Türk düşünce tarihi kaynağı olarak Mukaddime

İslâmlaşma tecrübesine kaynak vazifesi görecek kavramsal haritayı bünyesinde barındıran Mukaddime' yi kaleme alan İbıı Hal dûn, Müslümanlaşma asırlarını, kendi hakikat ve imkânları içinde değerlendirirken Türkleri keşfeder ve İslâm tarih tecrübesine yörünge değiştirten kudret ve potansiyelin onlarda mevcut olduğuna inanır. Bir başka ifadeyle Mukaddime'ye esas yön veren ana zümre Türkler olduğu gibi, oradaki ana fikirler de bu milletin realiteleriyle tam bir uygunluk halindedir. Türklerin hayat ve dünya karşısında kendilerine mahsus bir duruşunun olduğunu gösterirken Selçuklu tecrübesinin peşine düşen Ibn IIal-dûn, Türk fikir hayatını idare eden zemin ve çerçeveyi ortaya koymakla kalmaz, İslâm tarih tecrübesinin geleceğine dair bazı tekliflerde bulunarak, ümit verir, yol ve hedef gösterir. Türk düşüncesinin geçtiği aşamaları, ulaştığı neticeleri, bu milleti diğerlerinden ayıran seciyeleri ve onların fikir tarihine getirdiği yenilikleri köklere inerek ortaya koyması ve realist bir görüşe sahip olması yönüyle İbn Haldun'un bu eseri, fikir hayatımıza ait bir klasik olarak görülebilir.

The Muqaddimah as a source of the history of Turkish thought

This article aims to examine the influence of Turkish ethos on the substance and contents of the Muqaddimah which was written by Ibn Khaldun. The work contains a conceptual map that serves as a source for Islamization experience. He, Ibn Khaldun, discovers Turks while he was evaluating the centuries of Muslimization/Islamization within their own realities, circumstances and possibilities, and believes that Turks possess capacity and potential that would be able to alter the orbit of historical experience Islam. In other words, the Turks are essentially main groups who direct and influence the book where fundamental thoughts and themes of the book are also in conformity with the ethos of this ethnic group/nation. This paper closely analyses the main characters of Turks described in the Muqaddimah, their life styles, their unique stance towards the world and their historical sources and roots. Considering the Seljukid experience, Ibn Khaldun not only exhibits in this book the background and framework which directed Turkish thought but also makes some suggestions about the future of Islamic civilization, and gives hope and guides for that future. So his masterpiece, the Muqaddimah, should be considered as a classic work for the history of Turkish thought.

___

Ahmed Cevdet Paşa, Târîh-i Cevdet, Dersaâdet 1309.

Ahmed Cevdet Paşa, Kısâs-ı Enbiyâ, Dersaâdet 1331.

Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, Haz. Cavid Baysun, Ankara TTK 1986.

Terceme-i Mukaddime-i İbn Haldûn (Mukaddime-i İbn Haldûn'un fasl-ı sâdisi'nin tercemesi-dir), trc. Cevdet Paşa, İstanbul 1277.

Ahmed Cevdet Paşa, Maruzat, haz. Y. Halaçpğlu, İstanbul 1980.

Arslan, Ahmet, İbn-i Haldûn, Ankara 1997.

Arslan, Ahmet, "Çağdaş Bir Müslüman Düşünürü ve Filozofu Nasıl Olmalıdır?", İslâm Felsefesi Üzerine içinde, Ankara 1996.

Balivet, Michel, Ortaçağ'da Türkler Haçlılardan Osmanlılara (11.-15. Yüzyıllar), çev. E. Güntekin, İstanbul 2005.

Barthold, Vasilij Vladimiroviç, İslâm Medeniyeti Tarihi, İstanbul 1940.

Barthold, Vasilij Vladimiroviç, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. H. D. Yıldız, Ankara TTK 1990.

Barthold, Vasilij Vladimiroviç, "Buhârâ", M, II.

Bayram, Mikail, Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar, Konya 2003.

Belâzurî, Fütûhul-Büldân, Beyrut 1978.

Bıçak, Ayhan, Türk Düşüncesi: Kökenlerdi, İstanbul Dergâh Yay. 2009

el-Bundârî, Zübdetü'n-Nusra ve Nuhbetü'l-Usra, çev. K. Burslan, İstanbul 1943.

el-Câbirî, Muhammed Âbid, Nahnü ve't-Turâs: Kırâât Muâsıra fi Turâsina'l-Felsefi, Beyrut 1993..

el-Câbirî, Muhammed Âbid, Felsefî Mirasımız ve Biz, çev. S. Aykut, İstanbul 2000.

Câhız, el-Beyân ve't-Tebyîn, Kahire 1948.

Câhız, el-Beyân, Hilâfet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Faziletleri, çev. R. Şeşen, Ankara 1967.

Cahun, Leon, Asya Tarihine Giriş Kökenlerden 1405'e Türkler ve Moğollar, çev. S. İ. Kaya, İstanbul 2006.

Cahun, Leon, "Türkler ve İslâm", çev. A.C.[Abdullah Cevdet], İctihad, No. 223,1 Mart 1927.

Cahun, Leon,, "Türkler ve İslâm", çev. A.C. [Abdullah Cevdet], İctihad, No. 225,1 Nisan 1927.

Cornell H. Fleischer, Bureaucrat and Intellectual in the Otoman Empire The Historian Mustafa Âli (1541-1600), Princeton 1986.

Cüveyni, Tarih-i Cihangüşa, haz. Muhammed b. Abdülvehhab Kazvini, Leiden 1911.

Cüveyni, Tarih-i Cihangüşa, The History of the World-Conqueror, trc. John Andrew Boyle, Manchester 1958.

Cüveyni, Tarih-i Cihangüşa, Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 1999.

Ebû Mekhûl en-Nesefı, Kitâbü'r-Redd Alâ Ehli'l-Bida', Annales Isldmologiques, 16,1980.

Ebû'l-Fidâ, Takvîmu'l-Biildân, nşr. M. Reinaud, Mac Guckin de Slane, Paris 1840.

Ebü'l-Hayr-ı Rûmî, Saltuknâme, Haz. Fahir İz, Harvard 1974.

Ebû'l-Muîn en-Nesefı, Tabs irat ü 'l-Edille, thk. H. Atay, Ankara 2004.

Ebû'l-Yüsr el-Pezdevî, Usûlii'd-Dîn, nşr. Hans Peter Linss, Kahire 1963.

Elvan Çelebi, Menâkıbu'l-Kııdsiyye fı Menâsıbi7-Ünsiyye, haz. İ. E. Erünsal-A. Y. Ocak, Ankara TTK 1995.

Evhâdii 'd-dîn-i Kirmanı, Menâkıb-ı Şeyh Evhâdii 'd-dîtı-i Kirmcınî, nşr. B. Fürûzanfer, Tahran 1969.

Findley, Carter Vaughn, The Turks in World History, Oxford 2004.

Fleischer, Cornell H., Bureaucrat and Intellectual in the Otoman Empire The Historian Mustafa Âli (1541-1600), Princeton 1986.

Frye, R. N., Ortaçağın Başarısı Buhârâ, çev. H. Kurt, Ankara 2003.

G. Levi Delia Vida, "Emevîler", İA, IV.

Gazzâlî, el-îktisâdfi'l-Vtikâd, nşr. İ. A. Çubukçu- H. Atay, Ankara 1962.

Gazzâlî, el-Munkızu mine'd-Dalâl, Mısır 1891.

Gazzâlî, et-Tibrü' l-Mesbûk fi Nasihati' l-Mülûk, Beyrut 1987.

Gazzâlî, Kimyâ-yı Saâdet, trc. A. F. Meyan, İstanbul 1974.

Gazzâlî, Kitâb-ı Kimyâ-yı Saâdet, Tahran 1352.

Gibb, Hamilton A. R., Studies on the Civilization of Islam, Princeton 1982.

Gibb, Hamilton A. R.,Orta Asya'da Arap Fütuhatı, çev. M. Hakkı, İstanbul 1930.

Golden, Peter B., "The Karakhanids and Early Islam", The Cambridge History of Early Inner Asia içinde, ed. D. Sinor, Cambridge 1994.

Goodman, Lenn Evan, Islamic Humanism, Oxford 2003.

Görgün, Tahsin, "Tarih ve Toplum Araştırmalarında Bir Yöntem Kaynağı Olarak Klasik Metafizik: Fahreddin er-Râzî Ekolü ve İbn Haldûn", İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı: 17, 2007.

Hacı Bektâş-ı Veli, Makâlât, haz. A. Yılmaz-M. Akkuş-A. Öztürk, Ankara 2007.

Hakîm et-Tirmîzî, Nevâdiru7-Usûl, thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut 1992.

Hakîm et-Tirmîzî, Menâzilu 'l-İbâd mine 'l-İbâde, thk. Ahmed Abdurrahman es-Sâyih, Beyrut 1990.

Hatiboğlu, Mehmed Said, İslâm'da İlk Siyasi Kavmiyetçilik: Hilâfetin Kur ey şliliği, Ankara 2005.

Hegel, George Wilhelm F., The Philosophy of History, translator: J. Sibree, New York 1956.

Hilmi Ziya-Ziyaeddin Fahri, İbni Haldûn, İstanbul 1940.

Hourani, Albert, Arabic Thought in the Liberal Age: 1798-1939, London 1970.

el-Hüseynî, Ahbâru'd-Devleti's-Selçııkiyye, nşr. M. İkbâl, çev. N. Lugal, Ankara TTK 1999.

İbn Asem el-Kûfî, el-Futûh, Beyrut 1986.

İbn Bîbî, el-Evâmirü'l-Ala'iyyefi'l-Umûri'l-Alâiyye, çev. M. Öztürk, Ankara 1996.

İbn Fadlâıı, Risâletü ibn Fadlân, Beyrut 1987.

İbn Haldûn, et-Ta'rif bi-İbn Haldûn ve Rıhletuhu Garben ve Şar ken, Kahire 1951.

İbn Haldûn, Târîhıı İbni Haldûn, Beyrut 1979.

İbn Haldûn,Mukaddeme, trc.Pirizade Mehmet Sahip Efendi, İstanbul 1275.

İbn Haldûn, Terceme-i Mukaddime-i İbn Haldun (Mukaddime-i İbn Haldun'un fasl-ı sâdisi'nin tercemesidir), trc. Cevdet Paşa, İstanbul 1277.

İbn Haldûn,Mukaddimetu İbn Haldun, thk. Ali Abdülvahid Vafi, Kâhire 1981.

İbn Haldûn,Mukaddime, çev. S. Uludağ, İstanbul 1988.

İbn Havkal, Kitâbu Sureti'l-Arz, Leiden 1967.

İbn Kesîr, el-Bidâye ve'n-Nihâye, Beyrut 1981.

İbn Miskeveyh, Tecâribü7-Ümem, [y.y.] 1915.

İbn Tiktaka, el-Fahrîfi Adâbi's-Sultâniyye ve'd-Düveli'l-İslâmiyye, Beyrut 1966.

İbnü'l-Adîm, Buğyetü't-Taleb fi Târihi Haleb, nşr. Ali Sevim, Ankara TTK 1976.

İbnü'l-Cevzî, el Muntazam fî Tarihi'l-Müluk ve'l-Ümem,, Haydarabad 1359.

İbnü'l-Fakîh, Muhtasaru Kitâbi'l-Büldân, Leiden 1967.

İbnül-Esîr, el-Kâmilfi't-Târîh, Beyrut 1979.

İbnü'l-Verdî, Tetimmetü'l-Muhtasar fi Ahbâri'l-Beşer, Beyrut 1970

İdrîsî, Nüzhetü'l-Müştâkfi İhtirâki'l-Âfâk, ed. Fuat Sezgin, Frankfurt 1992.

İkbal, Muhammed, İslâm Felsefesine Bir Katkı (İran'da Metafizik İlimlerin Tekâmülü), çev. C. Nazlı, İstanbul 1995.

İstahrî, Kitâbü Mesâliki'l-Memâlik, Leiden 1967.

İzgÖer, Zeki, Ahmet Cevdet Paşa, İstanbul 1999.

Kara, İsmail, "Unuttuklarını Hatırla! Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not", Dîvân, sy. 28,2010/1.

Karpat, Kemal, İslâm'ın Siyasallaşması Osmanlı Devleti'nin Son Döneminde Kimlik, Devlet İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması, çev. Ş. Yalçın, İstanbul 2004.

Kaşgarlı Mahmûd, Divânü Lugâti't-Türk, trc. Besim Atalay, Ankara TDK [t.y.].

Kaşgarlı Mahmûd, Divânü Lügâti't-Türk, nşr. Kilisli Muallim Rifat Bilge, Darü'l-Hilâfeti'l- Aliyye, I, II,1333, IH,1335.

Katip Çelebi, Mizanü'l-Hakfiİhtiyâri'l-Ahak, haz. O. Ş. Gökyay, Ankara 1972.

Kazvînî, Âsârü 'l-Bilâd ve Ahbârü 'l-İbâd, Beyrut [t.y.].

Kerderî, Menâkıbu EbîHanîfe, Beyrut 1981. Köprülü, Milli Tarih, İstanbul 1924.

Kerderî, Menâkıbu EbîHanîfe, Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1981.

Kerderî, Menâkıbu EbîHanîfe, Türk Târîh-i Dînîsi, Haz. M. Ergun, Ankara 2005.

Kerderî, Menâkıbu EbîHanîfe, Türkiye Tarihi, Haz. H. Palabıyık, Ankara 2005.

Kudame b. Cafer, Kitâbü'l-Harac ve Sınaatü'l-Kitâbe, thk. M. H. Zebidi, Bağdad 1981.

Kutlu, Sönmez, "Bilinmeyen Yönleriyle Türk Din Bilgini: İmam Mâtürîdî", Dini Araştırmalar, Ocak-Nisan 2003, c. 5, sayı. 15.

Kutlu, Sönmez,"Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâtürîdî", İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik içinde, Haz. S. Kutlu, Ankara 2003.

Kutlu, Sönmez, "İmam Mâtürîdî'ye Göre Diyanet-SiyaneJ, Ayırımı ve Çağdaş Tartışmalarla Mukayesesi", İslâmîyat, c. VIII, sayı. 2,2005.

Kütükoğlu, Bekir, "Tarihçi Cevdet Paşa", Ahmed Cevdet Paşa Semineri, 27-28 Mayıs 1985, İstanbul 1986,

Lewis, Bernard, The Middle East: A Brief History of the Last 2000 Years, [y.y.] 1997.

Lewis, Bernard,The Emergence of Modern Turkey, London 1961.

Lewis, Bernard,, "İslâm Devlet Müessese ve Telakkileri Üzerinde Bozkır Ahalisinin Tesiri", çev. S. Tuğ,

İslâm Tedkikleri Enstitüsü Dergisi, c. II, cüz. 2-4, İstanbul 1958. --, Tarihte Araplar, çev. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul 1979.

Makdisî, Mutahhar b. Tâhir, el-Bed ve't-Târîh, el-Bed've't-Târîh, nşr. Cl. Huart, Paris 1899-1919.

Makdisî, Ahsenii't-Tekâsim fi Ma 'r if et i'l-Ekâlim, Leiden 1967.

Mâtiirîdî, Te'vilâtü'l-Kur'ân, Hacı Selim Ağa Ktp. Nu. 40.

Mâverdî, el-Ahkâmu's-Sultâniyye ve'l-Vilâyeti'd-Dîniyye, Mısır ts.

Mes'ûdî, Mürûcü'z-Zeheb ve Maâdinü'l-Cevher, thk. M. M. Abdülhamid, [y.y.] 1964.

Mevlânâ, Mesnevî-i Şerîf (Manzum Nahifi Tercümesi), Haz. Amil Çelebioğlu, İstanbul 2000.

Müneccimbaşı, Sahâifü'l-Ahbârfî Vekâyii'l-A'sâr, İstanbul 1868.

Nerşâhî, Târîhu Buhârâ Münzü Akdemi'l-Usûr Hatte'l-Asri'l-Hâzır, çev. A. M. es-Sâdâtî, Kahire 1965.

Nesefî, el-Kandfi Zikri Ulemâi Semerkand, nşr. N. M. el-Fâryâbî, Suûdi Arabistan 1991.

Nizâmü'l-Mülk, Siyerü 'l-Mülûk, Tahran 1372. -, Siyâsetnâme, çev. M. T. Ayar, İstanbul 2009.

Nizâmü'l-Mülk,The Book of Government or Rules for Kings, translated from the Persian by Hubert Darke, New Haven 1960.

Nizâmü'l-Mülk,, Siyâset-Nâme, çev. M. A. Köymen, Ankara TTK 1999.

Nüveyrî, Nihâyetü'l-Ereb fi Funûni'l-Edeb, thk. A. M. Bicâvî, Kahire 1976.

Ortaylı, İlber, "19. yüzyılda Panislâmizm ve Osmanlı Hilâfeti", Osmanlı İmparatorluğu'nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler I, Ankara 2000.

Ortaylı, İlber, "Osmanlı'da 18. Yüzyıl Düşünce Dünyâsına Dair Notlar", Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce, ed. M. Ö. Alkan, I, İstanbul, 2001.

er-Râvendî, Râhatü's-Sudûr ve Ay etil's-Surûr, çev. A. Ateş, Ankara TTK 1957.

Rosenthal, Ervin I. J., Political Thought in Medieval Islam: an Introductory Outline, Cambridge 1958.

Roux, J. P., Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev. A. Kazancıgil, İstanbul 1994.

Sem'ânî, el-Ensâb, thk. A. b. Y. el-Muallimî el-Yemânî, Beyrut 1980.

Serahsî, el-Mebsût, İstanbul 1982-1983.

Seyyid Bey, Hilâfetin Mâhiyyet-i Şer'iyyesi, Ankara [t.y.].

Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy 1 eski lalı-Destanları, İstanbul 1980.

Şehbenderzâde Ahmed Hilmi, Târih-i İslâm, Kostantiniye 1327.

Şeker, Fatih M., İslâmlaşma Sürecinde Türklerin İslâm Tasavvuru, Ankara Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 2010.

Taberî, Târîhü' l-Ümem ve'l-Mülûk, thk. Muhammed Ebü'1-Fazl İbrahim, Beyni1 1967.

Tanpınar, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 2003.

Turan, Osman, "Türkler ve İslâmiyet", Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. IV, sayı. 4, Ankara 1946.

Turan, Osman,Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi: Siyasi Tarih Alp Arslan'dan Osman Gazi'ye (1071-1318), İstanbul 1971.

Turan, Osman,, Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkuresi Tarihi, İstanbul 1969.

Turan, Osman,, Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti, İstanbul 1969.

Vida, G. Levi Delia, "Emevîler", İA, IV.

Voltaire, Türkler Müslümanlar ve Ötekiler, İstanbul 1969.

Wellhausen, Julius, The Arab Kingdom and its Fall, translated by Margaret Graham Weir, Beirut 1963.

Ya'kûbî, Kitâbü'l-Büldân, nşr. M. E. Dannâvî, Beyrut 2002.

Ya'kûbî, Târihü'l-Ya'kûbî, Beyrut [t.y.].

Yâkût el-Hamevî, Mu'cemü'l-Büldân, Beyrut [t.y.].

Yıldırım, Yavuz, İbn Haldun'un Bedâvet Teorisi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul, 1998.

Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları-Cover

ISSN: 1303-3387
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2002
Yayıncı: Dergah Yayınları A.Ş.

Arşiv