Gazzâlî’ye göre dinî tecrübe delili olarak keşfin niteliği ve değeri
Tanrı'nın varlığının ispatlanmasında kullanılan delillerin niteliği ve bilgi bakımından değeri her zaman felsefeciler ve ilahiyatçılar arasında tartışma konusu olmuştur. İnsanın bireysel tecrübelerinden yola çıkan dinî tecrübe delili din felsefesi tarihinde çok eskilere dayanmamasına rağmen son yıllarda bilgi kirliğinin yarattığı sorunlar ile insanların ruhsal, mistik alanlara artarak yönelen ilgileri sebebiyle günümüz dünyasında en dikkati çeken ve en tartışılan delillerden birisi haline gelmiştir. Dinî tecrübe kavramı İslâm dünyasına yabancı gibi görünse de Müslüman sûfi-lerin ve sıradan insanların yaşadıkları olağanüstü haller dinî tecrübe olgusu içinde değerlendirilmektedir. Dolayısıyla kullanım olarak yeni bir kavram olmasına rağmen İslâm düşüncesindeki yeri oldukça eskidir. Bu makalede Gazzâlî'nin dinî tecrübe olarak ele aldığı keşf (khsef), bâtınî ilim (esoteric knowledge), vahiy (revelation), ilham (inpiration) vb. kavramlar, bunların niçin dinî tecrübe olarak değerlendirildiği, diğer ilim metodlarından ayrıldığı yönler, farkları ve Tanrı'nm varlığı ile metafizik âlem hakkında bilgi verme konusundaki değeri üzerinde durulacaktır.
The quality and the value of discovery ( Khesf-Keşf) as an argument of religious experience according to Ghazali's perspective
The quality and informational value of the evidences used in proving the existence of God has always constituted a matter of debate among philosophers and theologians. Having originated from the personal experiences of men, evidence of religious experience has no deep roots in the history of philosophy of religion; however recently it has gained popularity and become one of the most frequently discussed and the most remarkable evidences due to the increasing orientation of mankind towards spiritual and mystical domains as a consequence of the problems triggered by information pollution. Religious experience concept may seem unfamiliar within Islamic world yet the supernatural experiences Muslim sufis as well as ordinary people have faced are evaluated within the framework of religious experience phenomenon. Therefore despite being a concept that has been used lately, it actually dates back centuries past in Islamic thought. In present article discovery (keşf), esoteric knowledge (bâtını ilim), revelation (vahiy), inspiration (ilham) and relevant concepts that are described as religious experience by Ghazali shall be explored; the reasons accounting for their classification as religious experiences shall be displayed; the distinguishing features with the other scientific methods and their contribution on rendering information about existence of God and metaphysical world shall be enlightened.
___
Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, Dokuz Eylül İlahiyat Fak. Yayınları, İzmir, 1987.Aydınlı, Yaşar, Gazâlî, Muhafazakar ve Modern, Arasta yayınları, Bursa 2002.
Ayman, Mehmet, Gazzâlî'de Bilgi Sistemi ve Şüphe, İnsan Yayınları, İstanbul, 1997.
Cihan, Ahmet Kamil, İbn Sînâ ve Gazzâlî'de Bilgi Problemi, İnsan Yayınları, İstanbul, 1998.
Erdem, Hüsamettin, "Gazâlî'de Akıl-Din İlişkisi", Türkiye Yazarlar Birliği Akademi Dil, Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi Gazâlî Özel Sayısı, Yıl 1 (Ocak 2011), Sayı 1, s. 57
Gazzâlî, el-Me'âricü'l-kuds, Kahire, ts.
Gazzâlî, el-Munkız min ed-dalâl ve'l-mevsûl ile z,î 'izzeti ve'l-celâl, haz. Cemil Salibâ, Kamil 'Iyâd,JBeyrut, 1967.
Gazzâlî, el-Munkız min ed-dalâl, haz. Mahmud Bîcû, Daru'l-takvâ, Şam, Daru'l-feth, Amman, 1992.
Gazzâlî, el-Munkızü mine'd-dalâl, Mecmuatü'l-resâil el-İmam el-Gazzâlî içinde, haz. Ahmed Şemsüddîn, Daru'kütübu'l-ilmiyye, Beyrut, 1409/1988.
Gazzâlî, El-Risâletü'l-ledüniyye, Mecmuatü'l-resâil el-İmam el-Gazzâlî içinde, haz. İbrahim Emin Muhammed, Mektebetü'l-tevfîkıyye, Kahire, ts.
Gazzâlî, Eyyuhe'l-veled, Mecmuatü'l-resâil el-îmam el-Gazzâlî içinde, haz. İbrahim Emin Muhammed, Mektebetu'l-tevfikıyye, Kahire, ts.
Gazzâlî, Eyyuhe'l-veled, s. 278; el-maksadü'l-esnâ fîşerhi esmâ'İllâhi'l-hüsnâ, haz. Mahmûd Bîcû, Şam, 1420/1999.
Gazzâlî, îhyâu ulûmu'd-dîn, haz. Ebi Hafs Seyyid İbn İbrahim İbn Sadık İbn İmran, Daru'l-hadîs, Kahire, 1414/1994.
Gazzâlî,Ravdat'tâlibîn, Mecmuatü'l-resâil el-İmam el-Gazzâlî içinde, haz. İbrahim Emin Muhammed, Mektebetü'l-tevfîkıyye, Kahire, ts.
İbn Manzur, Lisanü'l-Arab, K-ş-f maddesi, Beyrut, 1956.
Oktay, Ayşe Sıdıka, Gazzâlî'de Dinî Tecrübe Delili Olarak Keşf, Uluslar arası Gazzâlî ve Modern Çağ Sempozyumu, 12-14 Mayıs 2011, İsparta.
Taylan, Necip, Gazzâlî'nin Düşünce Sisteminin Temelleri Bilgi, İman, Mantık, İfav yayınları, İstanbul, 1989.
Taylan, Necip, Tanrı Sorunu, Şehir yayınları, İstanbul, 2000.
Uyanık, Mevlüt, İslam Bilgi Felsefesinde Kalbin Anlaması -Gazzâlî Örneği-, Araştırma yayınları, Ankara, 2005.
Vural, Mehmet, Gazzâlî Felsefesinde Bilgi ve Yöntem, Ankara Okulu yayınları, Ankara, 2004.
Yaran, Cafer Sadık, Din Felsefesine Giriş, Rağbet yayınları, İstanbul, 2010.
Yaran, Cafer Sadık, Dinî Tecrübe ve Meûnet (Sıradan İnsanların Sıra Dışı Deneyimleri), Rağbet yayınları,İstanbul, 2009.
- ISSN: 1303-3387
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2002
- Yayıncı: Dergah Yayınları A.Ş.
Sayıdaki Diğer Makaleler
İslam siyasetinde ana etken olarak Roma eğilimi
Whitehead ve yeni Hıristiyanlık
Modernden postmoderne geçişte sosyal bilimlerin felsefi temellerinin sarsılışı
Türk düşünce tarihi kaynağı olarak Mukaddime
İnsan ile çevre ilişkisi üzerine
Hermetik aydınlanmanın izinde Thoth, Hermes ya da Mercurius
Gazzâlî’ye göre dinî tecrübe delili olarak keşfin niteliği ve değeri