Kamusal Mekanın Göstergebilim Bağlamında İncelenmesi: İstanbul Eyüp Sultan Meydanı

Meydanlar farklı sınıflara ve kültürlere mensup kişileri bir araya getiren, toplumların/bireylerin kimliğini/kültürünü sergilediği, buluşma ve ticaret alanı olarak işlev görebilen toplayıcı mekânlardır. Bu bağlamda kamusal bir mekân olarak meydanlar ve meydanları çevreleyen yapı stokları fiziksel bir gerçeklik olmaktan uzakta gözlemcisine soyut içerikler de sunmakta, törensel ifade biçimleri, çeşitli görüntü ve işaret ögeleri ile çok yönlü unsurlar içermekte ve bu hususlar anlamlandırma sürecinde birer değer oluşturduğundan göstergebilim açısından önem arz etmektedir. Göstergebilim çalışmaları dil bilimi alanında incelenen bir araştırma sahası oluşturmasına karşın bu makalede göstergebilim kamusal mekân ile ilişkilendirilmiş, kamusal mekânı çevreleyen mimari biçimler bir dil olarak kabul edilmiş ve bu husustan hareketle kentlerin odak noktasını oluşturan meydanlar çeşitli simgelerin/imgelerin üretildiği alanlar olarak değerlendirilmiştir. Bu kabulle İstanbul’da yer alan Eyüp Sultan Meydanı göstergebilim kapsamında değerlendirilmiş ve özgün bir araştırma gerçekleştirilmiştir. Meydanın araştırma sahası olarak belirlenme sebebi; meydanın tarihsel arka planının olması ve simge/imge üreten bir saha olarak varlık göstermesidir. Meydan; anlam yüklü sembollerle kaplanan, ticaretin dinamik bir biçimde sürdüğü, dini ziyaretgâh işlevi gören, dini/sivil mimari varlığıyla simge/imge üreten bir mekândır. Çalışma kapsamında göstergebilim kuramcıları Ferdinand de Saussure, Charles Sanders Peirce ve Roland Barthes’ın kuramları incelenmiş, kamusal mekânın göstergebilim bağlamında nasıl incelenmesi gerektiğine dair Roland Barthes’ın yaklaşımı mevcut araştırmanın yöntemi olarak belirlenmiştir. Roland Barthes’ın göstergebilim kuramını oluşturan düz anlam (detonation) ve yan anlam (connotation) ilkeleri referans alınmış, mekân katılımcı gözlem yoluyla incelenmiş, elde edilen veriler meydanın/ semtin tarihsel arka planı ve kamusal mekân literatürü ile ilişkilendirilmiş, meydan ve gösterge ilişkisi değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Göstergebilim, Roland Barthes, Kamusal Mekân, Meydan, Eyüp Sultan

The Research of Public Place in the Context of Semiology: The Square of Eyüp Sultan in İstanbul

Squares are places containing, bringing together people from different classes and cultures, exhibiting the identity/culture of societies/individuals, and functioning as a meeting and trade area. In this context, as a public place, architectural structures surrounding the squares and the squares present intangible content to the observer, far from being a physical reality, include ceremonial forms of expression, various images and sign elements and multifaceted elements and they are important in terms of semiotics because they constitute values in the process of meaning. Although semiotic studies constitute a research area examined in the field of linguistics, in this article, semiotics are associated with public place, the architectural forms surrounding the public place are accepted as a language and from this point, the squares that constitute the focus point of the cities are evaluated as areas in which various symbols/images are produced. With this acceptance, Eyüp Sultan square was evaluated in the context of semiotics and an original research has been created. The reason for determining the square as a research area; the square has a historical background and exists as a place that produces symbols/images. Square; It is a place covered with meaningful symbols, where the trade continues dynamically, functions as a religious visitor, and produces symbols/images with its religious/civil architectural presence. In context of the study, the theories of semiotics theorists Ferdinand de Saussure, Charles Sanders Peirce and Roland Barthes have been examined, Roland Barthes's approach regarding how the public place should be examined in the context of semiotics has been associated and determined as the method of the current research. Roland Barthes's semiology theory detonation and connotation principles have been taken as reference, the place has been examined through participatory observation, the data obtained have been associated with the historical background of the square/district and the public place literature, the relationship between the square and the indicator approach was evaluated.

Keywords:

Semiology, Roland Barthes, public place, square, Eyüp Sultan,

PDF

___

Artan, Tülay (1995). “Eyüp Maddesi”. TDV İslam Ansiklopedisi, 12. Cilt, 1-6.
Aydınlı, Semra (1993). Mimarlıkta Estetik Değerler. İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Basım Atölyesi.
Barthes, Roland (1979). Göstergebilim İlkeleri. (Çev. Berke Vardar, Mehmet Rifat). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Barthes, Roland (1993). Göstergebilimsel Serüven. (Çev. Mehmet Rifat, Sema Rifat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Barthes, Roland (2015). Bir Deneme Bir Ders: Eiffel Kulesi ve Açılış Dersi. (Çev. Mehmet Rifat, Sema Rifat). İsyanbul: Yapı Kredi Yayıncılık.
Berger, John (1995). Görme Biçimleri. (Çev. Yurdanur Salman). İstanbul: Metis Yayıncılık.
Berger, L. Peter ve Luckmann, Thomas (2016). Modernite, Çoğulculuk ve Anlam Krizi: Modern İnsanın Yönelimi. (Çev. Mustafa Derviş Dereli). Ankara: Heretik Yayınları.
Bourse, Michel (2009). Melezliğe Övgü. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Ayrıntı Yayıncılık.
Eco, Umberto (2019). Mimarlık Göstergebilimi. (Çev. Fatma Erkman Akerson). İstanbul: Daimon Yayınları.
Eyice, Semavi (2006). “Eyüp Sırtlarından Görülen İstanbul”. Tarihi Kültürü ve Sanatıyla 10. Eyüp Sultan Sempozyumu (İstanbul, 12- 14 Mayıs). İstanbul: Eyüp Belediyesi Yayınları, 20-31.
Foucault, Michel (2018). Bu Bir Pipo Değildir. (Çev. Selahattin Hilav). İs-tanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Harvey, David (2016). Sosyal Adalet ve Şehir. (Çev. Mehmet Moralı). İstanbul: Metis Yayıncılık.
İnalcık, Halil (2019). İstanbul Tarihi Araştırmaları: Fetihten Sonra İstanbul’un Yeniden İnşaası Bilad-i Selase: Galata, Eyüp, Üsküdar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Lefebvre, Henri (2015). Mekânın Üretimi. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Sel Yayıncılık.
Lynch, Kevin (2017). Kent İmgesi. (Çev. İrem Başaran). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Ponty, Maurice Merleau (2016). Göz ve Tin. (Çev. Ahmet Soysal). İstanbul: Metis Yayıncılık.
Ponty, Maurice Merleau (2017). Algılanan Dünya: Sohbetler. (Çev. Ömer Aygün). İstanbul: Metis Yayıncılık.
Rifat, Mehmet (1998). XX. Yüzyılda Dil bilim ve Göstergebilim Kuramları 1: Tarihçe ve Eleştirel Düşünceler. İstanbul: YKY Yayınları.
Rifat, Mehmet (2014). Göstergebilimin ABC'si. İstanbul: Say Yayınları.
Sam, Neslihan (2018). Kent, Toplum, Kültür. Bursa: Ezgi Kitabevi.
Sartre, Jean Paul (2017). İmgelem. (Çev. Alp Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
Saussure, Ferdinand (2017). “Göstergeler ve Dil”. Kültür ve Toplum: Güncel Tartışmalar. (Haz. Jeffrey C. Alexander, Steven Seidman, Çev. Nuran Yavuz). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 70-80.
Sennett, Richard (2016). Kamusal İnsanın Çöküşü. (Çev. Serpil Durak, Abdullah Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Stavrides, Stavros (2018a). Kentsel Heterotopya: Özgürleşme Mekânı Olarak Eşikler Kentine Doğru. (Çev. Ali Karatay). İstanbul: Sel Yayıncılık.
Stavrides, Stavros (2018b). Müşterek Mekân: Müşterekler Olarak Şehir. (Çev. Cenk Saraçoğlu). İstanbul: Sel Yayıncılık.
Şentürer, Ayşe (1995). Mimaride Estetik Olgusu. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
Tunalı, İsmail (2020). Estetik Beğeni: Çağdaş Sanat Felsefesi Üstüne. Ankara: Fol Yayıncılık.
URL-1:http://www.eyupsultan.gov.tr/ilceharitasi2. (Erişim T.: 26.06.2020)
Urry, Hohn (2018). Mekânları Tüketmek. (Çev. Rahmi G. Öğdül). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Zevi, Bruno (1990). Mimariyi Görmeyi Öğrenmek. (Çev. Demir Divanlıoğlu). İstanbul: Birsen Yayınevi.