Âsi ve eşkıya: Delilbağı Kadıkıran Mehmed Ağa 1825-1834

19. yüzyılda Osmanlı Devleti’ni en çok uğraştıran konulardan biri isyanlar ve yaygın eşkıyalık olmuştur. Kadıkıran Mehmed Ağa da bu tür eylemlerin merkezindeki Şahsiyetlerden biridir. Kadıkıran, Türkmen aşireti mensubu bir delilbaşı sergerdesidir. İlk defa 1825-26 yıllarında adamlarıyla Keskin, Bâlâ ve köylerini basmıştır. 1831’de Şam valisinin hizmetinde görülen Kadıkıran, 1832 yılında Mısır ordusu Anadolu’ya girince Ordu-yı Humâyûna çağrılmış, 1833’de Tahmiscioğlu isyanını bastırmak üzere Çankırı mütesellimi maiyetine gönderilmiştir. Kadıkıran gitmeden bu isyan bastırıldığından adamlarını dağıtıp İstanbul’a gelmesi istenmiştir. Kadıkıran, bu emri dinlemeyerek, Mayıs 1833’ten itibaren Ankara, Çankırı, Yozgat, Çorum, Kastamonu, Aksaray, Sivas şehir ve köylerinde eşkıyaca davranmaya başlayınca, yakalanması için ferman çıkarılmıştır. Takibe uğrayınca önce Bağdat tarafına gitmek istemiş, önü kapatılınca İran tarafına yönelmiş, daha sonra adamlarının çoğunu dağıtarak Rusya topraklarına kaçmak zorunda kalmıştır. Bu dönemde Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki ilişkiler nispeten dostane olduğundan Kadıkıran ve 852 adamı Erzurum valisine teslim edilmiştir. Kadıkıran ve adamları İstanbul’a gönderilerek donanmada küreğe konmuştur.

One of the problems the Ottoman government encountered during the nineteenth century was the problem of rebellions and widespread banditry. Kadıkıran Mehmed Agha, a Turcoman and a delilbasi chief (sergerde), was one of those figures at the center of such activities. He first appeared in state documentation in the years 1825-26, assaulting the villages of Keskin and Bala. In 1831, we see him in the service of the governor of Damascus and was called for the army when the Egyptian forces entered Anatolia in 1832. He joined the army of the governor of Çankırı in order to suppress the revolt of Tahmiscioglu in 1833. However, he was asked to come to Istanbul by releasing his troops. Kadıkıran refused to obey the order and, from May 1933, began to act like bandits in towns and villages in the area of Ankara, Çankırı, Yozgat, Çorum, Kastamonu, Aksaray, Sivas. Upon the issuence of a firman ordering his capture, Kadıkıran first tried to escape to Baghdad, and then, to Iran. After having released most of his troops, he went to Russia. Since the Ottomans were relatively in good terms with the Russians at the time, Kadıkıran and his 852 men were submitted to the governor of Erzurum. Kadıkıran and his men were sent to Istanbul and condemned to hard labour in the navy.

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi

Cevdet Tasnifi: Adliye 2367, Zaptiye 2602.

Hatt-ı Humâyûn (HH): 342/52441, 369/20365, 382/20581, D, 419/21658, B,C, 421/21713, A,

467/22834, 22835, 22836, A,B,C,D,E,F,G,H, 22837, 22838, A, B, C, E, 22840, A, B, C, D, F, E, 22841, 22842, A, B, C, D, E, 22843, A, 22844, A, B, C, 22845, A, B, C, D, E, F.

468/22846,A, B,C, 22847, 22848, A, B,C, D, E, F, 22849, 22850, A, B, 22851, A, B, D, E, F, 22852, A, B,C, 22853, A, B, C, D, E, F, G, 22854, 22855, A

510/25037, A, 688/33377, C, 689/33379, A, M, O, P, 690/33403, E, 909/39793, 1046/43198, B, 1167/46177, 1342/52441, 1351/ 52766, 52767, 52768, A, 52769, A, B, C, D, E, G.

Gazete

Takvîm-i Vekayi’ Def’a 70, ( 18 C 1249); Def’a 72 ( 20 B 1249); Def’a 73 ( 7 Şa’ban 1249); Def’a 76 (12 Ramazan 1249)

İkincil Kaynaklar

Ahmed Lütfi Efendi (1999), Vak’anüvîs Ahmed Lütfî Efendi Tarihi 2-3 4-5, İstanbul, Yapı Kredi Y.

Çadırcı, Musa (1991), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara, Türk Tarih Kurumu Y.

——. “Tanzimat’ın İlanı Sırasında Anadolu’da İç Güvenlik ( 1980), A.Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 13, Sayı 24.

Bardakoğlu, Ali (1995), “Eşkıya”, İstanbul, DİA, Cilt. XI.

Barkey, Karen (1999), Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Y.

İlgürel, Mücteba (1969), “Pehlivanlı Aşireti Beyi Halid’in İsyanı”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 23.

Karal Enver Ziya (1995), Osmanlı Tarihi V, Ankara, TTK. Yay.

Kaya, Kemal (2006), “19. yüzyılda Anadolu’da İç Güvenlik Sorunları ve Voyvodalar”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 19.

Özkaya, Yücel (1985), 17. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

——. (1994), Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Ankara, TTK. Yay.

Pakalın, Mehmet Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt, 1, İstanbul, MEB. Yay.

Abdullah Turhal (2011), Osmanlının Muhteşem Süvarileri: Deliler, İstanbul: Doğan Kitap.

Uluçay, M. Çağatay, (1968), Atçalı Kel Mehmed, İstanbul, As Matbaası.

——. (1955), 18 ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul, Berksoy Basımevi.

Ünal, Mehmet Ali (2009), “Devlet İçi İktidar Mücadelesinin Bir Unsuru Olarak Eşkıyalık ve Ayrılıkçı Hareketler”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, Samsun, Editör: Doç. Dr. Osman Köse, Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Müdürlüğü Y.