KAFKASYA’DA RUS KÜLTÜR POLİTİKALARI (XIX.-XX. YÜZYIL)

Rus İmparatorluğu, XIX. yüzyıl sonu itibarıyla oldukça geniş sınırlara, yani Osmanlı Devleti’nin 1683’teki sınırlarının dört katından daha büyük bir coğrafyaya ve çeşitli din, dil ve ırktan oluşan zengin bir nüfusa hükmetmiştir. Bu nüfusa yönelik idarî, siyasî ve ekonomi alanındaki Rus politikaları Türkçe kaynaklarda kısmen incelenmiş ancak kültür politikalarına dair çalışmalar daha geri planda kalmıştır. Bu çalışmada, Kafkasya’daki Rus kültür politikaları, yani Rusya’nın dil, din, eğitim alanındaki kültürel iktidarının inşa süreci ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Rusya, Kafkasya, Dil, Din, Kültür

RUSSIAN CULTURAL POLICIES IN THE CAUCASIA (XIX.-XX. CENTURIES)

By the end of the 19th century, the Russian Empire governed a vast territory spanning over 23 million square kilometers. This expansive geography exceeded the size of the Ottoman boundaries in 1683 by more than fourfold. Moreover, the empire boasted a diverse populace, encompassing individuals of many religious, linguistic, and racial backgrounds. Towards this population Russian policies in the administrative, political and economic fields have been partially examined in the literature, but studies on cultural policies have remained in the background. The existing literature has provided partial analysis of Russian policies concerning the administrative, political, and economic aspects pertaining to this particular demographic. However, there has been a relative lack of scholarly attention given to the examination of cultural policies in this context. This study aims to uncover the cultural policies implemented by Russia in the Caucasus region, specifically focusing on the establishment of Russia's cultural influence in areas such as language, religion, and education.

Keywords:

Russia, Caucasus, Language, Religion, Culture,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, HR.SFR.1, 173-22, (9 Nisan 1914).
BOA, YPRK.KOM, 15-44 (17 Haziran 1907).
Süreli Yayınlar; Bratskoe Slovo, Droeba, Kavkaz, Aktı, sobrannıye Kavkazskoy arheografiçeskoy Komissiyey (AKAK), Aktı, Sobrannıe Kavkazskoy Arheografiçeskoy Komissiey (AKAK), Tom II, Tiflis 1868.
AKAK, Tom 2, Tiflis 1868, No 365: “Otnoşenie kn. Tsitsianova k ministru narodnago prosveşeniya gr. Petru Vasileviçu Zavodovskomu, ot 28-go dekabrya 1802 goda, No 21”,
Aktı, Sobrannıe Kavkazskoy Arheografiçeskoy Komissiey, (AKAK)1866-1904, Tom VIII, I. Grajdanskaya Çast, Tipografiya Glavnago Upravleniya Namestika Kavkazskago, Tiflis 1881.
ADIGÜZELOV, Azer, “Tarihsel Gelişim İçinde Azerbaycan Basını ve İlk Basılı Ürünler”, Marmara İletişim Dergisi, 10 (10), ss. 257-266.
Ahali Kartuli Literatura (XIX s), Tbilisis Universitetis Gamomtsemloba, Tbilisi 1979.
AKIN, Ümit, “Çarlık dönemi Rus Azerbaycanı’nda Eğitim”, OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8/15 (2018), ss. 2193-2215.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ensiklopediyası, II Cild, Baş Redaktor Yaqub Mahmudov, Lider Neşriyyat, Bakı 2004.
BADDELİ CON, Zavoevanie Kavkaza Russkimi 1720-1860, Moskva 2011.
BARAMİDZE, A.-RADİANİ, Ş.-JGENTİ, V., İstoriya Gruzinskoy Literaturı: Kratkiy Oçerk, Tiflis 1958.
Bibliografiya Russkoy Periodiçeskoy Peçati 1703-1900 gg., Sostavitel N.M. Lisovskiy, Tipografiya Akts. Obş. Tip. Dela, Petrograd 1915.
BLEİH, Nadejda Oskarovna, “Rol Rossiyskoy İmperii v Razvitii Sistemı Prosveşeniya u Musulmanskih Narodov Severnago Kavkaza”, Dialog so Vremenem, 72 (2020), ss. 376-390.
BUHNİKAŞVİLİ, G., Gruzinskiy Teatr za Sto Let: Krat. Obzor, Zarya Vostoka, Tbilisi 1950.
CİVİLEGOV, A.K., Armayane v Rossii, Trud i Volya, Moskva 1906.
DUBROVİN, N.F., Zakavkaze ot 1803-1806 goda, Sankt Peterburg 1866.
FADAYEV, A.V., Rossia i Kavkaz v Pervoy Tretiy XIX Veka, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva 1960.
FORSYTH, James, Kafkasya, Çev. Timuçin Binder, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2019.
Geografiçesko-Statistiçeskiy Slovar Rossiyskoy İmperii, Tom V, Sankt Peterburg 1885.
GÜLNARA Goca Memmedli, Gürcistan’da İslam Din Eğitimi, Ankara 2021, s. 27-30.
HAÇAPURİDZE, Luiza, Yakob Gogebaşvili Qartvelta Satemo Kiloebis Şesaheb, Qartvelur Ena Kilota Gandasebis Sakithebi, Kutaisi 2009.
IOSELİANİ, Platon, A Short History of the Georgian Church, Saunders, Otley and Company, London 1866.
İSAKOV, S.G., Literatura Narodov Zakavkazya, Vıpusk I, Tartu 1990.
İSMAİL-ZADE, D.İ., Naselenie Gorodov Zakavkazskago Kraya v XIX –naçale XX v. İstoriko-Demografiçesiy Analiz, Moskva 1991
İstoriçeskiy Obzor Deyatelnosti Ministerstva Narodnago Prosveşeniya: 1802-1902 gg., Sost. S.V. Rojdestvenskiy, İzdanie Ministerstva Narodnago Prosveşeniya, Sankt Peterburg 1902.
İVANOVA, T., Lermantov na Kavkaze, Detskaya Literatura, Moskva 1975.
KAPICI, Özhan, “Çarlık Otokrasisinin Hizmetinde Bir Şarkiyat ve Türkoloji Mektebi: XIX.Yüzyılda Ermeni Lazarev Şark Dilleri Enstitünün Kuruluşu ve Faaliyetlerine Genel Bir Bakış”, Türkbilig, 31 (2016), s. 1-32 .
KALİNİN, M.İ., İzbrannıe Proizvedeniya 1917-1925, Tom 1, Gosudarstvennoe İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı, Moskva 1960.
KHORAVA, Bejan, Abhazetis Samtavros Gauqmeba da Mikheil Şarvaşidze, Tiflis 2011.
KOBAHİDZE, E.İ., “Russkiy Yazık v Obrazovatelnoy Praktike Kavkazskoy Naçalnoy Şkolı v XIX- Naçale XX v.”, Kulturnaya Politika na Kavkaze Kak Faktor Utverjdeniya Rossiyskoy Gosudarstvennosti i Obşerossiyskoy İdentiçnosti, Vladkavkaz 2016, ss. 42-55.
KORTUA, Nikoloz, Russko-Gruzinskiye Vzaimootnoşeniya Vo Vtoroi Polovine XVIII Veka, Tiflis 1989.
KUPATADZE, Bondo, “Language Policy of The Russian Empire in Georgia”, The 3rd International Symposium Languages and Memories: The Multi-Layered Human Experiences and Varieties of Interpretations, Research Institute for World Languages, Osaka University, November 1, 2009 Japan, ss. 405-411.
KUSOVA, L.B.-YELENA, D.B., “Stanovlenie i Razvitie Naçalnago Obrazovaniya v Severo-Kavkazskom Regione (konets XVIII naçalo XX stoletiy)”, Vestnik Kostromskago Gosudarstvennago Universiteta, 15/2 (2009), ss. 292-296.
LAZARYAN, S.S., Voyenno-Politiçeskaya i Administarivno-Pravovaya Deyatelnost Knyazya M.S. Vorontsova v Kavkazskom Krae 1845-1854 gg, Pyatigorsk 2012.
LEBEDEVA, P.V., “Formirovanie Gruzinskoy Natsionalnoy İdey”, Sovremennaya Nauka: Aktualnıe Problemı Teorii i Praktiki, No: 3, Seria: Poznanie 2021, ss. 22-25.
LENİN, V.İ., Sbornik Proizvedeniy, Moskva 1976.
LEONOVA, V.A. & Vardanyan, K.K., Efremyan, L.B., “İstoriçeskiy Obzor Sozdaniya Ulitsı Haçatura Abovyana v G. Erevane i Sovremennoe Sostoyane Odnoimennogo Skvera”, Lestnoy Vestnik, No:3, 2021, ss. 82-92.
LUÇİNSKİY, Yuriy, “Knyaz M.S. Vorontsov na Kavkaze: Vektorı Kulturnoy Politiki”, Svobodnaya Mısl, 6/1684 (2020), ss. 193-204.
Malaya Sovyetskaya Entsiklopediya, (Gornyatsiy-İlosos), Moskva 1958.
MUTİYEVA, O.S., “Deti-Amanatı v Politike Rossiyskoy İmperii v Godı Kavkazskoy Voynı 1817-1864 gg. (na primere Dagestana)”, Problemı Vostokovedeniya, 2019/1 (83), ss. 47-51.
Nariman Narimanov: İzbrannıe Proizvedeniya 1890-1917, Tom 1, Bakü 1988.
NÂZIM [İçsel], İslam Hanımları: Alem-i İslâmiyette Hayat-ı Aile, Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul 1318 [1900].
Novaya İmperskaya İstoriya Postsovyetskago Prostranstva, Red. İ Sost. İ. Gerasimov, S. Glebov, A. Kaplunovskiy, M. Mogilnor, A. Semyonov, Tsentr İssledovaniy Natsionalizma i İmperii, Kazan 2004.
Oçerki İstorii Gruzii: Guriziya v XIX. veke, Tom V, Tbilisi 1990.
Otçet Naçalnika Terskoy Oblasti i Nakaznago Atamana Terskogo Kazaçyevo Voiska za 1913 god, Elektropeçatiya Tipografii Terskago Oblastnago Pravleniya, Vladikavkaz 1914.
Pamyatniki Vremen Utverjdeniya Russkago Vladıçestva na Kavkaze, Pod Redaktsiey General Mayor Potto, Vıpusk I., Tipografiya Ştaba Kavkazskago Voennago Okruga, Tiflis 1906.
Periodiçeskaya Peçat na Kavkaze, Elektropeçatnaya Gruz. İzd. T., Tiflis 1901.
R. WEEKS, Theodore, “Russification: Word and Practice 1863-1914”, Proceedings of the American Philosophical Society, Dec., 2004, Vol. 148, No. 4, (Dec., 2004), ss. 471-489.
RESULZADE, M.E., Azerbaycan Cumhuriyeti: Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti, Azerbaycan Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği, İrfan Yayıncılık, İstanbul 1990.
SARABSKİY, A.G., Vozniknovenie i Razvitie Azerbaycanskago Muzıkalnogo Teatra (do 1917), İzdatelstvo AN Azerbaycanskoy SSR, Baku 1968.
Sbornik Dokumentov i Statey Po Voprosu Ob Obrazovaniy İnorodtsev, Tipografiya Tovarişestva Obşestvennaya Polza, Sankt Peterburg 1869.
Sbornik Rasporyajeniy po Ministerstvu Narodnago Prosveşeniya, Tom Pervıy, 1802-1834, Tipografii İmperatorskoy Akademi Nauk, Sankt Peterburg 1866.
Sbornik Statistiçeskih Svedeniy o Kavkaze, Sost. H.N. Voronov, Tom I., Otdel II., Tiflis 1869.
Severnıy Kavkaz v Sostave Rossiyskoy İmperii, Novoe Literaturnoe Obozrenie, Moskva 2007.
Sovremennik: Literaturnıy Jurnal İzdavaemıy Aleksandrom Puşkinım, Kniga, Moskva 1987.
SWİETOCHOWSKİ, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı, 1905-1920, Çev. Nuray Mert, Bağlam yayıncılık, İstanbul 1988.
ŞİŞİMER, L.F., Prosodiçeskaya Struktra Russkoy Otvetnoy Repliki v Usloviyah Kabardino-Çerkesskoy İnterferentsii, Directmedia, Moskva-Berlin 2015.
TAKAYŞVİLİ, E., Opisanie Rukopisey Obşestva Rasprostraneniya Gramotnosti Sredi Gruzinskago Naseleniya, Tom I, Vıp. 1-4., Tipografiya K.P. Kozlovskago, Tiflis 1902-1904.
TANRIVERDİ, Mustafa, “Kafkasya’da Ruslaştırma siyaseti (XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başları)”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 2.Spec. issue (2017), ss. 538-557.
TAVKUL, Ufuk, Kafkasya Dağlılarında Hayat ve Kültür, Ötüken Yayınları, İstanbul 1993.
Teatr v Tiflise s 1845–1856 god, Tipografiya Kantseliariy Glavnonaçalst-vuiuşçego Grajanskoy Çastiu na Kavkaze, Tiflis 1888.
TKAÇENKO, D.S., Rossiyskie İstoriko-Kulturnıe Pamyatnik na Severnom Kavkaze v XIX- naçale XX vv., Severo-Kavkazskiy Federalnıy Universitet, Stavrapol 2017.
TURAN, Resul, “Gürcistan Parlamento Milli Kütüphanesi ve Milli El Yazmaları Merkezi”, Kitap ve Kütüphane, Efe Akademi Yayınları, İstanbul 2021, ss. 203-214.
TÜRKMEN, Fikret, “Azerbaycan’da Fikri ve Edebi Uyanış İle Türkiye’den Gelen Muallim Cevdet’in Faaliyetleri”, Uluslararası Kültürel Paradigmalar ve Yenilenen Azerbaycan: Bildiriler, (15-16 Kasım 2018, Bakü/Azerbaycan), Editör Doç. Dr. Mehmet ŞAHİN, Rating Academy Yayınları, Çanakkale 2018, ss. 1-5.
UNBEGAUN, B.O., Russkie Familii, Progress, Moskva 1989.
URUŞADZE, A.T., Kavkaz: Vzaimodeystvie Kultur (Konets XVIII-Seredina XIX vv.), İzdatelstvo Yujnogo Federalnogo Universiteta, Rostov Na Donu 2016.
USPENSKİY, G.İ., Polnoe Sobranie Soçineniy: Vlast Zemli Oçerki i Rasskazı 1882-1883, Tom 8, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva 1949.
VATEYŞVİLİ, D.L., Russkaya Obşestvennaya Mısl i Peçat na Kavkaze v Pervoy Treti XIX Veka, Moskva 1973.
Voennaya Entsiklopediya, Tom XI., Tip. T-va İ.D. Sıtina, Sankt Peterburg 1913.
ZELNİTSKAYA, R.Ş., “Prosvetitelskaya Politika Rossiyskoy İmperii v Abhazii v Kontse XIX-Naçale XX. v.”, Kavkazologiya, No:1, 2019, ss. 87-94.