1820 öncesinde İngiltere'de gerçekleştirilen Arapça basım ve yayıncılık

İngiltere ile Doğu/Müslüman dünya arasındaki ilişkilerin 17. ve 18. yüzyıllarda farklı bir boyut kazandığı bilinmektedir. 1591 yılında kurulan Doğu Hindistan Şirketinin Hindistanda başlattığı ticari ve siyasi faaliyetlerin bu gelişmede önemli bir payı vardı. Ayrıca Oxford ve Cambridge üniversitelerinin ve ilaveten İngiliz misyonerlerin Doğu dillerine ve bu dillerde yazılmış eserlere olan ilgisi de bu sahayı hareketlendirdi. Ayrıca Doğu dilleriyle ve bu dillerde yazılmış eserlerle ilgilenen Oxford ve Cambridge üniversitesi ve ilaveten İngiliz misyonerleri de bu sahanın genişlemesine katkıda bulundu. Ancak İngilteredeki Arapça matbaacılık, diğer Avrupa ülkelerine kıyasla daha yavaş ve daha niteliksiz seyretmekteydi. Bu nedenle uzun yıllar Hollandadaki gelişmeler izlendi, matbaa malzemeleri oradan temin edildi. Oxfordta basılan ilk Arapça eser, Uluğ Beyin astronomiyle ilgili bir metniydi (1648). Bunu 1650 yılında basılan Mahmud Şah Hulcînin bir astronomi metni ile Ebul Fidanın Arapça bir coğrafya metni takip etti. Bu arada aynı yıl gerçekleştirilen Ebül Ferecin Lam min Ahbâr el-Arab adlı eserinden iktibasların Latince tercümesinin yayını da burada hatırlanmalıdır. Said b. Bitrîkin kilise tarihiyle ilgili bir eseri (1656) ve kahve konulu Davud b. Ömer el-Beşîre ait The nature of drink Kauhi, or Coffe adlı çalışma (1659) oryantalist Edward Pocockeun bu sahaya yaptığı iki önemli katkıydı. Aynı kişi daha sonra Müeyyedüdin Hüseyin b. Ali b. Muhammed el-İsfehan et-Tuğraînin Lâmiyyat el-Acemini (1661), Ebul Ferecin Tarih-i Muhtasarud Düvelini (1663), İbni Tufeylin bir metnini (1671) ve Ebul Alâ el-Maarrînin şiirlerinden bazı örnek Arapça uzmanı, matbaacısı ve bilim adamından bahsedilmekte, onların Arapça basımları tanıtılmaktadır. Arapça eserlerin tıpkı basımından başka Arapça uzmanlarının ve matbaacıların, Arapçadan Latinceye tercümeleri ve Arapça kaleme aldıkları şiirler de yaygındı. Dahası, özellikle kral ve kraliçeler için hazırlanan methiye kitaplarında bir Arapça beytin yer alması, bir ayrıcalık kabul ediliyordu. Aslında bu dönemdeki üniversite matbaacılarının Arapça basım harflerine dair yüzeysel de olsa bir bilgisi olması, bir tür akademik mevki simgesi haline gelmişti. 1820 öncesinde İngilteredeki Arapça basım ve yayıncılıkla ilgili olarak bu makalede Geoffrey Roper, sadece detaylı bilgiler vermekle kalmamakta, sözü edilen eserlerin bugünkü durumları hakkında da gözlem ve incelemelerine dayalı malumatlar sunmaktadır.

Arabic printing and publishing in England before 1820

The relations between England and East/Muslim world has a different dimension in seventeenth and eighteenth centuries is known. The commercial and political activities initiated by East India Company which founded in 1591 had an important role in this development. Oxford and Cambridge universities, and also British missionaries interested in Eastern languages and the books written these languages, contributed to the expansion of this area. Arabic printing in England has gone on very slowly, and it was more featureless with compare to the other European countries. Thus, the developments in Netherlands had been viewed, and the press materials have been provided from there. The first Arabic work was a text about astronomy of Uluğ Bey. This was followed another astronomical text written by Mahmud Şah Hulcî, printed 1650, and a geographical text belonging to Ebul Fida. It mut be remember here that the Latin translation of extracts from the Lam min Ahbâr of Ebül Ferec at the same year. The work about church history of Said b. Birîq (p. 1656) and The nature of drink Kauhi, or Coffe were very important contrubutions to this area by orientalist Edward Pococke. He has later printed also Lâmiyyat el-Acem of Müeyyedüdin Hüseyin b. Ali b. Muhammed el-İsfehan et-Tuğraî (1661), Tarih-i Muhtasarud Düvel of Ebul Ferec (1663), a text of İbni Tufeyl (1671) and some specimen sheets of Ebul Alâ el-Maarrî (1673). Of course this article makes mention of many Arabic scholars, printers and scientists, and their Arabic editions. Apart from the exact copies of the Arabic works, the translation of them into Latin by Arabic scholars and printers were common. Moreover they wrote some Arabic poems. To contribute with an Arabic couplet to celebratory odes for their kings and queens was especially considered a privilege. In fact, a smattering of Arabic type in the university publications of this period became a kind of academic status symbol. In this article, Geoffrey Roper, concerning the Arabic printing and publishing in England before 1820, not only provides detailed information, but also mentions about the current state of the works based on his observations and analysis.

___

A Specimen of Several Sorts of Letters Given to the University by Dr. John Fell, Oxford 1693.

Academiae Cantabrigiensis Carmina, Cambridge 1702.

Anonymus Persa de siglis astronomicis, Londra 1648.

Arberry, A. J. Arabic Printing Types {basım bilgisi bulunmuyor}.

Arberry, A. J., Oriental Essays, 1960.

Arberry, A. J., The Cambridge School of Arabic, Cambridge 1948.

Bainbridge J. ve J. Greaves, Astronomiae canicularia, Oxford 1648.

Balagna, J. Limprimerie arabe en occident (XVIe, XVIIe et XVIIIe siécles), Paris 1984.

Ball, J. William Caslon 1693-1766, Kineton 1973.

Barker, N. The Oxford University Press and the Spread of Learning, Oxford 1978.

Bedwell, William, Mohammedis imposturae, Londra: R. Field, 1615.

Berkowitz, D. S. In Remembrance of Creation, Waltham (ABD) 1968.

Berry W. T. ve A. R. Johnson, Catalogue of Specimens of Printing Types by English and Scottish Printers and Founders 1665-1830, Londra 1934.

Braches, E. Raphelengiuss Naschi and Maghribi, Quaerendo (içinde), 5, III 1975.

Carlyle, Joseph Dacre, Specimens of Arabian poetry, 1810, II. baskı.

Carlyle, Joseph Dagre, Specimens of Arabian poetry, Cambridge 1796.

Carter, H. G. A History of the Oxford University Press, I, Oxford 1975.

Caslon, Henry, Specimen of Printing Types, Londra (1844).

Chappelow, L. Elementa linguae Arabicae, Londra 1730.

Clarke, S. Scientia metrica & rhythmica, seu tractatus de prosodia Arabica: İlm al-arud wal-qawâfî, Oxford 1661.

Colonna, F. Hypnerotomachia Poliphili, Venedik, 1499.

Colonna, Hypnerotomachia. The Strife of Love in a Dreame, Londra 1592.

Contextio Gemmarum/Said b. Batrîq, Nazm al-jawhar, çev. Edvardo Pococke, Oxford 1656.

Darlow T. H. ve H. F. Moule, Historical Catalogue of the Printed Editions of Holy Scripture in the Library of the British and Foreign Bible Society, Londra 1911.

Dibdin, T. F. Typographical Antiquities, Londra 1810-1819.

Domiduca Oxoniensis, Oxford 1662.

Domini Nostri Jesu Christi Testamentum Novum, Turcice redditum: İncil-i Mukaddes, Oxford 1666.

Ebul Fida, Chorasmiae et Mawaralnahrae, hoc est regionum extra fluvium oxum, descriptio, ex tabulis Abulfedae, Londra 1650.

Epicedia Universitatis Oxoniensis, Oxford 1669.

Fück, J. Die arabischen Studien in Europa bis in den Anfang des 20. Jahrhunderts, Leipzig 1955.

Gaskell, P. A New Introduction to Bibliography, Oxford 1972, II. baskı 1979.

Gjorgevic, B. Heec nova, fert Africa, Viyana 1548 ve T. Bibliander, De ratione communi omnium linguarum & litterarum, Zürih 1548.

Greaves, John, Elementa linguae persicae, Londra 1649.

Greaves, Miscellaneous Works, Londra 1737.

Greaves, Thomas, De linguae arabicae utilitate et preastantia oratio, Oxford 1639.

Greg, W. W. A Companion to Arber, being a Calender of Documents in Edward Arbers Transcript of the Registers of the Company of Stationers of London, 1554-1640, Oxford 1967, No. 312.

Grotius, H. De veritate religionis Christianae: Kitâb fî sıhhat eş-Şerîa el-Mesihiyye, çev. E. Pococke, Oxford 1660; Catechismus Ecclesiae Anglicanae, arabice, Oxford 1671.

Hart, Horace, Notes on a century of typography at the University Press, Oxford 1693-1794, Oxford 1900, yeniden basım 1970.

Hulcî, Mahmud Şah, Astronomica quaedam ex traditione Shah Cholgii Persae () Studia et opera Johannia Gravii, Londra 1650.

Isaac, P. C. G. A Second Checklist of Books, Pamphlets & Periodicals printed by William Bulmer, Wylam 1973.

Isaac, P. G. C. William Bulmer, 1757-1830: Fine Printer, Sandars Konferansları, Cambridge Üniversitesi, Mayıs 1984 (yayınlanmamış daktilo metni)

Ibn Wahshiyyas Ancient Alphabets and Hieroglyphic Characters Explained, (Shawq al-mustahâm fî marifat rumûz al-aqlam), derleyen ve çeviren J. Hammer, 1806.

J. H. L. Wakefield, Robert, Dictionary of National Biography (içinde), Vol. LVIII, Londra 1899.

Jâmî, Nisâb-ı Tajnîs al-Lughât: Resemblances linear and verbal, derleyen ve tercüme eden F. Gladwin, II. baskı, 1811.

Johnson, J. Print and Privilege at Oxford, Londra 1946.

Johnson, Typographia, Londra 1976, II. baskı.

Jones, G. L. The Discovery of Hebrew in Tudor England, Manchester 1982.

Jones, W. A Grammer of the Persian Language, 6. Baskı, Londra 1804.

Kitâb Salât al_sawâi, Fano (veya Venedik), 1514.

Kitab Zebûr Dâvûd, {Londra} 1725.

Krek, M. Typographia Arabica: The Development of Arabic Printing as Illustrated by Arabic Type Specimens, Waltham (ABD), 1971.

Liturgiae Ecclesiae Anglicanae ( ) in linguam Arabicam traductae, opera Eduardi Pocock, Oxford 1674.

Madan, Falconer, Oxford Books, Oxford 1895-1931.

Marrot, H. V. William BulmerThomas Bentley, Londra 1930.

Maured allatafet Jemaleddini filii Togri-Bardii, edidit, latine vertit, notisque illustravit J. D. Carlyle, Cambridge 1972.

McKenzie, D. F. The Cambridge University Press 1696-1712, Cambridge 1966.

Mores, E. R. A Dissertation upon English Typographical Founders and Founderies (1778), der. H. Carter ve C. Ricks, Oxford 1961.

Morison, S. John Fell, The University Press and the Fell types, Oxford 1978.

Murphy, J. C. The History of the Mahometan Empire in Spain, 1816.

Nichols, J. Illustrations of the Literary History of the Eighteenth Century, Londra 1817-1858.

Parker, M., K. Melis ve H. D. L. Vervliet, Typographia Plantiniana, II: Early Inventories of Punches, Matrices, and Moulds in the Plantin-Moretus Archives, De Gulden Passer (içinde), 38, 1960.

Pendeh-i-Attar: The Counsels of Attar, (der) J. H. Hindley 1809.

Pietas Academiae Cantabrigiensis in funere serenissimae Principis Wilhelminae Carolinae, Cambridge 1738.

Pococke, Edward, A Commentary on the Prophecy of Hosea, Oxford 1635.

Pococke, Notae in quibus aliquam-multa quae ad historiam Orientalium apprime illustrandum faciunt, Oxford 1648.

Quatuor Evangeliorum ( ) versio Persica, per Abraham Whelocum, Londra: Typis Jacobi Flesheri, 1657.

Râzi, Ebû Bekr b. Zekeriya, Rhazes de variolis et morbillis, arabice et latine, Londra 1766.

Reed, T. B. A History of the Old English Letter Foundries, Londra 1952.

Richardson, J. A Dictionary, Persian, Arabic, and English, Londra 1806.

Richter, G. Epistolae selectiores, Nuremberg 1662. Forster, H. The Rise and Fall of the Cambridge Muses (1603-1763) Transactions of the Cambridge Bibliographical Society (içinde), 8, 1892.

Roberts, S. C. A History of the Cambridge University Press, Cambridge 1921.

Roberts, S., The Evolution of Cambridge Publishing, Cambridge 1956.

Rousseau, Samuel, The Flowers of Persian Literature, Londra 1801.

Savage, H. Balliofergus, Oxford 1668.

Schnurrer, C. F. Bibliotheca Arabica, Halle 1811.

Seaman, W. Grammatica linguae Turcicae, Oxford 1670.

Shcheglov, V. P. Rasprostranenie, zidzh Ulugbek evropeiskoinechami Iz istorii nauki épokhi Ulugbeka (içinde), Taşkent 1979.

Smith, N. A. Catalogue of the Pepys Library at Magdalene College, Cambridge, Cambridge 1978.

Specimen historiae Arabum; auctore Edvardo Pocockio () edidit Josephus White, Oxford 1806.

Storey, C. A. The Beginnings of Persian printing in India in Oriental Studies in Honour of Cursetji Erachji Pavry, Londra 1933, s. 457-459; G. Shaw, Printing in Calcutta to 1800, Londra 1981.

The Holy Bible containing thr Old and New Testaments, in the Arabic language; Al-Kutub al- Mugaddasa wa-hiya Kutub al-ahd al-Atîq wal-Ahd al-Jadîd, Newcastle upon Tyne 1811.

Threnodia Academiae Cantabrigiensis, Cambridge 1700.

Todd, H. J. Memoirs of the Life and Writings of the Rt. Rev. Brian Walton, Londra 1821.

Treadwell, M. The Grover typefoundry, Journal of the Printing Historical Society (içinde), 15 (1980-1981).

Twells, L. The Lives of Dr. Edward Pocock, the celebrated Orientalist, of Dr. Z. Pearce, ve diğerleri, Londra 1816.

Vote, L. The Golden Compasses, Amsterdam 1972.

Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları-Cover

ISSN: 1303-3387
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2002
Yayıncı: Dergah Yayınları A.Ş.

Arşiv