İKİ HİKÂYE İKİ YÖNTEM: GURBETÜ’L-GARBÎ’DE HAYY B. YAKZAN’A MEŞŞÂÎ YÖNTEM ELEŞTİRİSİ VE MÜŞÂHEDE YÖNTEMİNE GİRİŞ DENEMESİ

Sühreverdî’nin Gurbetü’l-garbî hikâyesinin girişinde İbn Sînâ’nın Hayy b. Yak- zan hikâyesinin bazı işaretler/semboller yönünden eksik kaldığı eleştirisi; hikâ- yelerdeki bazı ortak sembollerle birlikte, onun Hayy b. Yakzan hikâyesini devam ettirdiği düşüncesine, buradan hareketle bu iki filozofun arasındaki ilişkinin bir devamlılık ilişkisi olduğu yorumuna neden olmuştur. Bu çalışma, Sührever- dî’nin Gurbetü’l-garbî’de Hayy b. Yakzan için yaptığı bu değerlendirmenin böy- lesi bir devamlılık/tamamlama gayesine değil, meşşâî yönteme karşı eleştirel bir yöne sahip olduğunu, bu eleştirinin de sembolik hikâye tarzında dile getirildiğini ortaya koymaya çalışacak; bu bağlamda Gurbetü’l-garbî hikâyesinin Sührever- dî’nin işrâkî felsefesinin önemli yönlerinden biri olan müşâhede yönteminin bir parçası olarak sembolik dili nasıl inşa ettiği, buna karşılık Hayy b. Yakzan’ın sembolik bir hikâye olarak meşşâî yönteme nasıl dâhil olduğunu inceleyecektir. Anahtar Kelimeler: Sühreverdî, Gurbetü’l-garbî, İbn Sînâ, Hayy b. Yakzan, müşâhede yöntemi, sembolik yöntem.

TWO STORIES TWO METHODS: A PERIPATETIC METHOD CRITICISM TOWARDS HAYY B. YAKZAN IN THE STORY OF THE OCCIDENTAL EXILE AND AN INTRODUCTION TO INTUITIVE METHOD

In the beginning of Suhrawardi’s story The Story of the Occidental Exile, there appears a criticism towards Hayy b. Yakzan, telling that the story is not satisfa- ctory enough in terms of signs/symbols. Together with some common symbols, this criticism paved way to the idea that Suhrawardi extended the story of HayyYakzan and thus the philosophers have a relation of continuity. This study will demonstrate that Suhrawardi’s criticism does not aim at such a continuity/ consummation, rather it has a critical manner towards peripatetic method, which is mentioned by means of symbolism. In this context, this study will examine how The Story of the Occidental Exile establishes symbolic language as a part of intuitive method, –an important part of Suhrawardi’s philosophy of illuminati- on– and how Hayy b. Yakzan, as a symbolic story falls under peripatetic method.

___

Cîlî, Abdülkerim el-; İnsan-ı kâmil, çev. Abdülaziz Mecdi Tolun, haz. Selçuk Eraydın v.dğr., İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.

Corbin, Henry; “Önsöz 5”, çev. Fevzi Topaçoğlu, İslâm Felsefesinde Sembolik Hikâyeler (I): İbn Sina-Sühreverdi-A. Gazzali-Necm-i Razi içinde, çev. ve der. Derya Örs v.dğr., İstanbul: İnsan Yayınları, 1997, s. 115-28.

Corbin, Henry; “Ruhun Yolculuğu, (Önsöz 2)”, İslâm Felsefesinde Sembolik Hikâyeler içinde, s. 81-9.

Corbin, Henry; Avicenna and Visionary Recitals, çev. Willard R. Traks, Dallas: Spring Publications, 1980.

Corbin, Henry; İslâm Felsefesi Tarihi, Başlangıçtan İbn Rüşd’ün Ölümüne, çev. Hüseyin Hatemi, İleti- şim Yayınları, İstanbul, 1994.

Corbin, Henry; Spiritual Body and Celestial Earth: From Mazdean Iran to Shi’ite Iran, çev. Nancy Pearson, London: I. B. Tauris, 1990.

Doru, Nesim; “Meşrikî Düşünceden İşrâkî Düşünceye Bir Yol Var mı?”, Şeyhü’l-İşrâk’ın İzin- de: İlk Dönem İşrâkî Şârihler, ed. M. Nesim Doru v.dğr., Ankara: Divan Kitap, 2015, s. 105-31.

Erkaya, Mahmut Esad; “Kur’an Kıssaları Bağlamında Hz. Musa ile İlişkilendirilen Bazı Ta- savvuf Kavramları”, Uluslararası Soysal Araştırmalar Dergisi, c. 8, S. 41, 2015, s. 1342- 53.

Fârâbî, “Eﬂâtun ile Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması, (Kitâbü’l-Cemʻ beyne re’ye- yi’l-hakîmeyn Eﬂâtûn el-İlâhî ve Aristûtâlis)”, Felsefe Metinleri, Mahmut Kaya, İstanbul: Klasik, 2013, s. 151-92.

Fârâbî; Harfler Kitabı, Kitâbu’l-Hurûf, çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayınları, 2008.

Fârâbî; Mutluluğu Kazanma: Tahsîlu’s-saʻâda, çev. Ahmet Arslan, Ankara: Vadi Yayınları, 1999.

Gazzâlî; Mişkâtü’l-envâr: Nûr Metafiziği, çev. A. Cüneyd Köksal, İstanbul: Gelenek Yayın- cılık, 2004.

Gutas, Dimitri; “Sınırları Olmayan Akıl: İbn Sînâ’da Mistisizmin Mevcut Olmayışı Üzerine”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 15, 2007, s. 315-38.

Gutas, Dimitri; Avicenna and The Aristotelian Tradition, Leiden-Boston: E. J. Brill, 2014.

Gutas, Dimitri; İbn Sînâ’nın Mirası, der. M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik, 2004.

Hämeen-Anttila, Jaakko; “Suhrawardî’s Western Exile As Artistic Prose”, Ishraq: Islamic Philosophy Yearbook, c. 2, 2011, s. 105-18.

Heath, Peter; Allegory and Philosophy in Avicenna, Pennsylvania: University of Pennsylvania Press, 1992.

İbn Sînâ, Risâle fî isbâti’n-nübüvvât ve te’vîli rumûzihim ve emsâlihim, nşr. Michael Marmura, Beyrut: Dârü’n-nehâr, 1991.

İbn Sînâ; “el-Felak”, et-Tefsîru’l-Kur’ânî ve’l-lugatü’s-sûfiyye fî felsefeti İbn Sînâ içinde, nşr. Ha- san Âsî, Beyrut: el-Müessesetü’l-Câmiʻiyye, 1983, s. 116-20.

İbn Sînâ; “el-İhlâs”, et-Tefsîru’l-Kur’ânî ve’l-lugatü’s-sûfiyye fî felsefeti İbn Sînâ içinde, s. 106- 13.

İbn Sînâ; “en-Nâs”, et-Tefsîru’l-Kur’ânî ve’l-lugatü’s-sûfiyye fî felsefeti İbn Sînâ içinde, s. 123- 25.

İbn Sînâ; “er-Risâletu’l-‘Arşiyye”, İbn Sina Risaleler, çev. Alparslan Açıkgenç, M. Hayri Kır- başoğlu, Ankara: Kitâbiyât, 2004.

İbn Sînâ; “et-Tefsîrü âyeti’n-nûr”, et-Tefsîru’l-Kur’ânî ve’l-lugatü’s-sûfiyye fî felsefeti İbn Sînâ içinde, s. 86-8.

İbn Sînâ; “Hayy b. Yakzan”, Hayy bin Yakzan, İbn Sînâ, İbn Tufeyl içinde, nşr. Ahmet Emîn, (İbn Zeyle’nin şerhiyle birlikte) Kahire: 1952, s. 43-53. (Türkçesi, Hayy b. Yakzan (İbn Sînâ), İbn Sînâ / İbn Tufeyl, Hayy Bin Yakzan, haz. N. Ahmet Özalp, çev. Şerafettin Yaltkaya, Babanzade Reşid, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996, s. 31-48.

İbn Sînâ; “Risâle-i Hayy b. Yakzan (İbn Sînâ) ve Şerhi, (Metin I)”, İslâm Felsefesinde Sembolik Hikâyeler (I): İbn Sina-Sühreverdi-A. Gazzali-Necm-i Razi içinde, çev. ve der. Derya Örs v.dğr., İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.

İbn Sînâ; “Risâletu’t-tayr”, et-Tefsîru’l-Kur’ânî ve’l-lugatü’s-sûfiyye fî felsefeti İbn Sînâ içinde, s. 338-43. (Farsçası Risaletu’t-Tayr, çev. Sühreverdî, Mecmûa-i musannefât-ı Şeyh-i İşrâk III içinde, s. 198-205; Türkçesi, Kuşların Öyküsü, çev. Derya Örs, İslâm Felsefesinde Sembo- lik Hikâyeler içinde, s. 123-29.)

İbn Sînâ; “Salaman ve Absal”, el-İşârât ve’t-Tenbîhât içinde nşr. Süleyman Dünya, Beyrut: Mü- essesetü’n-Numan, 1992, c. IV, s. 54-6 (Nasıreddin Tûsî’nin şerhiyle birlikte); (Türkçesi, İbn Sînâ-İbn Tufeyl Hayy bin Yakzan, haz. N. Ahmet Özalp, çev. Şerafettin Yaltkaya, Ba- banzade Reşid, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996, s. 23-25, Nasıreddin Tûsî’nin sembol yorumları, s. 28-29, dn. 22-39.)

İbn Sînâ; “Tevhîdin Hakîkati ve Nübüvvetin İspâtı Üzerine” (er-Risâletü’l-‘arşiyye fî hakâi- ki’t-tevhîd ve isbâti’n-nübüvve), İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri, Mahmut Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2003, s. 307-23.

İbn Sînâ; Arifler ve Olağanüstü Hadiselerin Sırları, (Şerh, Fahreddîn Râzî), çev. Ömer Türker, İstanbul: Hayykitap, 2010.

İbn Sînâ; el-Mebde ve’l-me‘âd, nşr. Abdullah Nûrânî, Tahran: Müessese-i Motaleat-ı İslami Da- nişgah-ı Mc Gill Şube-i Tahran, 1984.

İbn Sînâ; İşaretler ve Tenbihler, çev. Ali Durusoy v.dğr., İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.

İbn Sînâ; Kitâbü’l-Mübâhasât, nşr. Muhsin Baydarfer, Kum: İntişârât-ı Baydar, 1992.

İbn Sînâ; Kitâbü’ş-Şifâ: Metafizik II, çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayın- cılık, 2005.

Kâşâni, Abdürrezzak; Tasavvuf Sözlüğü, Letâifü’l-a‘lâm fî işâreti ehli’l-ilhâm, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.

Kayserî, Dâvûd, el-; Mukaddemât: Fusûsu’l-Hikem’e Giriş, çev. Turan Koç, Mehmet Çetin- kaya, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.

Kutluer, İlhan; “Mâkâmâtü’l-ârifîn: İbn Sînâ Felsefesinde Mistik Terminoloji Sorunu”, Ulus- lararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildiriler, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2008, c. I, s. 31-53.

Kutluer, İlhan; İslâm’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru, İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.

Okumuş, Mesut; Kur’an’ın Felsefî Okunuşu: İbn Sînâ Örneği, Ankara: Araştırma Yayınları, 2001.

Örs, Derya (çev.); “Şârihi Meçhul Bir Risâletü’t-tayr Şerhi”, İslâm Felsefesinde Sembolik Hikâyeler içinde, s. 159-187.

Sâvî, Ömer bin Sehlânî; Risâletü’t-tayr şerhi, çev. Derya Örs, İslâm Felsefesinde Sembolik Hikâyeler (I): İbn Sina-Sühreverdi-A. Gazzali-Necm-i Razi içinde, çev. ve der. Derya Örs v.dğr., İstanbul: İnsan Yayınları, 1997, s. 129-57.

Stroumsa, Sarah; “Avicenna’s Philosophical Stories: Aristotle’s Poetic Reinterpreted”, Arabi- ca, c. 39, 1992, s. 183-206.

Sühreverdî; Hikmetü’l-işrâk, Mecmûa-i Musannefât-ı Şeyh-i İşrâk II içinde, tsh. ve muk. Henry Corbin v.dğr., IV c., Tahran: Pejûheşgah-ı Ulûm-ı İnsânî ve Mütâlaât-ı Ferhengî, 2001/1380, s. 9-260.

Sühreverdî; Kelimetü’t-tasavvuf, Mecmûa-i Musannefât-ı Şeyh-i İşrâk IV içinde, s. 99-139.

Sühreverdî; Kıssatü’l-gurbeti’l-garbiyye: bâ tercüme ve şerh-i fârisî, Mecmûa-i Musannefât-ı Şeyh-i İşrâk II içinde, s. 274-97 (Türkçesi: “Ruhun Yolculuğu”, çev. İsmail Yakıt, İslâm Felse- fesinde Sembolik Hikâyeler (I): İbn Sina-Sühreverdi-A. Gazzali-Necm-i Razi içinde, çev. ve der. Derya Örs v.dğr., İstanbul: İnsan Yayınları, 1997, s. 97-108: “Batı’ya Yolculuğun Hikâyesi”, İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri, çev. Mahmut Kaya, İstanbul: Klasik, 2003, s. 519-28; “Batı’ya Yolculuk”, Cebrail’in Kanat Sesi, çev. Sedat Baran, İstanbul: Sufi Kitap, 2006, s. 135-41).

Sühreverdî;Kitabü’l-Meşâri‘ ve’l-mutârahât: el-‘ilmü’s-sâlis, Mecmûa-i musannefât-ı Şeyh-i İşrâk I içinde, s. 194-506.

Sühreverdî; Kitâbü’t-Telvîhâti’l-levhiyye ve’l-‘arşiyye: el-‘ilmü’s-sâlis, Mecmûa-i musannefât-ı Şeyh-i İşrâk I içinde, s. 2-121.

Şimşek, Halil İbrahim; “Kıyâmet ve Alâmetlerinin Tasavvufî Tecrübe Açısından Yorumlanı- şı”, Tasavvuf-İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 19, 2007, s. 123-42.

Ziai, Hossein; “Beyond Philosophy: Suhrawardī’s Illuminationist Path to Wisdom.” Myth and Philosophy, ed. Frank E. Reynolds and David Tracy, New York: State University of New York Press, 1990.