Runik Harfli Metinlerde Kadına İlişkin Sözcükler Üzerinden Kadın Algısı

Kadın hareketlerinin 20. yüzyılın ikinci yarısında yükselişe geçmesiyle birlikte Türkiye’de, bütün dünyada olduğu gibi, toplumların kadını algılayışı ve kadına bakışı irdelenmeye başlanmıştır. Bir toplumda kadının yerinin anlaşılması için incelenmesi gereken en önemli unsurlardan biri dildir. Bu incelemeler yapılırken hem günümüzdeki yazılı ve sözlü dilde, hem de tarihî metinlerde kadınların kullandığı dile, kadınların kendileri için kullandığı dile, toplumun kadın için kullandığı dile bakılabilir. Geçmişte Türk toplumlarında kadının dilde ne şekilde yer bulduğuna ilişkin araştırmalar günümüzdeki çalışmalara da kaynaklık edecektir. Türklerin en eski tarih kayıtları olan runik harfli metinler eski Türklerin yaşayış biçimlerini, kültürlerini, hayata bakışlarını ilk elden anlatan birincil kaynaklardır. Bu metinler erkekler tarafından yazılmış ve yazdırılmış oldukları için içeriklerinde kadınların kullandığı dile ilişkin örneklere rastlanmaz; fakat bu metinler toplumun kadınlar için kullandığı dili gözlemlemek açısından ilgi çekicidir. Bu çalışmada Orhon Yazıtları, Uygur Yazıtları, Yenisey- Altay- Kırgızistan Yazıtları ve kâğıda yazılı runik belgeler içerisinden belirlenen ana, ebçi~ ewçi, eke, katun, kelin ~ keliŋ, kız, kisi, koduz, kunçuy, küŋ, ög, siŋil, uzuntonlug ve yutuz ~ yotuz sözcükleri örnek cümleler yardımıyla bağlam içerisinde incelenmiş ve dönemin kadın algısı sadece sözcükler ve metinler üzerinden belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Eski Türkçe, Runik harfli metinler, kadın.

Perception of Women Through Words Related to Women in Runic Inscriptions

With the rise of women's movements in the second half of the 20th century, in Turkey, as in the rest of the world, societies' perception and view of women have begun to be analyzed. One of the most important elements to be analyzed in order to understand the place of women in a society is language. While making these examinations, one can look at the language used by women, the language used by women for themselves and the language used by society for women in today's written and spoken language as well as in historical texts. Research on the place of women in the language of Old Turkic societies will also be a source for current studies. Runic inscriptions, which are the oldest historical records of the Turks, are the primary sources that tell first-hand about the lives of the ancient Turks as well as their culture and perspective on life. Since these texts were written and dictated by men, in their content there are no examples of the language used by women themselves; however, these texts are interesting in terms of observing the language used by society for women. In this study, the words ana, ebçi~ ewçi, eke, katun, kelin ~ keliŋ, kız, kisi, koduz, kunçuy, küŋ, ög, siŋil, uzuntonlug and yutuz ~ yotuz, which were selected from the Orkhon Inscriptions, Uyghur Inscriptions, Yenisei- Altai - Kyrgyzstan Inscriptions and runic documents written on paper, were analyzed in context with the help of sample sentences and the perception of women of the period was tried to be determined only through words and texts.

Keywords:

Old Turkic, Runic inscriptions, woman.,

PDF

___

Alyılmaz, C. ve Alyılmaz, S. (2014). Eski Türk Kadın Heykellerinin Düşündürdükleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3(4), 1-33.
Aydın, E. (2018). Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Aydın, E. (2019). Orhon Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Bahrani, Z. (2018). Babil’in Kadınları Mezopotamya’da Toplumsal Cinsiyet ve Temsil. İstanbul: Kolektif Kitap.
Büyükkantarcıoğlu, N. (2006). Toplumsal Gerçeklik ve Dil. İstanbul: Multilingual Yay.
Clauson, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
Çağatay, S. (1963). Türkçede “Kadın” İçin Kullanılan Sözler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 10, 13-49.
Çakır, S. (2016). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yay.
Günay, U. (2000). İslâmî Dönemde Türk Toplumunda Kadının Yeri ve Önemi. Millî Folklor, Ankara (46), 4-9.
İzgi, Ö. (1975). İslamiyetten Önce Türklerde Kadın. Türk Kültürü Araştırmaları, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Cilt 11-12-13-14, 105-110.
Kormuşin, İ.- vd. (2016). Yenisey- Altay- Kırgızistan Yazıtları ve Kâğıda Yazılı Runik Belgeler. Ankara: Bilgesu Yay.
Tekin, T. (2004). Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı. Ankara: Öncü Kitap.
Tokyürek, H. (2013). Runik Türk Yazıtlarında ve Eski Uygur Metinlerinde Kadın Hiyerarşisi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 61(1), 119-130.
Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch – Deutsch – Türkisch (eski Uygurcanın el sözlüğü eski Uygurca – Almanca – Türkçe). Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.