Çağdaş Türk Lehçelerinde Ağaçkakanın Adlandırma Yöntemleri

Ad verme belli bir kurala bağlı değildir. Ancak dillerin yapısına, tarihî ve coğrafi şartlara, kişilerin kültürel durumlarına ve dünyayı algılama biçimlerine bakarak ad verme ile ilgili saptamalarda bulunabiliriz. İnsanların, zaman içinde ilgileri ve ihtiyaçları değişir. Bu değişim sonucunda aynı dilin lehçeleri de olsa aynı sözcüğün farklı yollarla yapılmış adlandırmaları ortaya çıkar. Adlandırma yaparken öncelikle doğadaki nesneyi yani bilinmeyeni algılamamız gerekmektedir. Algılama yaparken duyulardan yararlanılmaktadır. Ancak duyulardan yararlanma her dilde farklı olabileceği gibi aynı dilin farklı lehçelerinde de farklılık gösterebilir. Bu çalışmada bu farklılıklardan yola çıkarak ağaçkakan sözcüğünün çağdaş Türk lehçelerindeki adlandırma biçimlerini ele aldık. Öncelikle çalışmamızda adlandırma, duyular, algılama ve yansıma sözler ile ilgili bilgiler verilmiştir. Daha sonra Türk lehçelerindeki adlandırmaları tespit etmek için her bir lehçenin ulaşılabilen sözlükleri taranmıştır. Yazılı dildeki adlandırmaların yanı sıra kimi lehçelerin ağızlarında kullanılan adlandırmalar da çalışmada yer almıştır. Tespit edilen adlandırmaların hangi yöntemle yapıldığı belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünden önce yazı dilinde kullanılan adlandırmalar tek bir tabloda verilmiştir. Tabloda adlandırmaların “görme duyusuyla”, “işitme duyusuyla” “dış görünüşe göre” “yaptığı işe göre” “yaşadığı yere göre” “yansıma sesten hareketle” yapılıp yapılmadığı gösterilmiştir. Böylece Türk lehçelerindeki ağaçkakan adlandırmalarına toplu bir bakış sağlanarak adlandırmaların yapılış yöntemleri ortaya konulmuştur. Ağaçkakan adlandırılırken en çok ve an az hangi yöntemin kullanıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ağaçkakan, adlandırma, algı, duyular, yansıma ses.

Methods of Nomenclature of Woodpecker in Contemporary Turkish Dialects

Nomenclature is not subject to a specific rule. However, one can make determinations about nomenclature by looking at the structure of languages, historical and geographical conditions, the cultural status of people, as well as the way they perceive the world. People's interests and needs change over time. Such change results in different ways of naming of the same word in a language, despite being the dialects of the same language. Nomenclature, first, requires perceiving the object in nature, that is, the unknown. The senses are used for perceiving. However, the utilization of the senses may vary in every language-in fact, in different dialects of the same language. In this study, based on these differences, we discussed the nomenclature forms of the word “woodpecker” in contemporary Turkish dialects. Initial parts of our study offer information about naming, senses, perception, and onomatopoeic words. Then, accessible dictionaries of each dialect were screened in order to identify the nomenclature in Turkish dialects. In addition to the nomenclatures in the written language, the unique nomenclatures used in the specific dialects are also included in the study. The method used in creating the identified nomenclatures was determined. Before the conclusion part of the study, the nomenclatures used in the written language are given in a single table. The table below shows whether the nomenclatures are created by “sight”, “hearing sense”, “appearance”, “according to main activity”, “according to the habitat”, or “based on reflection sound” or not. Thus, a collective overview of woodpecker nomenclatures in Turkish dialects was provided, and the methods used were revealed. This study aimed to determine the methods used while naming the woodpecker based on their frequency of use.

Keywords:

Woodpecker, nomenclature, perception, senses, onomatopoeic sound.,

PDF

___

Ahmatyanov, R. (2001). Tatar Telenen Kıskaça Tarihi Etimologik Süzlege. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
Anntei (2006). Uzbek Tilinin İzohli Lugati, C. V. Taşkent: Davlat İlmiy Naşriyeti.
Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları.
Arıkoğlu, E. ve Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aşmarin, N., İ. (1929). Slovar Çuvaşskogo Yazıka, C. III. Ceboksarı.
Aşmarin, N., İ. (1934). Slovar Çuvaşskogo Yazıka, C. VI. Ceboksarı.
Aşmarin, N., İ. (1937). Slovar Çuvaşskogo Yazıka, C. XIII. Ceboksarı.
Aşmarin, N., İ. (1941). Slovar Çuvaşskogo Yazıka, C. XV. Ceboksarı.
Aşmarin, N., İ. (1941). Slovar Çuvaşskogo Yazıka, C. XVI. Ceboksarı.
Aşmarin, N., İ. (1950). Slovar Çuvaşskogo Yazıka, C. XVII. Ceboksarı.
Axundov, A. (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti, C. I. Bakü: Şerq-Qerb.
Axundov, A., Kazımov, Q. Ş. ve Behbudov, S. M. (2007). Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Lüğeti. Bakü: Şerq-Qerb.
Ayaz, E. S. ve Ayaz, S. (2010) Iğdır İli Yer Adalarında Kullanılan Renk Adları Üzerine Bir İnceleme. I. Uluslararası Aras Havzası Sempozyumu. Kars.
Bammatov, B. G. ve Gaciahmedov, N. E. (2011). Kumuḳça-Orusça Sözlük. Mahaçkala.
Baskakova, N. A. (1963). Nogaysko-Russkiy Slovar. Moskova.
Baskakova, N. A., Szapszala, S. M. ve Zajaczkowskiego, A. (1974). Karaimsko-Rusko-polskiy Slovar. Moskva.
Bayram, B. (2019). Çuvaş Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Budak, S. (2009). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Caatai, A. (2010). Kırgız Tilinin Sözdüğü. Bişkek: Avrasya Press.
Çumakaev, A. E. - vd. (2018). Altaysko-Russkiy Slovar. Gorno-Altayck.
DS: Derleme Sözlüğü (1993). C. I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı).
DS: Derleme Sözlüğü (1993). C. II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı).
DS: Derleme Sözlüğü (1993). C. III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı).
DS: Derleme Sözlüğü (1993). C. IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı).
DS: Derleme Sözlüğü (1993). C. VI. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı).
DS: Derleme Sözlüğü (1993). C. VII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı).
DS: Derleme Sözlüğü (1993). C. VIII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı).
DS: Derleme Sözlüğü (1993). C. X. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı).
DS: Derleme Sözlüğü (1993). C. XII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı).
Kalenderov, M. (1992). Karakalpak Tilinin Tüsindirme Sözligi, C. IV. Qaraqalpaqstan: Nökis.
Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Karakulak, N. (2015). Renklerde Adlandırma. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
Kaynak, İ. ve Doğru A., M. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kurbanov, A. (2011). Onomastiğin Esasları (çev. Azad Ağaoğlu), C. I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Malbaḳov, M. vd. (2011). Ḳazaḳ Edebi Tiliniñ Sözdigi, C. XIV. Almatı.
Memmedov, İ. (2007). Azerbaycan Dilinin Sinonimler Lüğeti. Bakü: Şerq-Qerb.
Naskali, G. E. ve Duranlı, M. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Necip, E. N. (2016). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (çev. İklil Kurban). Şanghay.
Öner, M. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları ve Kesit Yayınları.
Öztuncer, Ö. (2006). Uygur Şiveleri Sözlüğü (A’dan Z’ye Kadar Transkripsiyonlu Metin). Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi.
Räsänen, M. (1969). Versuch eines Etymologyschien Wörterbuch der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen.
Sarp, F. T. (2013). İşitme Engelli Bireylerde Görsel Algı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Arel Üniversitesi. Senemoğlu, N. (2012). Gelişim, Öğrenme ve Öğretim Kuramdan Uygulamaya (21. bs.). Ankara: Pegem Akademi.
Sleptsov, P. A. vd. (2007). Bolşoy Tolkovıy Slovar Yakutskogo Yazıka - Saxa Tılın Bıhaarıılaax Ulaxan Tılcıta, C. IV. Novosibirsk: Nauka.
Sleptsov, P. A. vd. (2013). Bolşoy Tolkovıy Slovar Yakutskogo Yazıka - Saxa Tılın Bıhaarıılaax Ulaxan Tılcıta, C. X. Novosibirsk: Nauka.
Şahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tavkul, U. (2000). Karaçay- Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tenişev, E. R. (1997). Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskikh Yazıkov-Leksika. Moskva: Nauka. TİA (2015). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi, C. I. Aşgabat.
TS: Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Useyinov, S. M. (2007). Russko-Krımskotatarskiy Slovar-Kırımtatarca-Rusça Lugat. Simferopol: İzdatelskiy Dom “Tezis”.
Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
YTS: Yeni Tarama Sözlüğü (1983). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Zülfikar, H. (1995). Türkçede Ses Yansımalı Sözler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları