İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE İTTİHATÇILARIN MİLLÎ BİRVAPUR İŞLETMESİ KURMAYA YÖNELİK TEŞEBBÜSÜ: İTTİHÂDSEYR U SEFÂ’İN ANONİM ŞİRKET-İ OSMÂNİYESİ

Osmanlı Devleti’nin İkinci Meşrutiyet döneminde deniz ticaretinde aktif olarak yer almasını amaçlayan İttihat veTerakki Cemiyeti, ekonomi politikası gereğince millî şirketlerin kurulmasını teşvik ederken bizzat kendihimayesinde bir şirket kurma yoluna da gitmiştir. İttihâd Seyr u Sefâ’in Anonim Şirket-i Osmâniyesi, İttihatçılarınönde gelen isimlerinden Eyüp Sabri Bey’in de içlerinde yer aldığı bir kısım müteşebbis tarafından 1911 yılında250.000 Osmanlı lirası sermayeyle Selanik’te kurulmuştur. İlk vapuru olan İttihad’a, şirket faaliyete geçtikten kısasüre sonra Yunanistan tarafından Pire limanında el konulmuştur. İttihad vapuru Balkan Savaşları sonrasındageri alındıysa da I. Dünya Savaşı döneminde bu kez Karadeniz’de Ruslar tarafından ele geçirilmiştir. CumhuriyetTürkiye’sine de intikal eden şirket, Türk-Rum Nüfus Mübadelesi esnasında mübadillerin taşınmasında aktif rolüstlenmiştir. Bu çalışma İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin takip ettiği millî ekonomianlayışı çerçevesinde ve bizzat cemiyetin himayesinde kurulan bir denizcilik şirketinin, savaşların getirdiği ağırşartlardan nasıl etkilendiğini ve varlığını devam ettirmeye yönelik faaliyetlerini konu almaktadır. Çalışmamızdaulaştığımız bulgular ağırlıklı olarak; Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı belgeleri ile konu ile doğrudanalakalı telif ve tetkik eserlere dayandırılmıştır.

THE INITIATIVE OF THE UNIONISTS TO FOUND A NATIONAL FERRY COMPANY IN THE SECOND CONSTITUTIONAL ERA: THE OTTOMAN INCORPORATED COMPANY OF İTTİHÂD SEYR U SEFÂ’İN

The Ottoman Incorporated Company of İttihâd Seyr u Sefâ'in was founded in Thessaloniki in 1911 by a handful ofentrepreneurs. Among them was Eyüp Sabri Bey, a leading figure of the Ittihadists. Its first ferry, İttihad, wasseized by Greece at the port of Piraeus shortly after the company started commerce activities. Although theOttomans reclaimed İttihad after the Balkan Wars, it was later captured by the Russians in the Black Sea duringWorld War One. The company was eventually transferred over to the Republic of Turkey. It played an active rolein transporting refugees during the Turkish-Greek Population Exchange. This study tries to show how a maritimecompany – established within the frame of the concept of national economy concept by the Committee of Unionand Progress during the Second Constitutional Era, and under the patronage of Ottoman-Turkish society – wasimpacted by the challenging conditions caused by war, and how it managed to persevere against all odds. Thefindings we have reached are mainly based on documents from the Directorate of the State Archives and thecopyright and examination materials directly related to the subject.

PDF

___

AHMAD, F. (1984). İttihat ve Terakki 1908-1914. İstanbul: Kaynak Yayınları.
AHMED HAMDİ (1339). “Türk Ticaret-i Bahriyyesi: Mazisi, Hâli ve Vaziyeti Hakkında Tetkikât ve Mütalaât”. İstanbul Ticaret ve Sanayii Odası Mecmuası. I: 18-28.
AKYILDIZ, A. (2001). Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri. İstanbul: Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Yayınları.
ARI, K. (1991). “Mübadele Göçmenlerinin Türkiye’ye Taşınma Sorunu”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. I/1: 13-46.
ARI, K. (2008). İzmir’den Bakışla Türk Ticaret-i Bahriyesi ve Mübadele Gemileri Lozan’dan Kabotaja. İzmir: Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi Yayınları.
ARSLAN, O. (2008). “I. Dünya Savaşı Başında Kapitülasyonların İttihat ve Terakki Yönetimi Tarafından Kaldırılması ve Bu Gelişme Karşısında Büyük Güçlerin Tepkileri”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi. X/I: 261-278.
AYGIN, M. C. (2019). Osmanlı Devleti’nde Kazancın Vergilendirilmesi Teşebbüsleri (1907- 1914). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
BALCI, R. – İ. SIRMA (2012). Memalik-i Osmaniye’de Osmanlı Anonim Şirketi. İstanbul: İTO Ekonomik ve Sosyal Tarih Yayınları.
C. S. (8 Şubat 1331). “Ticaret ve Ziraat Nazırıyla Mülakat”. İktisadiyat Mecmuası. I/1: 6-10. CEBESOY, A. F. (1997). Sınıf Arkadaşım Atatürk – 2. İstanbul: Cumhuriyet.
ÇETİN, A. (2012). “Kıbrıslı Kâmil Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. XXV: 392-394.
DEMİRTAŞ, R. A. (2019). Ganaim-i Bahriye Mahkemesinin Kuruluşu Teşkilatı ve Yargılama Usulü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
DÖNMEZ, G. - C. ÖZTÜRK (2018). “İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Siyasi İktidar Anlayışı: İttihat ve Terakki Cemiyeti Bonapartist miydi?”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. XIII/1: 201-217.
ERDAL, İ. (2003). “Mübadil Göçmenlerin Taşınması Meselesi ve Türk Vapurcuları ile Yapılan Nakil Sözleşmesi”. Atatürk Yolu. VIII/31-32: 313-328.
ERGİN, K. (2017). “İttihat ve Terakki Döneminde Milli İktisat Anlayışı (1913-1918)”. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. I/1: 114-127.
ERSAYDI, A. (2010). “Bozkurt-Lotus Davasında Genç Türkiye’nin Hukuksal Yetkinliği”. Tarih Okulu. VI: 33-43.
GEDİZ, D. (2013). Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi (1910-1923). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
GÜRSOY, B. (1984), “100. Yılında Düyun-u Umumiye İdaresi Üzerinde Bir Değerlendirme”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. XL/1-4: 17- 59.
GÜZEL, H. T. (2017). “‘Hasta Adam’ Osmanlı Devleti Karşısında Başarılı Bir İtalyan Diplomasi Örneği: Trablusgarp Savaşı”. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi. II/1: 78-118.
İttihâd Seyr-i Sefâ’in Anonim Şirketi Osmâniyesi Nizamname-i Dâhilîsi (1327). Selanik: Rumeli Matbaası.
KİŞİ, Ş. S. (2018). “Bozkurt-Lotus Deniz Kazası, Bozkurt-Lotus Davası ve Adliye Vekili Mahmut Esat (Bozkurt) Bey’in Uluslararası Hukuktaki Büyük Zaferi”. Çaka Bey’den Günümüze Kuşadası ve Çevresinde Türk Tarihi. (ed. Mustafa Yıldırım-Kemal Ramazan Haykıran). Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları: 240-289.
KURAT, A. N. (1967). “Brest-Litovsk Müzakereleri ve Barışı (20 Aralık 1917- 3Mart 1918)”. Belleten. XXXI/123: 375-413.
KUZUCU, K. (2015). “Türkiye’nin İlk Armatörlerinden Rıza Bedri Bey ve Kocaeli Vapur Şirketi”. Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları: 1067-1081.
KÜÇÜK, C. (1989). “Ali Rıza Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. II: 440-441.
LEWİS, B. (2014). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (çev. Boğaç Babür Tuna). Ankara: Arkadaş Yayınları.
MERAY, S. L. (1973). Lozan Barış Konferansı - Tutanaklar Belgeler. II/II. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları.
SOYSAL, İ. (1989). Tarihçeleri ve Açıklamalarıyla Birlikte Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları. I. Ankara: TTK Basımevi.
ŞAHİN, H. (2013). “Osmanlı Vergi Sisteminde Reform ve Temettü Vergisi”. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi. XXXVII/1: 45-57.
ŞIVGIN, H. (1989). Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk-İtalyan İlişkileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
TEMEL, M. (2005). “Balkan Savaşı’nda Yunanistan’ın El Koyduğu Osmanlı Gemileri ve Alınan Karşı Önlemler”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi. 7: 107-116.
TEZCAN, D. (1994-1995). “Bozkurt-Lotus Davasının Uluslararası Hukuktaki Önemi ve Yeri”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. II/4-5: 267-274.
TOPRAK, Z. (1995), Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950) Milli İktisat-Milli Burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
TUNAYA, T. Z. (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler - İkinci Meşrutiyet Dönemi. I. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
TUNAYA, T. Z. (1989). Türkiye’de Siyasal Partiler - İttihat ve Terakki Bir Çağın Bir Kuşağın Bir Partinin Tarihi. III. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
UÇAROL, R. (2013). “Gazi Ahmed Muhtar Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. XIII: 445-448.
YILDIZ, Ö. (2012a). II. Meşrutiyet’ten I. Dünya Savaşı’na Osmanlı Devleti’nde Deniz Ticareti (1908- 1914). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
YILDIZ, Ö. (2012b). “20. Yüzyıl Başlarında Selanik Limanında Deniz Ticareti”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. XII/24: 27-46.
Hikmet
İktisadiyat Mecmuası
İttihad ve Terakki
Sabah
Tanin
Vakit
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA)
Hariciye Nezareti – Siyasi: BOA, HR.SYS. 01959.00015; BOA, HR.SYS. 02424.00006; BOA, HR.SYS. 02197.00056; BOA, HR.SYS. 02424.00006; BOA, HR.SYS. 0257.00030; BOA, HR.SYS. 02462.00048; BOA, HR.SYS. 2099.9.15.
Hariciye Nezareti - İstanbul Murahhaslığı: BOA, HR.İM. 00123.00031; BOA, HR.İM. 00126.00087. Hariciye Nezareti - Sofya Sefareti: BOA, HR.SFR.04.00652.00017.
Bab-ı Ali Evrak Odası: BOA, BEO. 004520.338978; BOA, BEO. 004520.338978; BOA, BEO. 004526.339415; BOA, BEO. 004528.339582.
Şura-yı Devlet: BOA, ŞD. 01233.00016; BOA, ŞD. 00016.00038.
Meclis-i Vükela Mazbataları: BOA, MV.00177.25.
İrade - Dosya Usulü: BOA, İ..DUİT. 00067.59.
İrade - Meclis-i Mahsus: BOA, İ.MMS.00140/1.
Sadaret – Mukavelenameler: BOA, A.}DVN.MKL. 52/4.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA, 272/14.77.35.4; BCA, 272/14.77.34.4.3; BCA, 30/ 10.4.24.24.2.
Düstûr (1928).Tertip 2, C. 7, İstanbul: Evkaf Matbaası, 868-872.
Düstûr (1931). Tertip 3, C. 5, İstanbul: Necmi İstikbal Matbaası, 205-219.