Osmanlı hukukunda bir suç olarak eşkıyalık ve cezalandırılması

Yol kesip, mal alma, çevreye ve insanlara zarar verme Şeklinde tanımlanabilen eşkıyalık suçunun İslâm hukukundaki cezası, ölüm, el-ayak kesilmesi ve sürgün biçimindeki had cezalarıdır. Bu cezalar, işlenen suçun niteliği ile bağlantılı olarak değişebilmiştir. Nitekim eşkıyalık suçu işleyen kişi, yol kesip mal almadan ve kimseyi öldürmeden, sadece etrafa korku saldıysa sürgünle cezalandırılmıştır. Adam öldürmenin cezası ise ölümdür. Bir İslâm devleti olan Osmanlı Devleti’nde de eşkıyalık suçu için aynı cezalar uygulanmıştır. Zaman zaman halkın korkuları nedeni ile Şahitlik yapamadığı durumlarda ise eşkıyalık suçunun ispat koşullarında eksiklikler yaşanmıştır. Bu koşullarda kürek ve kalebendlik gibi çeşitli tazir cezalarına başvurulmuştur. Burada amaç, had cezaları ile cezalandırılamayan suçluları ağır tazir cezaları ile cezalandırıp İslah etmektir. Bu calışma XVI. yüzyılın sonlarından itibaren artan eşkıyalık olayları bağlamında, uygulanan cezalandırma yöntemlerini incelemektedir.

___

Arşiv Kaynakları

B 131/346 Numaralı Bursa Şeriyye Sicili.

13 Numaralı Kütahya Şeriyye Sicili.

7 Numaralı Lefkoşa Şeriyye Sicili.

Akdağ, Mustafa; Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası. “Celali İsyanları”, İstanbul, 1975.

Akgündüz, Ahmet; Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, C. 3, İstanbul, 1991.

Aksın, Ahmet-Baytimur, Suha Oğuz; “25 Numaralı Kalebend Defterinin Tanıtımı ve Kalebend Defterlerinin Osmanlı Sosyal Tarihi Bakımından Önemi”, XV. Türk Tarih Kongresi (11-15 Eylül 2006). Kongreye Sunulan Bildiriler. C. 4, 1. Kısım (Osmanlı Tarihi- A), Ankara, 2005.

Arı, Adem; 525 Numaralı Afyon Şer’iyye Sicilinin Bugünkü Alfabeye Göre Yazılması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya, 1998.

Avcı, Mustafa; “Osmanlı Uygulamasında İnfazı Özellik Gösteren Hapis Türleri: Kalebendlik, Kürek ve Prangabendlik”, http://www.e-sosder.com/dergidetay.phpp?id=73.

Aydın, Mehmet Akif; Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, 2005.

Anwarullah, The Ciriminal Law of İslam, New Delhi, 2006.

Barkey, Karen; Eşkıyalar ve Devlet. Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, (Çeviren: Zeynep Altok), İstanbul, 1999.

Bilmen, Ömer Nasuhi; Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fikhiyye Kamusu, C. III, İstanbul, ty.

Dağcıoğlu, Kemal; Osmanlı’da Sürgün, İstanbul, 2007.

Demirci, Süleyman ve Arslan, Hasan; “Osmanlı Türkiye’sinde Eşkıyalık Faaliyetlerini Önlemeye Yönelik Alınan Tedbirler ve Uygulanan Cezalara Dair Gözlemler. Maraş Eyâleti Örneği (1590-1750)” History Studies. International Jounal of History. Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, 2012, http://www.historystudies.net/Defaultx.aspx?SID=5.

Devellioğlu, Ferit; Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, 1978.

Düzdağ, M. Ertuğrul; Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul, 1972.

Ebu Zehra Muhammed; İslam Hukukunda Suç ve Ceza, (Çeviren; İbrahim Tüfekçi), C. 2, İstanbul, 1994.

Erim, Neşe; “18. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Kürek Cezası”. IX th International Congress of Economic and Social History of Turkey, (Dubrovnik, 20-23 August, 2002), Ankara, 2005.

Güney, Vehbi; (H. 1159) (M. 1746) tarihli Karaferya Kazası Şeriyye Sicili: Transkripsiyon ve Değerlendirme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 1993.

Halaçoğlu, Yusuf; XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Ankara, 1991.

İlgürel, Mücteba; “Osmanlılarda Eşkıyalık Hareketleri”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1995.

Kaynak, Rahman; H. 1070-1071 (M. 1660-1661) Tarihli 46 Numaralı Ankara Şer’iyye Sicili (transkripsiyon ve değerlendirme), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), C. I, Ankara, 2001.

Mumcu, Ahmet; Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı, Ankara, 1985.

Pakalın, Mehmet Zeki; “Nezir”, Osmanlı Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, İstanbul, 1993.

Şafak, Ali; Mezheblerarası Mukâyeseli İslâm Ceza Hukuku, Erzurum, 1997.

Şahin, Gürsoy; “XVII. Yüzyılın Sonlarında Afyonkarahisâr’da Eşkıyalık Hareketleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, S. 2, Temmuz, 2003.

Tatar, Özcan; 8 Numaralı Antakya Şer`iyye sicili H. 1178-1179/M. 1764-1765, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ, 1998.

Udeh, Abdülkadir; islâm Ceza Hukuku ve Beşeri Hukuk, (Çeviren: Akif Nuri), C. 4, İstanbul, 1979.

Uzun, Efkan; “Osmanlı Örneklemi Üzerinde Sosyal Eşkıyalığa Bir Bakış”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 10, S. 3, Aralık 2006.

Yakut, Esra; Osmanlı Hukukunda Tazir Cezaları, Ankara, 2011.

Yıldırım, Hacı Osman ve Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu (Haz.), 7 Numaralı Mühimme Defteri. (975-976/1567-1569). Özet-Transkripsiyon-indeks, , C. 1, 3, Ankara, 1998, 1999.

Yıldırım, Hacı Osman ve Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu (Haz.), 82 Numaralı Mühimme Defteri. (1026-1027/1617-1618). Özet-Transkripsiyon-indeks ve Tıpkıbasım, Ankara, 2000.

Yıldırım, Fuat; 108 Numaralı Gaziantep Şeriyye Sicili (1750-1752), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ, 1995.