1954 ve 1957 Seçimlerinde Muhalefete-Basına Getirilen Kısıtlamalar ve Tepkiler

Klasik anlamda bir siyasal rejimin demokratik olup olmadığının belirlenmesinde başvurulan kriterler vardır ve bunlar içinde basın özgürlüğü de önemli yer tutar. Bireylerin toplumu ilgilendiren olaylar hakkında bilgi edinebilmesi ve düşüncelerin yayılabilmesi olarak tanımlanacak basın özgürlüğünün elde edilmesi de, 19. yüzyıl boyunca ülkelerin toplumsal, siyasal, kültürel ve ekonomik gelişmelerine bağlı olarak değişiklik göstermiştir. Bununla birlikte, basın özgürlüğünün gelişiminde, genel oy hakkı ve gazetecilikteki teknik ilerlemeler önemli rol oynamıştır. Avrupa’da basın özgürlüğü için girişilen uzun mücadele, önce İngiltere’de ortaya çıkmış daha sonra Amerika’ya ve Avrupa’ya yayılmıştır. Bu mücadele sonunda basın kendini özellikle liberal demokrasilerde yasama, yürütme ve yargıdan sonra dördüncü güç olarak kabul ettirmiş ve basının görevlerini yerine getirebilmesi için de özgür olması fikri ilkesel olarak kabul edilmiştir. Bu açıdan bakıldığında Türkiye’de, iktidar-basın ve muhalefet-basın ilişkilerinde siyasal partilerin iktidardayken basın özgürlüğünü kısıtlayıcı olduğu, muhalefetteyken ise basın özgürlüğünü savunduğu söylenebilir. Çalışma, bu fikri ortaya koymak için tasarlanmış tarihsel bir betimleyici araştırmadır. Bunun için de tarihsel dönem olarak Türkiye’de liberalleşmeyiçoğulculuğu gösteren çok partili dönem ve onu hazırlayan tek partili dönem ele alınmıştır. Demokrat Parti’nin (DP) liberal demokrasilerde, temel hak ve özgürlüklerden biri olan basın özgürlüğüne aykırı olarak özellikle seçimleri gözeterek muhalefeti ve basını kısıtlamaya çalışması; DP iktidarı döneminin seçimleri olan 1954 ve 1957 seçimleri gözönüne alınarak, bu dönemde yapılan Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) mallarının Hazine’ye devri ve basın-radyo konusunda yapılan yasal düzenlemeler üzerinden somutlaştırılmaya çalışılmıştır. Makalede, bu konuda yapılmış çalışmalar yanında, arşiv notlarından ve gazete taramalarından yararlanılmıştır. Çalışma, tarihsel olarak Türkiye’de liberalizme/çoğulculuğa geçildiği bir dönemde, demokrasi açısından iyi bir sınav verilmediğini göstermesi ve bunun ışığında günümüz gelişmelerini değerlendirebilmek açısından önemli bir veri sağlamaktadır.

The Restrictions and the Reactions to the Press and the Opposition at the 1954 and 1957 Elections

There are certain criteria which determine whether a political system can be evaluated as democratic. Freedom of speech and the press are important factors among those criteria. Press freedom may be summarized as the right of the individual to be informed on important matters and likewise to freely spread one’s own thoughts. The ways and processes of obtaining the freedom of the press was a process that changed gradually during the 19th century according to the respective countries’ social, politic cultural and economic developments. Furthermore, developments in the field of press freedom were also affected by the gradual development of technical processes in the field of journalism as well as the evolution of general voting rights. The long lasting struggle for freedom of the press was first fought in England and later spread towards the United States and Europe. As a result, the press was able to establish itself as “fourth power” in liberal democracies, besides institutions as the executive, legislative and judicative. If we evaluate those facts from the Turkish perspective, we may conclude that the relationship between the press and the government is somehow controversial: Usually political parties tend to defend the freedom of press while in the opposition, but when taking over the government, they do tend do show a restrictive stance towards the freedom of the press. This study has been prepared to point out those findings and has been drafted as a historical-descriptive research. As historical background setting, the transition towards the multi-party system as a period of liberalization and plurality as well as the single party epoch as preparing stance has been chosen. The following subjects have been chosen as statutory examples: The elections of 1954 and 1957 with subsequent clippings of the freedom of press and election coverage by the Democrat Party (DP), the transfer of the financial assets of the Republican People’s Party (CHP) by the ruling DP and legal procedures regarding the press and radio. Besides secondary sources on the subject, archival sources as well as newspapers have been used as research materials. As an interesting finding, we might conclude that during the transition process towards a more liberal and multilateral Turkish society, there were certain deficits regarding democratic principles: those findings might open perspective towards contemporary developments provides important data.

PDF

___

Ağaoğlu, Samet (1992). Siyasi Günlük. stanbul: letişim.
Akşam (1953). “C.H.P. mallarına dair kanun bugün çıkıyor”. 14 Aralık 1953.
Akşam (1956b). “Zafer’in, nönünü’nün ‘Uyandırma’ b aşlıklı makalesine cevabı”. 2 Haziran 1956.
Akşam(1956a). “Basın Kanunu tasarısı büyük teessür yarattı”. 5 Haziran 1956.
Albayrak, Mustafa (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (19461960). Ankara: Phoenix.
Alemdar, Korkmaz (2001). letişim ve Tarih . Ankara: Ümit.
Asker, Ayşe (2008) “Çok Partili Siyasal Yaşamda Sansür: Demokrat Parti ve Tahkikat Komisyonu.” Ulusal Basında Sansürün Kaldırışının 100.Yılı Kongresi Bildiri Kitabı. stanbul: Doan Egmont.
Asker, Ayşe (2013). Askeri Darbeye Doru: Demokrat Parti’nin Tahkikat Komisyonu Girişimi. Ankara: mge.
Asker, Ayşe (2014) “DP’nin Radyoyu ktidar Aracı Ya pması: 1957 Seçim Sonuçlarının Radyo Aracılııyla Erken Yayınlanması. ” Ankara Üniversitesi LEF letişim Araştırmaları Dergisi: 125129.
Cumhuriyet (1953a). “CHP’nin zimmetinde gözüken paralar”. 10 Mayıs 1956.
Cumhuriyet (1953b). “250 milletvekilinin imzaladıkları takrir”. 27 Mayıs 1956.
Cumhuriyet (1953c). “CHP’nin malları meselesi”. 28 Mayıs 1953.
Cumhuriyet (1953d). “Cumhuriyet Halk Partisi dün bir tebli neşretti”. 11 Aralık 1953.
Cumhuriyet (1954). “Seçim Kanunu tadilatı ve muhalefetin teşebbüsü. 19 Haziran 1954.
Cumhuriyet (1956a). “Dp, basın hakkındaki kararı tatbika koydu”. 30 Mayıs 1956.
Cumhuriyet(1956b). “Her memlekette gazeteler D.P. nin yeni basın tasarılarından büyük başlıklarla bahsediyorlar”. 3 Haziran 1956.
Çakmak, Fevzi (2015). “Halkevlerinin Kapatılması ve Cumhuriyet Halk Partisi Mallarına El Konulması. History Studies (Online). www.ataturkilkeleri.deu.edu.tr, Erişim Tarihi: 31.12.2018.
Doanay, anlı, vd. (2017). Seçimlik Demokrasi. Ankara: mge.
Eroul, Cem (1998). Demokrat Parti. Ankara: mge.
Faik, Bedii (2001). Matbuat Basın Derken Medya… C.2. stanbul: Doan.
Güvenir, O. Murat (1991). 2. Dünya Savaşında Türk Basını. stanbul: TGC.
nuur, M. Nuri (1992). Türk Basın Tarihi. stanbul: TGC.
Jeanneney, Jean Noel (1998). Başlangıcından Günümüze Medya Tarihi. Çev., Esra Atuk. stanbul: YKY.
Kabacalı, Alpay (1994). Türk Basınında Demokrasi. Ankara: Kültür Bakanlıı.
Karpat, H. Kemal (1996). Türk Demokrasi Tarihi. stanbul: Afa.
Kaya, Ayşe Elif Emre (2010). “Demokrat Parti Döneminde Basınktidar lişkileri.” stanbul Üniversitesi letişim Fakültesi Dergisi 1(39): 93118.
Keane, John (1992). Medya ve Demokrasi. Çev., Haluk ahin. stanbul: Ayrıntı.
Lewis, Bernard (1984). Modern Türkiye’nin Douşu . Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Nadi, Nadi (1953). “CHP malları”. Cumhuriyet. 2 Aralık 1953.
Öztekin, Hülya (2016). Tan: Serteller Yönetiminde Muhalif Bir Gazete. stanbul: Tarih Vakfı Yurt.
Sertel, Sabiha (2015). Roman Gibi. stanbul: Can.
Sertel, Zekeriya (2015). Hatırladıklarım. stanbul: Can.
TBMM Zabıt Ceridesi (1953). Dönem:9, Cilt:26, Birleşim:17. 14 Aralık 1953
TBMM Zabıt Ceridesi (1954a). Dönem:9, Cilt:29, Birleşim:60, 7Mart 1954
TBMM Zabıt Ceridesi (1954b). Dönem:9, Cilt:29, Birleşim:61, 8 Mart 1954.
TBMM Zabıt Ceridesi (1954c). Dönem:10, Cilt:1, Birleşim:15, 30 Haziran 1954.
TBMM Zabıt Ceridesi (1956). Dönem:10, Cilt:12, Birleşim:73, 6 Haziran 1956.
Topuz, Hıfzı (2003). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. stanbul: Remzi.
Tunaya, Tarık Zafer (1995). Türkiye’de Siyasi Partiler 18591952 . stanbul: Arba. Vatan (1953). “C.H.P. Genel Merkezi, istirdat kararına karşı tebli yayınladı”. 11 Aralık 1953.
Vatan (1956a). “Basın hürriyetini yok eden tasarıyı komisyon kabul etti. 1 Haziran 1956.
Vatan (1956b). Umumi Seçimlere Mi Gidilecek?” 2 Haziran 1956.
Yıldız, Nuran (1998). “Demokrat Parti ktidarı (195 01960) ve Basın.” A.Ü.
Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 1(51): 481505.
Zürcher, Erik Jan (2003). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. stanbul: letişim.