Güvenlik ve Ticaretin Belirleyici Etkisi Altında Dersim’de “Çerçilik” Deneyimleri

Devletin etno-kültürel nitelikleriyle bilinen mekânlara dair öncelikleri arasında kenti/kentlileri ve dolayısıyla kırsalı gözetim altında tutmak, kontrol etmek ve onlar hakkında sürekli olarak veriler elde etmek gelir. Bu kabul ile hareket eden devlet, mekân ile iletişimi olan bütün unsurları kullanmaya çabalar. Bu bağlamda ticari aktiviteler içinde yer alan kimi iktisadi aktörleri de mesleklerini icra ederken devletin bu önceliğine hizmet edecek bir noktaya zorlanırlar. Böylece iktisadi aktörler asli mesleklerinin yanında başka meslekler/işlevler de üstlenirler. Hatta bu işlevler kimi zaman aktörlerin asıl işlevlerini silikleştirir. Hal böyle olunca mesleğin kendisine dair algı da başka bir yerden kurulur ve bu haliyle içerikleri tartışmalara konu olabilir. Türkiye’de “Çerçilik” deneyimi de bu anlamda farklı işlevler üstlendiği yönünde çeşitli algı ve tartışmalara konu olmuş bir ticari faaliyet alanı olagelmiştir. Bu makalede yakın tarihimize kadar etkin bir ticari faaliyet alanı olan “Çerçiliğin” güvenlik bağlamında farklılaşan işlevleri, etno-kültürel nitelikleriyle bilinen Dersim’deki durumu açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Dersim’deki bu yaygın algının bir parçası olarak bir köyden hareketle çerçilik ile güvenlikçi politikaların nasıl bir sürecin ürünü olarak ortaya çıktığı çerçi-köylü ilişkileri üzerinden açığa çıkarılmıştır.

The Experience of Being a Peddler in Dersim under the Determining Influence of Security and Trade

Among the priorities of the state towards places identified by their ethno-cultural characteristics is putting these places under surveillance and control, thereby trying to acquire data from them. Functioning within this given framework, the state tries to make use of all the elements that communicate with the place. In this regard, some economic agents, while carrying out their trade functions, are forced into a situation in which they come to serve that priority of the state. This way, these economic agents assume different functions beside their main professions. These different functions may even obscure the main profession of these agents. Under these circumstances, perceptions towards the profession are reconstructed through utterly different reference points and thus become a subject of discussions with its new content. In this sense, the experience of peddling (çerçilik) in Turkey has been a subject of debate for assuming different functions than simple trading. This article attempts to clarify the differing functions of peddling, which had been an active field of business until recently, within the context of security politics through the case of Dersim known for its particular ethno-cultural characteristics. Based on the case study of a village and as part of a widespread perception in Dersim, this article examines the processes that lie behind the emergence of peddling and security oriented politics through an analysis of the form of relations between peddlers and villagers.

___

Zileli, Ümit, Vur Emri, Bir Asteğmenin Tunceli Anıları, 3. Baskı, Ankara, Anı Yayınları, 1991.
Weber, Max, Ekonomi ve Toplum, çev. Laif Boyacı, C. 1, İstanbul: Yarın, 2012.
Varlık, M. Bülent (haz.), Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları-1936, Ankara, Dipnot, 2007.
Uluğ, Naşit Hakkı, Tunceli Medeniyete Açılıyor, İstanbul, Analiz Basım Yayın, 2007.
Tietze, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati, C. 1, İstanbul, Simurg, 2002.
Scott, James C, Tahakküm ve Direniş Sanatları Gizli Senaryolar, Alev Türker(çev), 1. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1995.
Şener, Mustafa, Türkiye Solunda Üç Tarz-I Siyaset Yön, MDD ve TİP, İstanbul, Yordam, 2015.
Sağlam, Ali, “Mekân Üretiminde Güvenliğin Yeri: Pülümür İlçesi Örneği”, Pülümür içinde, der. Şükrü Aslan, Ankara, Ütopya Yayınları, 2016:164-195.
Pirenne, Henry, Ortaçağ Avrupa’sının Ekonomik ve Sosyal Tarihi, çev. Uğur Kocabaşoğlu, 6. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2013.
Maurice, Dobb, Kapitalizmin Gelişimi Üzerine İncelemeler, çev. F. Akar, İstanbul: Belge Yayınları, 1992.
Karaömerlioğlu, M. Asım, “Türkiye’de Çok-Partili Demokrasiye Dönüşün Toplumsal Dinamikleri”, (174-191), Toplum ve Bilim, 106, İstanbul: Birikim Yayınları, 2006.
Jongerden, Joost, Türkiye’de İskân Sorunu ve Kürtler Modernite, Savaş ve Mekan Politikaları Üzerine Bir Çözümleme, çev. Mustafa Topal, İstanbul, Vate, 2008.
İmran, Ayata, “Kalbim Zeranik’te Kaldı”, Herkesin Bildiği Sır: Dersim içinde, der. Şükrü Aslan, İstanbul, İletişim Yayınları, 2010: 67-82.
Hendrickon, R., “Çerçilerden Görkemli Emporyumlara”, Cogito: Dünya Büyük Bir Mağaza, 5, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 1995.
Gündoğdu, Cihan ve Vural Genç, Dersim’de Osmanlı Siyaseti, İzale-i Vahşet, Tashih-İ İtikad ve Tasfiye’yi Ezhan 1880-1913, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2013.
Gündoğan, Azat Zana, “1960’lı Yıllarda Tunceli/Dersim Kent Mekânında Siyasal Eylemlilik: Doğu Mitingleri”, Herkesin Bildiği Sır: Dersim içinde, der. Şükrü Aslan, İstanbul, İletişim Yayınları, 2010: 481-506.
Eyuboğlu, İsmet Zeki, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, 3. Baskı, Sosyal Yayınları 1995.
Ercan, Harun, “1970’li Yıllarda Tunceli/Dersim’de Toplumsal Mücadeleler ve Dinamikleri”, Herkesin Bildiği Sır: Dersim içinde, der. Şükrü Aslan, İstanbul, İletişim Yayınları, 2010: 507-534.
Aşgın, Sait, Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu Harcamaları (1946-1960), Ankara: AKDTYK Araştırma Merkezi, 2000.
Aslan, Şükrü, “Genel Nüfus Sayımı verilerine göre Dersim’de ‘Kayıp Nüfus’: 1927-1955”, Herkesin Bildiği Sır: Dersim içinde, der. Şükrü Aslan, İstanbul, İletişim Yayınları, 2010: 397-412.
Arslan, Serhat, Pülümür’de “Eğitim”: Kırmızıköprü Yatılı İlköğretim Okulu Örneği(YİBO)” Pülümür, der. Şükrü Aslan, Ankara, Ütopya Yayınları, 2016: 283-307.
Antranik, Dersim Seyahatname, haz. Morgosyan Ardaşes, çev. Payline Tomasyan, İstanbul, Aras Yayıncılık, 2012.