetinkaya, Bayram Ali, İzmirli İsmail Hakkı Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İnsan Yayınlan, İstanbul 2000.

İslâm-Türk Ansilopedisi, İstanbul 1360 (1941).

Eşref, Edip, "İlim Güneşi, Ord. Prof. İsmail Hakkı İzmirli", Sebilürreşad, c:2, Sayı:30, (şubat) İstanbul 1949.

Eşref, Edip, "İlim Güneşi, Ord. Prof. İsmail Hakkı İzmirli", Sebilürreşad, c:2, sayı:30, İstanbul 1949 (şubat).

Fârabî, Fususu 'l-Medeni (Siyaset Felsefesine Dair Görüşler), çev: Hanifi Özcan, İzmir 1987.

Fennî, İsmail, Kitab-ı Ezel-iŞukuk, İstanbul 1928.

Hizmetli, Sabri, "İsmail Hakkı İzmirli'nin Hayatı, Eserleri ve Mezhep Anlayışı" (1-2), Milli Eğitim ve Kültür Dergisi, sayı: 18, 19, Ankara 1982-1983.

Hizmetli, Sabri, La Vie Et Les Ouvres d'İzmirli İsmail Hakkı, Paris 1975 (Basılmamış master tezi).

Hizmetli, Sabri, "İsmail Hakkı İzmirli'nin Hayatı, Eserleri ve Mezhep Anlayışı" (1), Millî Eğitim ve Kültür Dergisi, yıl:5, Sayı: 18, Ankara 1982.

Hizmetli, Sabri, İzmirli İsmail Hakkı, Ankara 1996.

Hizmetli, Sabri, "İsmail Hakkı İzmirli'nin İlmî Şahsiyeti", (İ. İ. Hakkı Sempozyumu: 24-25 Kasım 1995), Ankara 1996.

Günaltay, M. Şemseddin, "Felsefe-i Kadime İslâm Alemine Ne Şekilde ve Hangi Tarikle Girdi.", DİFM, c. I, İstanbul 1926.

"İsmail Hakkı' mad., Ana Britanica, İstanbul 1988, XII.

İzmirli, Celaleddin, İzmirli İsmail Hakkı 'nin Hayatı, Eserleri, Dînî ve Felsefi İlimlerdeki Mevkii, Jübilesi, ve Vefatı, İstanbul 1946.

İzmirli, Celaleddin, İslâm Aleminde Yetişen Filozof, Tabip, Natüralist ve Biyologlar, Ankara 1951.

"İzmirli, İsmail Hakkı", mad., Türk Ansiklopedisi, Ankara 1972, XX.

İzmirli, İsmail, Hakkı, Hikmet-i Teşri, İstanbul 1328.

İzmirli, İsmail, Hakkı, Din-i İslâm ve Din-i Tabiî, Süleymaniye Kütüphanesi, no: 3761, trz (yazma).

İzmirli, İsmail, Hakkı, "Ebu Hamid Muhammed Gazâlî", Ceride-i İlmiye, sayı: 56, (cemaziyelevvel), İstanbul 1338.

İzmirli, İsmail, Hakkı, "Ebu Ali Miskeveyh (İbn Miskevehy) el-Hâzin", DİFM, sayı: 3, İstanbul 1928.

İzmirli, İsmail, Hakkı, Hikmet-i Teşri, İstanbul 1330.

İzmirli, İsmail, Hakkı, "İslâm'da Felsefe (16)" Sebilürreşad, c: 14, sayı: 340, İstanbul 1331.

İzmirli, İsmail, Hakkı, İslâm Filozofları, "Türk Tarihinin Ana Hatları" Eserinin Müsveddeleri, No: 34, 7 (basım yeri ve tarihi yok)

İzmirli, İsmail, Hakkı, Muhassalu 7 Kelâm ve 'l-Hikme, İstanbul 1336.

İzmirli, İsmail, Hakkı, "İslâm'da Felsefe" (14), Sebilürreşad, c: 14, sayı: 341, İstanbul 1331.

İzmirli, İsmail, Hakkı, "İslâm'da Felsefe "(I), Sebilürreşad, c: 13, sayı: 335, İstanbul 1331.

İzmirli, İsmail, Hakkı, "Hikmet-i Teşri veya Mehâsin-i Şerai", Ceride-i İlmiye, sayı: 47; İstanbul 1337.

İzmirli, İsmail, Hakkı, Hikmet-i Teşri, İstanbul 1328.

İzmirli, İsmail, Hakkı, Anglikan Kilisesine Cevap, sad: Fahri Unan, Ankara 1995.

İzmirli, İsmail, Hakkı, Mulahhas İlm-i Tevhid, İstanbul 1338.

İzmirli, İsmail, Hakkı, "İslâm'da Tekâmül Nazariyesi", Sebilürreşad, c: 2, sayı: 30, İstanbul 1949.

İzmirli, İsmail, Hakkı, Hikmet-i Teşri, İstanbul 1328.

İzmirli, İsmail, Hakkı, Feylesu 'l-Arab Yakup İbn-i İshak El-Kindî, çev: Abbas Âzzavî, Bağdat 1963.

İzmirli, İsmail, Hakkı, "Yeni İlm-i Kelâm Hakkında", Sebilürreşad, c:22, sayı: 549-550, İstanbul 1339.

İzmirli, İsmail, Hakkı, "Lee Vrooman, İlim Adamları Dindar Olabilir mi? " Adlı Eserinin Mukaddimesi, II.baskı, İstanbul 1946.

İzmirli, İsmail, Hakkı, Din-i İslâm ve Din-i Tabiî, Süleymaniye Kütüphanesi, no: 3761, trz (yazma).

İzmirli, İsmail, Hakkı, Feylesu'l-Arab Yakup İbn-i İshak El-Kindî, çev: Abbas Azzavî, Bağdat 1963.

Kara, İsmail, Türkiye 'de İslamcılık Düşüncesi, II. Baskı, İstanbul 1989, II.

Karadeniz, Osman, "İzmirli'nin Din-Hikmet Anlayışı ve "Din-i İslâm ve Din-i Tabiî" adlı Eseri, İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu (24-25 Kasım 1995), Ankara 1996.

Kam, Ferid, Dînî Felsefi Sohbetler, (notlar ilave ederek sadeleştiren: S, Hayri, Bolay) 7. Baskı, Ankara 1990.

Özervarlı, Said, "İzmirli, İsmail Hakkı'nm Kelâm Problemleriyle İlgili Görüşleri", (İ. İ.Hakkı Sempozyumu: 24-25 Kasım 1995), Ankara 1996.

Pazarlı, Osman, İslâm 'da Ahlak, II. Baskı İstanbul, 1980.