Hanımlara mahsus milliyetçilik: Fatma Aliye ve Erken milliyetçi stratejiler

Kadın dergileri konusu milliyetçilikle göbekten bağlıdır. Hem de iki kere. Zira feminizmin kapsayıcı idealleri ile milliyetçiliğin dışarıda bırakan söylemleri Ondoku-zuncu ve erken Yirminci yüzyıllarda şaşırtıcı bir uyum göstermiş ve birincisi ancak ikincisi ile gerçekleşir hale gelmişti. Milliyetçiler de milliyetçiliğin de kapsayıcı tarafını, yani daha geniş kitlelere hitap edebilmesini feministlerle beraber çalışarak elde etmişlerdi. Benedict Anderson gibi milliyetçilik teorisinin duayenleri de dahil olmak üzere bir çok araştırmacı, milliyetçiliği besleyen en temel gelişmenin bu yaygınlaşmayı sağlayan ve tek bir dile ihtiyaç duyan basın olduğunu analiz ettiler. Feminizmin de basınla ve milliyetçilikle benzeri bir ilişki içerisinde olması ise şaşırtıcı bir şekilde üzerinde az durulmuş bir konudur. Osmanlı kadın hareketiyle özdeşleşen Kadınlar Dünyası (1913-1921) dergisinin hikayesini bu bağlamda okumak mümkündür. Ama basının ve milliyetçiliğin ortaya çıktığı daha erken dönemlere bakacak olursak, bağlantılar hem çok daha net görünür, hem de daha önce fark edilmemiş tarafları aydınlanır. Bu makalede Fatma Aliye, Hanımlara Mahsus Gazete (1895-1908) ve Osmanlıcılığın milliyetçi boyutları üzerinde durularak bu ikinci bakış açısı geliştirilmeye çalışılacaktır.

Nationalism for women: Fatma Aliye and early nationalist strategies

The issue of women's journals is closely and doubly connected with nationalism. The inclusive ideals of feminism and the exclusive ones of nationalism were surprisingly compatible in the nineteenth and early twentieth centuries. The former needed the latter to realize itself despite its broad goals. Nationalists, on the other hand, had to work with feminists to develop an inclusive politics within its exclusive boundaries. Previously, researchers like Benedict Anderson have demonstrated that the press was the most important development that spread nationalism and needed nationalism (for example a single language) to spread. That feminism had a similar relationship both with the press and nationalism is a surprisingly under-discussed issue. It is possible to read the story of the journal Women's World (1913-1921), that has been read as a story of Ottoman women's movement this way. Yet the connections will look clearer if we focus on an earlier period when both the press, nationalism and feminism evolved together. Thus, this article discusses Fatma Aliye, her writings in the journal The Newspaper for Women (1895-1908), and the nationalistic dimensions of nationalism.

___

Abu-Lughod, Lila (1998a), "The Marriage of Feminism and Islamism in Egypt: Selective Repudiation as a Dynamic of Postcolonial. Cultural Politics," Remaking Women, Lila Abu-Lughod (ed.) Princeton: Princeton University Press, 1998, 243. Abu-Lughod, Lila (1998b), "Feminist Longings and Postcolonial Conditions," Remaking Women, Lila Abu-Lughod (ed.) Princeton, Princeton University Press, 3-32.

Ahmet Mithat Efendi (1998), Fatma Aliye Hanım: Yahut, Bir Muharrire-i Osmaniye'nin Neşeti, ed. Müge Galin, İstanbul: İsis.

Akşin, Sina (1992) İstanbul Hükümeti ve Milli Mücadele, -Cilt 1: Mutlakiyete Dönüş: 1918-1919, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Akşit, Elif Ekin (2010a), "Learning From Women," Intellectual and Cultural Studies in Honor of îsenbike Togan, İlker Evrim Binbaş and Nurten Kılıç-Schubel (ed.) İstanbul, İthaki.

Akşit, Elif Ekin (2010b), "Latife'nin bir Jesti: Doğu ve Batı Feminizmleri ve Erken Yirminci Yüzyıl Devrimleriyle İlişkileri," 1908-2008 Jön Türk Devriminin Yüzüncü Yılı, Sina Akşin ve Barış Ünlü (ed.), İstanbul, İş Bankası Yayınları.

Akşit, Elif Ekin (2009), "Haydi Kızlar Okula: Kızların Eğitimi, Kadınların Bilgisi ve Kamusal Alan Tartışmaları," Toplum ve Bilim 114: 7-26.

Akşit, Elif Ekin (2008), "Üç Osmanlı Feminizmi ve Doğu Kadınları," Doğudan Dergisi 7, 2008, http://80.251.40.59/politics.ankara.edu.tr/aksit/ dogudan.html.

Akşit, Elif Ekin (2008), Kızların Sessizliği. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005, bölüm 4.

Akşit, Elif Ekin (2002), "Kadın Hareketi, Halide'nin Salih'i ve Hatıralar Kimin Tarihi," Tarih ve Toplum 219, no. 37: 138-141.

Allen, Ann Taylor (2005), Feminism and Motherhood in Western Europe, 1890-1970: The Maternal Dilemma, Gordonsville, Palgrave Macmillan.

Altınay, Ayşe Gül (2000), Vatan, Millet, Kadınlar. İstanbul: İletişim Yayınları.

Anderson, Benedict (1991), Imagined Communities: Reflections on the Origins and Spread of Nationalism. Verso.

Baron, Beth (2005), Egypt as a Woman: Nationalism, Gender, and Politics. Berkeley: University of California Press.

Baron, Beth (2000), "The Making of the Egyptian Nation," in Gendered Nations: Nationalisms and Gender Order in the Long Nineteenth Century, eds. Ida Blom, Karen Hagemann, Catherine Hall, Oxford, New York, Berg Publishers.

Baron, Beth (1994), "Readers and the Women's Press in Egypt," Poetics Today 15, no. 2: 217-240.

Baydar, (2002), Gülsüm Baydar, "Tenuous boundaries: women, domesticity and nationhood in 1930s Turkey," In Journal of Architecture 7 no. 3: 229-244.

Bagchi, Jasodhara (1990), "Representing Nationalism: Ideology of Motherhood in Colonial Bengal," Economic and Political Weekly 25, no. 42/43: WS65-WS71

Blom, Ida, Karen Hagemann, Catherine Hall (2000) (eds.) Gendered Nations: Nationalisms and Gender Order in the Long Nineteenth Century, Oxford, New York, Berg Publishers.

Barbarosoğlu, Fatma (2008), Fatma Aliye Uzak Ülke, İstanbul, Timaş Yayınları.

Bekiroğlu, Nazan (1998), Şair Nigâr Hanım, İstanbul, İletişim Yayınları.

Boyd, Jean (2000), The Caliph's Sister: Nana Asma'u 1793-1865: Teacher, Poet and Islamic Leader, London, Frank Cass.

Cambaz, Firdevs (2005), Fatma Aliye Hanım 'in Romanlarında Kadın Sorunu. Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, Türk Edebiyatı Bölümü, Ankara.

Cambaz, Firdevs (2010), Fatma Aliye. İstanbul, Timaş Yayınları.

Chatterjee, Partha (2004), 'Whose Imagined Community?', Internationalizing Cultural Studies: an Anthology, Ackbar Abbas, John Nguyet Erni (ed.), Oxford, Black we 11 Publishing.

Chatterjee, Partha (1993), Nationalist Thought and the Colonial World: A Derived Discourse. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Chatterjee, Partha (1990), "The Nationalist Resolution of the Women's Question," Recasting Women: Essays in Indian Colonial History eds. Kum-kum Sangari and Sudesh Vaid, New Brunswick, New Jersey, Rutgers University Press.

Cin, Halil (1974), îslam Ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları. No: 341, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi.

Çakır, Serpil (1994) Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul, Metis Yayınları.

Demirdirek, Aynur (1993), Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının bir Hikayesi, Ankara, İmge Yayınları.

Ekmekçioğlu, Lerna ve Melissa Bilal (2006), Bir Adalet Feryadı 'Osmanlı 'dan Türkiye 'ye Beş Ermeni Feminist Yazar, Melissa Bilal (çev.) İstanbul, Aras Yayıncılık.

Enloe, Cynthia H., (2000), Bananas, Beaches and Bases: Making Feminist Sense of International Politics, Berkeley, University of California Press.

Fatma Aliye ve Mahmut Esat, (2007), Çok Eşlilik/Taaddüd-i Zevcât, ed. Firdevs cambaz, İstanbul, Hece Yayınları.

Fatma Aliye (1895), "Meşâhîr-i Nisvân-ı İslâmiyyeden Biri: Fatma Bint-i Abbas" Hanımlara Mahsus Gazete 8:3.

Fatma Aliye (1895), "Meşâhîr-i Nisvân-ı İslâmiyyeden Biri: Fatma Bint-i Abbas" Hanımlara Mahsus Gazete 9\ 3.

Fatma Aliye Hanım (1896), "Eslâf-ı Nisvân: Arab Kadınları," Hanımlara Mahsus Gazete. 86: 3.

Fatma Aliye (2007), Refet. İstanbul: L Yayıncılık.

Fay, Mary Ann (2008), "Introduction: Early Twentieth-Century Middle Eastern Feminisms, Nationalisms, and Transnationalisms," Journal of Middle East Women's Studies 4, no. 1, 1-5.

Fay, Mary Ann (2003), "From Warrior Grandees to Domesticated Bourgeoisie: The Transformation of the Elite Egyptian Household into a Western-style Nuclear Family," Beshara Doumani, (ed.), Family History in the Middle East: Household, Property and Gender. Albany, State University of New York Press, 77-100.

Findley, Carter (1995a), "Fatma Aliye: First Ottoman Woman Novelist, Pioneer Feminist," Histoire economique et sociale de I'Empire ottoman et de la Turquie (1326-1960): actes du sixieme congres international tenu a Aix-en-Provence du ler au 4 juillet 1992, ed. Daniel Panzac, Paris, Peeters Publishers.

Findley, Carter (1995b), "La soumise, la subversive: Fatma Aliye, romanciere et feministe," Turcica 27: 153-76.

Frierson, Elizabeth (2000), "Cheap and Easy: The Creation of Consumer Culture in late Ottoman Society," Consumption Studies and the History of the Ottoman Empire 1550-1922, Donald Quataert (ed.), Albany, State University of New York Press.

Fuat, Memet (1999), Şinasi: Yaşamı, Düşünce Dünyası, Sanatçı Kişiliği, Seçme Yapıtları. İstanbul: Yapı Kredi Kültür, Sanat Yayıncılık.

Gibb, Hamilton A. R. (1962), "Islamic Biographical Literature," Historians of the Middle East, ed. Bernard Lewis and P. M. Holt, London, Oxford University Press.

Gökalp, Ziya (2004), Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, İstanbul, To-ker Yayınları.

Hobsbawm, Eric J. (1992), "Inventing traditions," in E. J. Hobsbawm and T.O. Ranger (eds.) The Invention of Tradition, Cambridge: Cambridge University Press, 1-14.

Huyssen, Andreas (2003), Present Pasts: Urban Palimpsests and the Politics of Memory, Palo Alto, Stanford University Press.

İbrahim Şinasi (1303), Divan-ı Şinasi, İstanbul, Matbaa-yi Ebü'z-Ziya.

İbrahim Şinasi (1311), Müntehabat-ı tasvir-i efkar, İstanbul, Matbaa-yi Ebü'z-Ziya.

Jayawardena, Kumari (1986), Feminism and nationalism in the Third World. London, Zed Books.

Kandiyoti, Deniz (2000), "The Awkward Relationship: Gender and Nationalism," Nations and Nationalism 6, no. 4: 491-494.

Kandiyoti, Deniz (1991), "Identity and its discontents: women and the nation," Millenium 20: 429-443.

Kızıltan, Mübeccel (1990), "Öncü Bir Kadın Yazar: Fatma Aliye Hanım," Journal of Turkish Studies 14, 283-322.

Kurnaz, Şefika (2007) "Emine Semiye ile Nigâr Hanım'm Mektuplaşmaları," Turkish Studies International Periodical For the Languages 2, no. 4: 631-646.

Makal, Ahmet (2001), Osmanlı İmparatorluğu'nda Çalışma İlişkileri: 1850-1920. İstanbul: İmge Yayınevi.

Mardin, Şerif (1998), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İstanbul, İletişim Yayınları.

Mardin, Şerif (1992), Jön Türkler'in Siyasi Fikirleri 1895-1908, İstanbul, İletişim Yayınları, 4. Basım.

Najmabadi, Afsaneh (2000), "(Un)veiling feminism," Social Text 18, no. 3: 28-45.

Najmabadi, Afsaneh (1997a), "The erotic vatan [homeland] as beloved and mother: to love, to possess, and to protect," Comparative Studies in Society and History 39, no. 3 (1997): 442-67.

Najmabadi, Afsaneh (1997b), "Crafting an educated housewife in Iran," Remaking women: feminism and modernity in the Middle East, ed. Lila Abu-Lughod, Princeton, Princeton University Press, 91-125 .

Oral, Fuat Süreyya (1968), Türk Basın Tarihi: 1728-1922, İstanbul, Yeni Adım Matbaası.

Özaydın, Abdülkerim (1991), "Asr-ı Saadet," îslam Ansiklopedisi, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 501-2.

Özbek, Nadir (2005), "Philanthropic Activity, Ottoman Patriotism, and the Hamidian Regime, 1876-1909," Int. J. Middle East Stud. 37: 61.

Özön, Mustafa Nihat (193 8) Namık Kemal ve İbret Gazetesi, İstanbul, Remzi Kitabevi.

Renard, John (1998), Windows on the House of Islam: Muslim Sources on Spirituality and Religious Life, Berkeley, University of California Press.

Roded, Ruth (1994), Women in Islamic Biographical Collections: From Ibn Sa 'd to Who's Who, Boulder, Lynne Rienner Publishers.

Sabra, Adam (2000), Poverty and Charity in Medieval Islam: Mamluk Egypt, 1250-1517, Cambridge, Cambridge University Press.

SadarAli, Shahen (2006), Conceptualising Islamic Law, CEDAWand Women s Human Rights in Plural Legal Settings: A Comparative Analysis of Applications of CEDAW in Bangladesh, India and Pakistan. Shahen Sadar Ali (ed.) New Delhi: UNIFEM.

Sinha, Mrinalini (2000), "Refashioning mother India: feminism and nationalism in late-colonial India," Feminist Studies 28, no. 3: 623-644.

Sklar, Katherine Kish (1997), "The Historical Foundations of Women's Power in the Creation of the American Welfare State, 1830-1930," Mothers of a New World: Maternalist Politics and the Origins of Welfare States. New York, Routledge, 43-93.

Sen, Samita (1993), "Motherhood and Mothercraft: Gender and Nationalism in Bengal," Gender & History 5, no. 2: 231 - 243.

Şemseddin Sami (1996), Kâmûsu 'l-A 'lâm, Ankara, Kaşgar Neşriyat.

Toprak, Zafer (1986), "1935 İstanbul Uluslararası Feminizm Kongresi ve Barış," Toplum- Düşün 24, 24-29.

Toprak, Zafer (1988), "Halk Fırkasından Önce Kurulan Parti: Kadınlar Halk Fırkası." Tarih Toplum 51,30-31.

Uraz, Muraz (1941), Kadın Şair ve Muharrirler, İstanbul, Tefeyyüz Kitabevi.

Walby, Sylvia (2000), "Gender, Nations and States in a Global Era," Nations and Nationalism 6, no. 4: 523-540.

West, Lois A. (1997) (ed.), Feminist nationalism, London, Routledge.

Yeşilyurt Kayhan, Türkân (2005), Kadın Şairde Kadın: Şükûfe Nihal'in şiirleri.

Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü'ne teslim edilmiş yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Yuval-Davis, Nira, FloyaAnthias, Jo Campling, (1989), Woman, nation, state. Hampshire : Macmillan.

Yuval-Davis, Nira (1997), Gender and Nation, London, Sage.

Zihnioğlu, Yaprak (2003), Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği, İstanbul, Metis Yayınları.

Zürcher, Erik Jan (2008) Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları.