CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK DÜŞÜNCESİNDE MİLLİ SANAT/YEREL ESTETİK ARAYIŞLARI*

Türk düşüncesinde estetik kavramı ve bu kavram etrafındaki tartışmalar Tanzi- mat ile birlikte boy göstermeye başlamıştır. Tanzimattan Cumhuriyete kadarki dönemde Batılı bir disiplin olan estetiği tanıtan ve tartışan çeviri eserler basıldığı gibi özgün bir estetik anlayış geliştirme yolunda adımlar da atılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından kurulan Türkiye Cumhuriyeti devleti, topluma yeniden şekil vermek istemiştir. Toplumun sanat anlayışı ve sanat ya- pıtları da bu yenilenmeden payını almıştır. Cumhuriyetin ilkeleri doğrultusun- da millî bir sanat anlayışının temellendirilmesi ve geliştirilmesi için çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda düşünürler ve sanatçılar millî sanat anlayışına ilişkin teorik ve pratik üretimlerde bulunmuşlardır. Cumhuriyetin ilk yıllarında ve 1960’larda yoğunlaşan millî sanat tartışmaları günümüzde yeniden günde- me gelmektedir. Ancak millî sanat tartışmalarına ilişkin belirgin bir kavramsal çerçevenin ve soru öbeğinin bulunmayışı, önemli bir eksiklik olarak görünmek- tedir. Bu nedenle makalemizde ilkin millî sanat anlayışının ilişkili olduğu kav- ramları netleştirmeye çalışarak tartışmanın kavramsal çerçevesini çizeceğiz. Bu kavramlardan güç alarak var olan sorulara verilen yanıtlara göre tasnif edeceği- miz temel yönelimlerin görüşlerine değineceğiz. Bu bağlamda özellikle İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun görüşleriyle Sezer Tansuğ’un görüşlerini inceleyeceğiz. Tartışma etrafında geliştirilen görüşlerin ortak tıkanıklıklarına işaret ederek çözüm yollarına dair önerilerde bulunmaya çalışacağız.

SEARCHING FOR NATIONAL ART/LOCAL AESTHETIC IN TURKISH TOUGHT IN REPUBLICAN PERIOD

The concept of aesthetics and the discussions around this concept in Turkish thought started with Tanzimat. From Tanzimat to the Republic, translations that introduces and discusses aesthetic as a Western discipline has been published. Republic of Turkey, founded after the collapse of Ottoman Empire, wanted to re-shape the society. Society’s understanding of art and art works are also aﬀected by this renewal. In accordance with the principles of the Republic, studies have been carried out for the foundation and development of a national artistic understanding. In this context, thinkers and artists made theoretical and practical productions about national art. The controversies around the national art problem, which were concentrated in the first years of the Republic and 1960s, are on the agenda again. However, the absence of a clear conceptual framework and question cluster for national art discussions appears to be a major deficiency. For this reason, firstly we will try to clarify and draw the conceptual framework of the national art debates in this article. After that, we will classify the answers given to the national art debates. Especially we will examine the views of İsmail Hakkı Baltacıoğlu and Sezer Tansuğ in a dialectical context. By pointing to the common defects of the arguments in the discussion, we will try to find suggestions for solutions.

___

Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, 5. bs, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Ku- rumu Atatürk Araştırma Merkezi, 2006.

Bala, H. A. ve M. B. Tosunlar; “Mimarlıkta Ulusal Kimlik ‘Geleneğinin İcadı’, Kastel, 2, 2014, 17-25.

Baltacıoğlu, İsmail Hakkı; Demokrasi ve San’at, 1. bs. , İstanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1931.

Baltacıoğlu, İsmail Hakkı; Sanat, 1. bs. , İstanbul: Semih Lütfi Suhulet Kütüpanesi: 1934.

Baltacıoğlu, İsmail Hakkı; Türk Plâstik Sanatları, Ankara: Millî Eğitim Basımevi, 1971.

Başkan, Seyfi, “Türk Resminde Modernite ile İlk Temas: 1940-1960”, İdil, c. 3, s. 14, 2014, 101-119.

Bek, Güler; “Çağdaş Türk Sanatında ‘Ulusallık/Evrensellik’ Sorunsalı ve Bazı Temel Yakla- şımlar”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 17, 2008, 117-130.

Bilici, Z. Kenan;, “Türk Neo-Klasisizmi: Osmanlı ve Cumhuriyet’te ‘Milli Üslup’Arayışları”, Sanat ve Klasik kitabı içinde, 1. bs. , İstanbul: Klasik Yayınları, 2006.

Duben, İpek; Türk Resmi ve Eleştirisi, 1. bs. , İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007. Gürdaş, Bora; “1960’larda Türkiye’de Sanatta Ulusallık-Evrensellik Tartışmaları”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, s. 31, 2014, 169-186.

Karaaslan, Elif ve Merve Güven ve Cansu Çelebi Erol; “Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Res- minde Ulusal Kimlik Anlayışı ve Bedri Rahmi Eyüboğlu”, İdil, c. 6, s. 31, 2017, 941-951.

Kayalı, Kurtuluş; “1940’lı ve 1960’lı Yılların Sınırlı Sayılabilecek Yerlilik Eksenli Düşünce- sinin 1990’lı Yıllarda Yitip Gitmesinin Nedenleri ya da Türk Düşünce Dünyasının Yerlilik Nokta-i Nazarından Sathi Bir Okunuşu”, Cogito, s. 21, 1999, 144-165.

Koç, Esra Özkan; “Sezer Tansuğ’un Eleştiri Anlayışı ve Öne Çıkardığı Sanatçılar”, SDÜ Art-E. s. 20, 2017, 808-826.

Köksal, Duygu; “Cumhuriyet İdeolojisi ve Estetik Modernizm: Baltacıoğlu, Yeni Zamanlar ve Bauhaus”. Bauhaus: Modernleşmenin Tasarımı içinde, 3. bs. , İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.

Öndin, Nilüfer; “Kübizm ve Türkiye”, Sanat Tarihi Dergisi, s. 14/2, 2005, 103-110.

Öztürk, Tuncay; “Tanzimat Döneminden Latin Harﬂerinin Kabulüne Kadar Türkiye’de Este- tik Üzerine Yapılan Çalışmalar”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 13, s. 2, 2011, 237-260.

Pelvanoğlu, Burcu; Pek Kronolojik Olmayan Hayatımız: Türkiye’de Modernleşme ve Sanat. 1. bs. , İstanbul, Corpus Yayınları, 2017.

Safa, Peyami, Türk İnkılâbına Bakışlar, 9. bs. , İstanbul: Ötüken, 2013.

Tansuğ, Sezer; Sanatın Görsel Dili, 3. bs. , İstanbul: Remzi Kitabevi, 1988.

Tansuğ, Sezer; Türk Resminde Yeni Dönem, 1. bs. , İstanbul: Remzi Kitabevi, 1988.

Tansuğ, Sezer; Karşıtı Aramak, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1983.

Tansuğ, Sezer; Çağdaş Türk Sanatı, 2. bs. , İstanbul: Remzi Kitabevi, 1991.

Uzunoğlu, Meryem, “Kültür-Sanat İlişkisi Bağlamında Cumhuriyetin İlk Yıllarında Özgün Türk Resmi Oluşturma Çabaları”, İdil, c. 2, s. 10, 2013, 150-169.

Yaman, Zeynep Yasa; “Demokrasi ve Sanat”, Anadolu Sanat Dergisi, s. 1, 1993, 183-196.

Yazıcı, Hilmi ve Seçkin Z. Gökbudak; “Türkiye’de Ulusalcı Müzik ve Bir Opera Eseri Olarak Aşk-ı Memnu”, Tarihin Peşinde: Uluslar arası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, s. 14, 2015, 213-237.

Yerel Üzerine Bir Tartışma, İstanbul: Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akademisi Yayın- ları, 1997.

Yetim, Fahri; Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Düşüncesinde Arayışlar, 1. bs. , İstanbul: Tez- kire Yayıncılık, 2017.