RUSYA'DA ESİR BİR ZÂBİT VEKİLİ VE ESARET GÜNLÜĞÜ: HAFIZ ŞABAN EFENDİ

I. Dünya Savaşı'nda İngiltere aldığı esirleri Mısır, Hindistan, Kıbrıs gibi yerlere, Rusya ise başta Sibirya olmak üzere ülkenin iç kesimlerindeki şehirlere nakletmiştir. Esirlerin cepheden kamplara nakilleri ve bu süreçte yaşananlar hakkındaki bilgiler, Kızılhaç ve Hilâl-i Ahmer heyetlerinin raporları ile esirlerin memlekete dönüşlerinde resmî mercilere verdikleri ifadelerinde ve kaleme aldıkları hatıralarında mevcuttur. Esirlerin esaret hayatları hakkındaki kaynaklardan bir diğeri de esaret sırasında yazdıklarıdır. Bunların başında kendi aralarında çıkardıkları gazete ve dergiler gelmektedir. Diğer bir kaynak ise günlüklerdir. Hürriyetinden mahrum bu insanların günlük tutması esasında zor bir husustur. Bu zoru başaranlardan biri de Zabit Vekili Hafız Şaban Efendi'dir. Çalışmamızın konusunu teşkil eden Hafız Şaban Efendi'nin tuttuğu günlüğü diğerlerinden ayıran husus ise I. Dünya Harbi sırasında bir esir tarafından esaret sırasında tutulmasıdır.

A Captivated Ottoman Officer in Russia: Hafız Şaban and His Captivity Diaries

During the World War I, England transferred its captives to such lands as Egypt, India and Cyprus, while Russia to central territories of the country, particularly Siberia. Data on the transfers from the fronts to the camps and what happened at the camps can be obtained from the reports of the Red Cross and the Red Crescent (Hilâl-i Ahmer) committees, plus the returning captives' statements to the official bodies, and their memories. Another source of information about their captivity is what they wrote during the captivity. Among these are primarily newspapers and magazines that they published and spread among themselves. Besides, diaries also proved to be valuable sources to gain insight into their experiences. Actually, it is very difficult for a captive to keep a diary. Deputy Officer Hafız Şaban Efendi is one of those who managed to do so. The primary focus of the present study is his diary which he kept during his captivity in Russia, and this is what makes this diary unique and special.

PDF

___

AKÇURA Yusuf (1335), Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti Rusya Userası Mu- rahhası Yusuf Akçura Beyi'n Raporu, Dersaaadet: Matbaa-i Orhaniye.
AKGÜN Seçil Karal, ULUĞTEKİN Murat (2009), Birinci Dünya Savaşı Sonun- da İskandinavya'dan Sibirya'ya Hilal-i Ahmer Hizmeti'nde Akçuraoğlu Yusuf, Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları.
ARTHUR Sir George (2010), Savaş Lordu Kitchener (çev. Miralay (Albay) Sabit; haz. Muzaffer Albayrak) İstanbul: Kurtuba Kitap.
ARMAOĞLU Fahir (1989), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi: 1914 1980, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
ASLAN Betül (2010), "I. Dünya Savaşı Sırasında Nargin Adası'nda Türk Esir- ler" A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 42, Erzurum, s. 283-305.
ÂSAF BEY Mehmet (1994), Volga Kıyılarında ve Muhtıra, Esaret Hatıra ve Maceraları, İzmir: Akademi Kitabevi.
AKKOR Mahmut (2006), I. Dünya Savaşı'nda Çeşitli Ülkelerdeki Türk Kamp- ları, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi.
ARIKAN Mustafa (1991), "Birinci Cihan Harbi Türk Esir Mektuplarında Duygu ve Düşünceler", Osmanlı Araştırmaları, Sayı XI, s. 35-48.
ATAMAN Halil, (1990), Esaret Yılları: Bir Yedek Subayın I. Dünya Savaşı Şark Cephesi Hatıraları, (yay. haz.) Ferhat Ecer. İstanbul: Kardeşler Matbaa- sı.
BAKAR Bülent (2009), "Birinci Dünya Savaşında Rusya'da Esir Düşen Türk Askerleri: "Rusya'daki Üsera Hakkında Ma'lumat", Türk Dünyası Araş- tırmaları, Sayı 179, Nisan 2009, s. 85-104.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekatı, (1993a). C. II, I. Kitap, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı, 1993.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekatı, (1993b). C. II, II. Kitap, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı, 1993.
ÇAKMAK Fevzi (2011), Büyük Harp'te Şark Cephesi Hareketi, İstanbul: Tür- kiye İş Bankası Yayınları.
ÇAPA Mesut (1993), "Yusuf Akçura'nın Rusya Seyahati ve Türk Esirleri", Türk Kültürü, C. XXXI, sayı 366, Ekim, s. 33-45.
ERDEMİR, Lokman (2009), Çanakkale Savaşı: Siyasi Askeri ve Sosyal Yönle- ri, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
FROMKİN David (2008), Barışa Son Veren Barış: Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı: 1914 (tr. Mehmet Harmancı) İstanbul: Ekonomik Yayınlar
GÖRGÜLÜ İsmet (1993), On Yıllık Harbin Kadrosu (1912-1922), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
GÖZE Ergun (1991), Rusya'da Üç esaret Yılı, Bir Türk Subayının Hatıraları (Anlatan. Ahmet Göze), İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
HATEMİ Nilüfer (2002), Fevzi Çakmak ve Günlükleri, C. 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
HİÇYILMAZ Ergun (2010), Esir Kampları: Bana Biraz Hürriyet Yollar mısın?, İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.
KURAT Akdes Nimet (1970), Türkiye ve Rusya, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
KURAT Akdes Nimet (1987), Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917'ye Kadar, An- kara: Türk Tarih Kurumu.
KUTLU Cemil (1997), I. Dünya Savaşı'nda Rusya'daki Türk Savaş Esirleri ve Bunların Yurda Döndürülmeleri Faaliyetleri, Erzurum: Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Doktora Tezi).
LARCHER (Maurice) (1928), Büyük Harpte Türk Harbi, C. 2, trc. Mehmet Nihad, İstanbul: Erkan-ı Harbiye-yi Umumiye.
MEHMED Asaf (1994), Volga Kıyılarında (Esaret Hatıra ve Maceraları) ve Muhtıra: Mehmed Asaf Bey'in Hatıra Defterleri, nşr. Murat Cebecioğlu, İzmir: Akademi Kitabevi.
SÖYLEMEZOĞLU Galip Kemali (1949), Hariciye Hizmeti'nde 30 Sene, İstan- bul.
TONGUÇ Faik (2001), Birinci Dünya Savaşı'nda bir yedek subayın anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
TAŞKIRAN Cemalettin (2001), Ana Ben ölmedim. Birinci Dünya Savaşında Türk Esirleri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
UÇAROL Rıfat (2006), Siyasi Tarih (1789-2001), İstanbul: Der Yayınları.
YANIKDAĞ Yücel (1999), "Ottoman Prisoners of War in Russia, 1914-22", Journal of Contemporary History, Vol. 34, No. 1 January.