OSMANLI TÜRKÇESİNDE ARAPÇA VE FARSÇA KÖKENLİ DUYGUSÖZCÜKLERİ

Duyguların sadece biyolojik tepkiler değil, sosyo-kültürel inşalar olduğuna dair bilimsel perspektifin yükselişiylebirlikte sosyal bilimlerde “duygu çalışmaları” birçok alanda hız kazanmıştır. Duyguların tarihlerine, zamaniçindeki değişimlerine ve kültürlerdeki farklılıklarına odaklanan “duygu tarihi” disiplini, bu amaçla tarihî ve edebîeserlerden yararlanmakta ve duyguların söz varlığına büyük önem vermektedir. Bu bakımdan Türkçedeki duygusözcüklerine dair yapılan çalışmalar sadece Türk dili ve edebiyatı için değil, duyguların Türkçedeki tarihinin izinisürmek adına önemli veriler sunacaktır. Türkçenin özellikle on üçüncü yüzyıldan itibaren Batı sahasında farklıbir kültür dairesine dâhil olmasıyla birlikte yoğun etkileşime girdiği dillerden aldığı duygu sözcüklerinin tespitibu açıdan büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Osmanlı Türkçesinde yer alan ve Arapça ve Farsça kaynaklıolan duygu sözcükleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, öncelikle Ferit Devellioğlu’nun Osmanlıca TürkçeOsmanlıca Lügat’i taranmış ve bir duyguyu karşılayan üç yüz doksan beş sözcük tespit edilmiştir. Bu sözcükleraynı zamanda on dokuzuncu yüzyıldaki söz varlığının tespit edilmesi için başlıca sözlüklerden olan, ŞemsettinSami’nin Kamus-ı Türkî’sinde taranmış ve bu sözlükte var olan sözcüklerin anlamları da verilmiştir. Böylece,Osmanlı Türkçesindeki duyguya dair söz varlığının tespiti değil, aynı zamanda bu söz varlığının yeni edebîtürlerin doğmaya başladığı on dokuzuncu yüzyıldaki edebî eserlerde varlıklarına dair bilgi edinilmiştir.

ARABIC AND PERSIAN EMOTION WORDS OF OTTOMAN TURKISH

Emotion researches has gained momentum in many fields of social sciences with the rise of social constructivistperspective which claims emotions are not only biological impulses but also socio-cultural constructs. One of thesedisciplines, “the history of emotions”, focuses on changes of emotions over time, and their differences in variouscultures, with reference to historical texts and literary works to list emotional vocabulary of the language itfocuses. In this regard, detecting emotional vocabulary of Turkish language would yield useful results not only forTurkish literature researches but also to track histories of emotions in Turkish. In this respect, it is important todetect the emotion words belonging to another cultural sphere, of which Turkish language in Western field startsto interact from 13th century. This lexicon search tries to identify Arabic and Persian originated “emotion nouns”of Ottoman Turkish from 13th to 19th centuries. For this purpose, Ottoman Turkish – Modern Turkish Dictionaryof Ferit Devellioğlu, which is the most extended dictionary of Ottoman Turkish from 13th to 19th centuries, hasbeen looked up item by item, and three hundred and ninety five words which express an emotion or an affect havebeen found. Afterwords, the vocabulary found in Devellioğlu Sözlük, searched in Kamus-ı Türkî, the most reliabledictionary of Ottoman Turkish for 19th century, to understand whether they still exit or is there any semanticchanges. In this process it is aimed to determine the emotional lexicon which is borrowed from Arabic and Persianof Ottoman Turkish from 13th centuries to 19th centuries, and their situations especially in 19th century in whichnew genres of Turkish literatures emerged.

PDF

___

AVERILL, J. R. (1980). A Constructivist View of Emotion. Theories of Emotion. Academic Press.
DEVELLİOĞLU, F. (2011). Osmanlıca Türkçe Sözlük. İstanbul: Aydın Yayınları.
DOĞAN, L. - C. ERDİN (2021). "Gagauz Türkçesinde Mental Fiiller". International Journal of Languages Education. IX/2: 191–221.
Ekman, P. (1992). "An argument for basic emotions", Cognition & Emotion, 6(3-4), 169- 200.
FREVERT, U. (2014). "Emotional Lexicons: Continuity and Change in the Vocabulary of Feeling 1700-2000". Reviews in History. Oxford: OUP Oxford: 1–31.
İLTER, E. (2019). Karahanlı Türkçesinde Duygu Fiilleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
KEMPER, T. D. (1987). "How Many Emotions Are There? Wedding the Social and the Autonomic Components". American Journal of Sociology. XCIII/2: 263–289.
OGURA, M. (2015). Words and Expressions of Emotion in Medieval English. Words and Expressions of Emotion in Medieval English. Bern: Peter Lang.
ÖZKAN, A. F. (2019). Türk Romanında Duygular (1872-1901). Konya: Necmettin Erbakan Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
PRİNZ, J. (2012). "Which Emotions are Basic?" Emotion, Evolution, and Rationalit: 1–19.
ROSENWEIN, B. H. (1981). Emotional Communities in Early Middle Ages. Cornell University Press.
ROSENWEIN, B. - R. CRITIANI (2019). Duygular Tarihi Nedir?. (çev. K. Özdil). İstanbul: Islık Yayınları.
SAMİ, Ş. (2019). Kamus-ı Türki. (ed. Paşa Yavuzarslan). Ankara: Türk Dil Kurumu.
ŞAHİN, S. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
YAVUZARSLAN, P. (2019). "Ön Söz". Kamus-ı Türkî. (ed. P. Yavuzarslan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
YILDIZ, H. (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).