20. Yüzyılın Başında İstanbul Limanı: Hamallar Dersaadet Rıhtım Şirketi ve Osmanlı Hükümeti

Dersaadet Rıhtım Şirketi, Osmanlı hükümetinden aldığı imtiyaz uyarınca, ondokuzuncu yüzyılın sonunda Haliç'in Galata ve İstanbul sahillerinde rıhtımlar inşa etmiştir. Yeni tesisler bir yandan ticaret hacminin artmasına katkıda bulunurken diğer yandan çok sayıda liman çalışanını işlerini kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya bırakmıştır. Bundan dolayı ondokuzuncu yüzyılın sonu ve yirminci yüzyılın başında hamallar, şirket ve hükümet arasında uzun soluklu bir mücadele yaşanmıştır. Hamallar, özellikle meşrutiyetin 1908'de yeniden ilanıyla beraber, çalışma yaşamlarıyla ilgili bazı kazanımlar elde etmiştir. Ancak hükümet yöneticileri bu kazanımları kalıcı hale getirecek adımlar atmaktan kaçınmıştır. Bu yüzden bazı hamallar, 1909 yılı baharında hükümet ve İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı cephe almıştır. Dönemin yönetici elitleri, hamalların tepkisine bir takım baskıcı uygulamalarla cevap vermiştir. Ancak bu uygulamalar İstanbul limanında uysal bir işgücü yaratmak için yeterli olmamıştır

The Port of Istanbul in the Early 20th Century: the Porters, the Istanbul Quay Company and the Ottoman Government

The Istanbul Quay Company, being granted a concession by the Ottoman government, built quays on both sides of the Golden Horn in the late nineteenth century. The new quays, on the one hand, facilitated the flow of commerce. Yet, on the other hand, they challenged the occupational safety of many port workers. In the late nineteenth and the early twentieth centuries, this situation led to a struggle between boatmen and porters, the Quay Company and the government. After the proclamation of the constitution in 1908, the porters won some tangible gains in this struggle. However, the government did not take steps to solidify their gains. Thus, in the spring of 1909, some porters took a dissenting position against the government and the Committee of Union and Progress. In response, the Ottoman ruling elites adopted some oppressive measures against the porters. However, these measures did not ultimately create a docile labour force in the port of Istanbul

___

Akgündüz, Ahmet. 21. Yüzyılda Sultan II. Abdülhamid'e Bakış içinde, der. Mehmet Tosun, 17- 38. İstanbul: Acar Matbaacılık Yayıncılık, 2003.

Akşin, Sina. 31 Mart Olayı. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1970.

Cevat, Ali. İkinci Meşrutiyetin İlanı ve Otuzbir Mart Hadisesi, der. Faik Reşat Unat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.

Çetinkaya, Y. Doğan. The Young Turks and the Boycott Movement: Nationalism, Protest and the Working Classes in the Formation of Modern Turkey. Londra: I. B. Tauris, 2014.

Dersaadet Gümrük Hamallarına Mahsus Talimat. İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası, 1908.

Devran, Fetullah. "Dersaadet Rıhtım Şirketi: Kuruluşu ve Faaliyetleri (1890-1935)" Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.

Doğan, Cem. "II. Meşrutiyet Dönemi Çalışma Hayatına Bakışlar: Gümrük Hamalları Grevi Örneği", Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat Göyünç'e Armağan içinde, der. Hasan Bahar, Mustafa Toker, M. Ali Hacıgökmen ve H. Gül Küçükbezci, 539-548. Konya: Sel- çuk Üniversitesi Matbaası, 2013.

Elmacı, Mehmet Emin. "1908 Avusturya Boykotunda Liman İşçileri" Kebikeç, no.5 (1997): 155-162.

Hanioğlu, M. Şükrü. "The Second Constitutional Period", The Cambridge History of Turkey: Volume 4 içinde, der. Reşat Kasaba, 62-111. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.

Kırpık, Cevdet. "Osmanlı Devleti'nde İşçiler ve İşçi Hareketleri (1876-1914)" Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2004.

Kırpık, Cevdet. "Loncadan Cemiyete Osmanlı Hamal Teşkilatlarında Değişim" Türk Dünyası Araştırmaları, no.158 (2005): 95-108.

Kutlay, Naci. "İttihad Terakki ve Kürtler", II. Meşrutiyet'i Yeniden Düşünmek içinde, der. Fer- dan Ergut, 86-116. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.

Ökçün, A. Gündüz. Tatil-i Eşgal Kanunu, 1909: Belgeler-Yorumlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1982.

Özbek, Nadir. Osmanlı İmparatorluğu'nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet, 1876-1914. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.

Özoğlu, Hakan. Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties and Shifting Boundaries. Albany: State University of New York Press, 2004.

Özüçetin, Yaşar ve Sıddık Yıldız. "İkinci Meşrutiyet Devrinde Meclis-i Mebusan'ca Düşürü- len İlk Kabine: Kamil Paşa Hükümeti" Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c.13, no.1 (2009): 11-24.

Quataert, Donald. Osmanlı Devleti'nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908). Ankara: Yurt Yayınları, 1987.

Şefik, Süleyman. Hatıratım: Başıma Gelenler ve Gördüklerim: 31 Mart Vak'ası, der. Hümeyra Zerdeci. İstanbul: Arma Yayınları, 2004.

Ticaret ve Sanayi Odasında Müteşekkil İstanbul İktisat Komisyonu Raporu (29 Kanun-ı Sani 1340- 26 Teşrin-i Sani 1340-1924), der. Ekrem Karayılmazlar. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası, 2006.

Yıldırım, Kadir. Osmanlı'da İşçiler (1870-1922): Çalışma Hayatı, Örgütler, Grevler. İstanbul: İleti- şim Yayınları, 2013.

Yıldız, Sıddık. "Çıkışından Bastırılmasına Kadar 31 Mart İsyanı" Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2006.