ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE TAŞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARINA YÖNELİK İZLENEN POLİTİKA (1923-1938)

Bu çalışmada, erken Cumhuriyet dönemi kültür politikalarında taşınmaz kültür varlıklarına ayrılan yer değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, İnönü ve Bayar hükümetlerinin programları, Cumhuriyet Halk Partisi yayınları, dönemin öne çıkan kültür kurumlarının faaliyetleri ile kurucu lider Atatürk’ün konuya yaklaşımı incelenmiştir. İzlenilen kültür politikası; anayasa, kanunlar, yönetmelikler, genelgeler ve ayrıca arşiv ve basın kaynaklarından takip edilmiştir. Cumhuriyet’in önceki devirlerden kültür mirası olarak devraldığı tarihi eserlere yönelik yaklaşımı değerlendirilirken, kapsamın daraltılması için özellikle İstanbul’daki taşınmaz kültür varlıklarından örnekler üzerine odaklanılmıştır. Bir envanter iddiası taşımayan bu çalışmada, söz konusu eserlerden örnekler, arşiv belgelerine yansıyarak gündem oluşturan taşınmazlar arasından seçilmiştir. Bunların arasında çeşitli sebeplerle kapatılanlar ve yıkılanlar olduğu gibi onarılarak ya da farklı işlevlerle ayakta kalan ve günümüze ulaşanlar bulunmaktadır. Bu yapılara ilişkin kararların nasıl alındığı, hangi kanunların çıkarıldığı, konunun hangi başlıklarla gündeme geldiği incelenmiştir. Bu verilerden yola çıkılarak savaş yıllarının ardından yeni kurulan devlette, karşı karşıya olunan tüm siyasal, sosyal, toplumsal ve ekonomik sorunlara rağmen, devletin taşınmaz kültür varlıklarına önem vermeye çalıştığı, ancak kuruluş döneminin ilk yıllarında konuyla ilgili tutarlı bir politika takip edemediği görülmektedir. Bununla birlikte, 1930’lu yıllardan sonra kültür varlıklarına verilen önem artmış ve halkın koruma bilincine sahip olması için de çaba gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Erken Cumhuriyet Dönemi, Kültür Politikası, Kültür Mirası, Taşınmaz Kültür Varlığı, Tarihi Eser

POLICIES TOWARDS IMMOVABLE CULTURAL ASSETS DURING EARLY PERIOD OF MODERN TURKEY (1923-1938)

In this study, the place which was allocated for the cultural assets in cultural policies during the Early Modern Turkey is examined. In this sense, the government programs of İsmet İnönü and Celal Bayar, the publications of Republican People’s Party, the activities of prominent cultural foundations and founding leader Atatürk’s approach to the subject has been studied. The cultural policy of the era has been followed through the constitution, regulations, and archival documents in addition to press. While evaluating the Republic’s approach to the historical artifacts that were inherited as cultural legacy, the study mainly focuses on the immovable cultural assets particularly in Istanbul to reduce the scope. This study makes no pretensions to be an inventory, and the examples in this article/thesis has been selected among the immovables which acquired recognition by obtaining place in the archival documents. Among the immovable which were selected, there have been some that were closed or demolished for different reasons as well as others which have kept standing through restoration or use for different functions and have been able to survive until today. This article studies how the decisions were made concerning these structures, which regulations were legislated, and in what titles the subject came to the fore. In consideration of this information, despite the damages of going through a war and establishing a new state which faced political, social, and economic problems, it is clear to see that the government paid attention to cultural assets, but it could not adopt a consistent policy with regard to this matter. By 1930s, as conditions of the period had changed, the importance that was attached to the cultural assets increased and efforts were initiated to make people conscious of conservation.

Keywords:

Early Period of Modern Turkey, Cultural Policy, Cultural Legacy, Immovable Cultural Asset, Historical Artifact,

PDF

___

1931 Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi. (1931). Ankara: TBMM Matbaası.
1935 Yılı Cumhuriyet Halk Partisi Programı (1935). Ankara: Ulus Basımevi.
Antikiteler ve Tarihi Eserlerden Derslerde Nasıl İstifade Edileceği Hakkında Andıç (1935). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Arık, Remzi Oğuz (1947). Halkevlerinde Müze, Tarih ve Folklor Çalışmaları Kılavuzu. Ankara: C.H.P. Halkevleri Yayınları.
Aslan, Yavuz (2001). TBMM Hükümeti: Kuruluşu, Evreleri, Yetki ve Sorumluluğu (23 Nisan 1920- 30 Ekim 1923). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Banoğlu, Niyazi Ahmet (2012). Atatürk’ün İstanbul’daki Günleri (1899-1919/1927-1938). İstanbul: Alfa Yayınları.
Baran, Tülay Alim (2010). “Atatürk’ün Eğitim Düşüncesi”, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu. (haz: Murat Alper Parlak). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
CHP 15. Yıl Kitabı (1938). İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
Cumhuriyetin Ellinci Yılında Eğitimimiz (1973). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Çoker, Fahri (Ed.) (1983). Türk Tarih Kurumu: Kuruluş Amacı ve Çalışmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Çoker, Fahri (Ed.) (1983). Türk Tarih Kurumu: Kuruluş Amacı ve Çalışmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ersöz, Kürşat (2017). Türk İdare Hukuku Kapsamında Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması. İstanbul: On İki Levha Yayınları.
Gerçek, Ferruh (1999). Türk Müzeciliği. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Gül, Murat (2018). Modern İstanbul’un Doğuşu: Bir Kent Dönüşümü ve Modernizasyonu. İstanbul: Sel Yayınları.
Gülcan, Yılmaz (2001). Cumhuriyet Halk Partisi 1923-1946. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
Güneş, İhsan (2012). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Hükümetler, Programları ve Meclisteki Yankıları (1908-1923). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
İnan, Afet (2018). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler. (haz: Arı İnan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Kocatürk, Utkan. (2007). Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Madran, Emre (1996). “Cumhuriyet’in İlk Otuz Yılında (1920-1950) Koruma Alanının Örgütlenmesi”, ODTÜ Mühendislik Fakültesi Dergisi, 16/1-2: 59-62.
Neziroğlu, İrfan ve Yılmaz, Tuncer (2013). Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri, Cilt: 1 (24 Nisan 1920- 22 Mayıs 1950). Ankara: TBMM Başkanlığı Yayınları.
Önder, Mehmet (1973). “Ellinci Yılında Türk Müzeciliği”. Kültür ve Sanat Dergisi, 2: 19-25.
Öz, Tahsin (1951). “Atatürk’ün Topkapı Sarayı Müzesini Ziyareti”, Tarih Dünyası, 3/2: 977.
Öztürk, Nazif (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Payzın, Ziya (1977). Türkiye Büyük Millet Meclisi Millî Saraylarımızın Temel Sorunları. Ankara: Millet Meclisi Basımevi.
Sevim, Ali; Öztoprak, İzzet; Tural, Mehmet Akif (2006). Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Shaw, Wendy M. K. (2004). Osmanlı Müzeciliği: Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sorguç, Bahir (1982). 1920’den 1981’e Milli Eğitim Bakanlığı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Uzun, Hakan (2010). “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm ve Milli Şef Kavramları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9/20-2: 233-271.
Üstel, Füsun (1997). İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931). İstanbul: İletişim Yayınları.
Yalçın, Durmuş (Ed.) (2005). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Cilt 2. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Ziya Gökalp (1955). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Varlık Yayınevi.
Arşiv-1: Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-18-01-01/14-39-1, 10 Haziran 1925.
Arşiv-2: BCA, 30-18-01-01/14-37-3, 10 Haziran 1925.
Arşiv-3: BCA, 30-18-01-01/18-24-5, 6 Nisan 1926.
Arşiv-4: BCA, 30-18-01-02/14-68-15, 15 Ekim 1930.
Arşiv-5: BCA, 30-18-01-01/19-35-7, 20 Mayıs 1926.
Arşiv-6: BCA, 30-18-01-01/22-78-20, 19 Aralık 1926.
Arşiv-7: BCA, 30-18-01-02/19-22-7, 01 Nisan 1931.
Arşiv-8: BCA, 180-09-31/168-16, 09 Nisan 1936.
Arşiv-9: BCA, 490-1-0-0/ 17-89-16, 07 Ocak 1936.
Arşiv-10: BCA, 30-18-01-02/ 6-52-1, 23 Ekim 1929.
Arşiv-11: BCA, 30-18-01-02/68-78-4, 19 Eylül 1936.
Arşiv-12: BCA, 0130-18-01-02/67-61-6, 16 Temmuz 1936.
Arşiv-13: BCA, 030-18-01-02/64-38-19, 13 Mayıs 1936.
Arşiv-14: BCA, 030-18-01-02/50-88-19, 6, 25 Ağustos 1934.
Cumhuriyet (16 Nisan 1931).
Resmî Gazete (6 Mart 1924; 13 Aralık 1925; 6 Ocak 1933).
Son Posta (10 Ocak 1936).
TBMM Zabıt Ceridesi, 04.05.1920, Devre 1, Cilt 1, İçtima 11.
TBMM Zabıt Ceridesi, 05.09.1923, Devre 2, Cilt 2, İçtima 14.
TBMM Zabıt Ceridesi, 05.11.1927, Devre 3, Cilt 1, İnikat 4.
TBMM Zabıt Ceridesi, 08.11.1937, Dönem 5, Cilt 20, İnikat 3.
URL-1: 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 1983. (https://www.mevzuat.gov.tr/Metin1.Aspx?MevzuatKod=1.5.2863&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=&Tur=1&Tertip=5&No=2863, Erişim Tarihi: 06.01.2020).
URL-2: TDK (2011) Güncel Türkçe Sözlük, 11. bs. (Türk Dil Kurumu Yayınları, (https://sozluk.gov.tr/,Erişim Tarihi: 13.11.2019).