Yabancı Konsolos Tercüman hizmetkarlarının serbest dolaşım belgeleri: beratlar ve yol emirleri (1600-1800)

Osmanlı İmparatorluğu'nun ahidname veya kapitülasyon verdiği devletler İstanbul'da elçi bulundurabilir ve ülkenin değişik limanlarına tüccar ve diğer vatandaşlarının işlerini görmek için konsolos tayin edebilirlerdi. Bazen konsolosların bir yerden başka bir yere gitmeleri gerekirdi. Konsoloslara beratları gereği kimse engel olamazdı. Konsolosların hizmetinde bulunan tercümanlar da aynı hakka sahiplerdi. Bu durum hem konsolosluk hem tercümanlık beratlarında belirtilirdi. Konsolos tercümanlarının hizmetinde bulunan hizmetkârlar ise bir yerden bir yere gitmek istediklerinde padişah tarafından verilen yol emrine sahip olmaları gerekirdi. Bu çalışmada 17. ve 18. yüzyıllarda gerek konsolos veya tercüman beratlarında yer alan "seyahat hürriyeti" ve gerekse tercüman hizmetkârlarına verilen "yol emirleri" üzerinde durulmuş ve bu konudaki gelişim ve değişim incelenmiştir. Çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde bulunan Düvel-i Ecnebiye Defterleri ile Lefkoşa'da bulunan Kıbrıs şer'iye sicilleri kullanılmıştır.

Berats and travel-permissions for consuls, dragomas and dragoman servants in the Ottoman era

Having gained ahidname or capitulation, the European nations established their own embassies in Istanbul and consulates in the port cities of the Ottoman Empire. The main duty of the European ambassadors and consuls was to sort out the problems of their merchants in the Ottoman Empire. Therefore, the ambassador or the consul could travel "freely" in the Ottoman Empire under the ahidname and his berat. The dragomans of the consuls also had the same privileges. Sometimes, the dragomans could sent their servants to another parts of the Ottoman Empire for their works or the foreign consulate's works, provided that the servant had the travel permission (yol emri) given by the Sultan. This study attempts to explain the "free travel" under the berats given to the foreign consuls and their dragomans and the dragoman's servants during the period from 1600 to 1800. The evidence derived from the records of the Cadi court of Nicosia and the documents of the Ottoman Prime Ministry archives in Istanbul.

___

Arşiv Belgeleri

A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Düvel-i Ecnebiye Defterleri (DED)

-Defter No: 16/4 (Venedik)

-Defter No: 18/6 (Venedik)

-Defter No:21 (Sicilyateyn)

-Defter No: 22/1. (Hollanda/Felemenk/Nederlanda)

-Defter No: 26/1 (Fransa)

-Defter No: 27/2 (Fransa)

-Defter No: 3 5/1 (İngiltere)

-Defter No:46/.l (İspanya)

-Defter No:47/2 (İspanya)

1-Defter No:88/6 (Rusya)

B. Kıbrıs Şer'iye Sicilleri (KŞS)

(KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi'nde Bulunan Sicil Fotokopileri)

-Defter No:5, H.1087-1089.

-Defter No: 16, H. 1159-1166.

-Defter no: 17, H. 1158-1163

-Defter No:18, H.1169-1198.

-Defter No:19, H.1180-1182.

-Defter No:20, H.1183-1194

-Defter No:21, H.1198-1212.

-Defter No:24, H.1217-1222.

-Defter No:30,H. 1233-1238.

Yayımlanmış Eserler

Bağış, Ali İhsan (1983), Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler, Ankara: Turhan Kitabevi.

Boogert, Mautiris H. Van Den (2005), The Capitulations and The Ottoman Legal System, Leiden, Boston: Brill.

Cevdet Paşa (1309), Tarih-i Cevdet, Tertib-i cedîd, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye.

Çiçek, Kemal (1998), "Osmanlı Devleti'nde Yabancı Konsolosluk Tercümanları", Kıbrıs 'tan Kafkasya 'ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet, Raiyyet, Trabzon: Derya Kitabevi.

Demiryürek, Mehmet (2010), "The Commercial Relations Between Venice and Cyprus After the ^Ottoman Conquest "•, Levant, 42, 2-07, ss: 239-256. Erdoğru, Mehmet Akif (2008), "XVIII. Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı Konsoloslar ve Tercümanlar", Kıbrıs 'ta Osmanlılar, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları.

Erdoğru, Mehmet Akif (2009), "XVI. Yüzyılın Sonu ile XVII. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Kıbrıs'ında Osmanlı Memurları ve Venedik Menfaati", Kıbrıs 'ta Osmanlılar II, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Gökbilgin, Tayyib (1955), "Konsolos", İslam Ansiklopedisi, Cilt: 6, İstanbul: MEB Yayını.

Groot, Alexander H. de (2007), The Netherlands and Turkey: Four Hundered Years of Political, Economical, Social and Cultural Relations, Istanbul :Isis Press.

Harel, Yaron (2010), Syrian Jewry in Transition 1840-1880, Oxford, Portland,Oregon; The Littman Library of Jewish Civilization* Kütükoğlu, Mübahat (1988), "Ahidname", TDVİslam Ansiklopedisi, c: I, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Kütükoğlu, Mübahat (2000), "Ahidnamas and the Trade Pacts", Ottoman Civilisation, Vol: 2, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.

Orhonlu, Cengiz (1974), "Tercüman", İslam Ansiklopedisi, c: 12/a, İstanbul: MEB Yayım.

Savaş, Ali İbrahim (2002), "Konsolos", TDVİslâm Ansiklopedisi, c: 26, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.