TRABZON ÇEPNİ AĞZINDAN SEÇİLMİŞ METİNLER ÜZERİNDE BAĞDAŞIKLIK ÖLÇÜTLERİ İNCELEMESİ

Bir metinde bulunması beklenen "bağdaşıklık, tutarlılık, amaçlılık, kabul edilebilirlik, bilgisellik, durumsallık ve metinlerarasılık” metinsellik ölçütleri olarak kabul edilir. Bu özellikler içinde bağdaşıklık, metindeki bütünlük ve bu bütünlüğü sağlayacak dilsel uyumla ilgilidir. Bağdaşıklık, metin içindeki kurucu unsurlar arasındaki ilişkileri düzenleyen özellikler olarak da nitelenebilir. Bu çalışmada bağdaşıklık ölçütlerinden gönderim, eksilti, değiştirim, bağlantı ögeleri ve kelime bağdaşıklığının ağız metinlerindeki görünümü incelenmek istenmiştir. Bu şekilde sözlü ortamdan derlenen ağız metinlerinde bağdaşıklığın nasıl ve ne şekilde kurulduğunu ortaya koymak ve bağdaşıklık ölçütlerinin önceden düzenlenmiş, sözlü ortamdan bağımsız yazılı metinlerden ayırt edici örneklerinin olup olmadığını tespit etmek amaçlanmıştır. Bu amaçla Trabzon Çepni ağzından derlenmiş metinlerden örnekler alınarak bağdaşıklık ekseninde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Trabzon Çepni Ağzı, metinsellik ölçütleri, ağız metinleri, bağdaşıklık

ANALYSIS OF COHESION CRITERIA ON SELECTED TEXTS FROM TRABZON ÇEPNİ DIALECT

"Coherence, consistency, purposefulness, acceptability, informativeness, situationality and intertextuality" are considered as criteria of textuality. Among these features, coherence is related to the integrity of the text and the linguistic harmony that will ensure this integrity. Coherence can also be characterized as the features that regulate the relations between the constituent elements in the text. In this study, it is aimed to examine the appearance of referent, subtraction, modification, connection elements and word cohesion in oral texts. In this way, it is aimed to reveal how and in what way cohesion is established in dialect texts compiled from oral environment and to determine whether there are distinctive examples of cohesion criteria from written texts that are pre-organized and independent from oral environment. For this purpose, samples of texts compiled from Trabzon Çepni dialect were taken and analyzed on the axis of cohesion.

Keywords:

Trabzon Çepni Dialect, textuality criteria, dialect text, coherence,

PDF

___

AYATA ŞENÖZ, Canan, Metindilbilim ve Türkçe, Multilingual Yayınları, 2005.
CAN, Remzi, Ortaöğretim Öğrencilerinin Yazılı Anlatımlarında Paragraf Düzeyinde Bağdaşıklık ve Tutarlılık Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2012.
ÇOLAK, Gülcan, Toplumdilbilimi Toplumsal Cinsiyet ve Dil, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2019.
COŞKUN, İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık, Tutarlılık ve Metin Elementleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2005.
ERTEN, İrem, Trabzon Çepni Ağzı (Ses Bilgisi-Sözlük-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon 2020.
GÜNAY, Doğan, Metin Bilgisi, Multilingual Yayınları, İstanbul 2001.
HİRİK, Erhan, “Türkiye Türkçesinde Bir Değiştirim Örneği: ‘Aynen’”, XI Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Samsun 2019, s, 683-694.
İMER, Kamile, Dil ve Toplum, Gündoğan Yayınları, Ankara 1990.
KÜLEBİ, Oya, “Türkçede Eksilti Tümceleri”, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1990, C: 7 (1-2), s. 117-137.
ONURSAL, İrem, “Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık”, Günümüz Dilbilim Çalışmaları, Multilingual Yayınları, İstanbul 2003, ss.121-132.
SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülden, “Standart Dil İle Halk Dili Arasındaki Anlam ve Kullanım Farklılıkları Üzerine”, Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 2008, s.599-609.