OSMANLI DEVLETİ’NİN RUSYA’YA KARŞI KARADENİZ’DESAVUNMA HATTI OLUŞTURMA MÜCADELESİ:AÇU KALESİ (1696-1711)

Rusya’nın öteden beri Karadeniz üzerinden sıcak denizlere ulaşma hedefi olduğu bilinmektedir. Buhedefe doğru ilk planlı harekât Çar I. Petro döneminde olmuştur. Osmanlı Devleti, II.Viyanasavaşını takip eden yıllarda geniş cephelerde mücadelesini sürdürürken Rusya’nın ani olarak Azakkuşatması gerçekleşmiştir. Osmanlı askerinin ekseriyeti Avusturya cephesinde olduğu için burayayeterli kuvvet göndermesi zaten beklenemezdi. Nitekim Rusya, Karadeniz’de büyük öneme sahipolan Azak Kalesi’ni 1696 yılında almıştır. Rusya, Karadeniz’e inerse Osmanlı Devleti için ciddi birtehdit haline gelmiş olacaktı. Bunu fark eden Osmanlı Devleti’nin ilk hedefi Rusları, AzakDenizi’nde hapsetmeye çalışmak olmuştur. Bu amaçla Kırım ve Taman yarımadalarında bulunankalelerin bakım ve onarımını yapmış ve kaleleri askerî açıdan takviye etmiştir. Bunlara ilaveolarak da Kerç Boğazı’nı ve Taman Yarımadası’nı kontrol altına alabilmek için stratejik noktalarayeni kaleler inşa etmiştir. Söz konusu kalelerden birisi de Açu Kalesi’dir. Bu çalışmada Azak’ınelden çıkması ile birlikte 1697 yılında yapılan Açu Kalesi’nin stratejik önemi, inşaatı, 1711 yılınakadar olan bakım-onarım faaliyetleri ve kalede bulunan askerî kuvvetlerin durumu ele alınacaktır.Buna ilave olarak Azak Denizi’nden Kuban Nehri’ne geçişlerin kapatılmasının Rus tehdidineetkileri değerlendirilecektir. Nitekim Açu Kalesi’nin yapılmasıyla Kuban Nehri üzerinden TamanYarımadası’na geçişlerin mani olunduğu görülecektir.

OTTOMAN EMPIRE’S STRUGGLE TO SET UP A LINE OF DEFENCE IN THE BLACK SEA AGAINST RUSSIA: THE ACU CASTLE (1696-1711)

It is known that Russia has long been the target of reaching warm seas through the Black Sea. Forthe first time, a planned operation was made during the Tsar I.Petro era. In the years following theSecond Siege Of Vienna, the Ottomans continued to struggle on various fronts. Since the majorityof the Ottoman soldiers were on the Austrian front, it could not be expected to send enough forceshere. As a matter of fact, in 1696 Russia took the fortress of Azov which was at a very strategicpoint in the Black Sea. Russia reaches on the Black Sea, it would become a serious threat for theOttomans. The first target of the Ottomans, who understood this reality very well, tried torestricted he Russians in the Azov ea. For this purpose, the fortresses in the Crimea and Tamanpeninsula maintenanced and repaired. Also fortresses have been reinforced. In additionly,Ottomans have built new fortresses at strategic points in order to control the Kerch Strait. One ofthese strongholds was the fortress of Acu. In this paper, the strategic importance of the fortress ofAçu in 1697, the repair and maintenance activities of the castle until 1711 and the state of themilitary forces in the castle will be examined. Additionally , the effects of closing the passages fromthe Sea of Azov to the Kuban River on the Russian menace will be perused. Hence, with theconstruction of the Acu Castle it will be seen that the passage to the Taman Peninsula from theKuban River was prevented.

PDF

___

ÁGOSTON, G. (2012). “Çevre ve Sınır Tarihi Çalışmalarının Buluştuğu Yer: Macaristan’daki Osmanlı-Habsburg Sınırı Boyunca Nehirler, Ormanlar, Bataklıklar ve Kaleler”. Osmanlı’da Strateji ve Askeri Güç. (çev. M. Fatih Çalışır). İstanbul: Timaş Yayınları: 97-130.
ÁGOSTON, G. (2013). “Macaristan’da Osmanlı Fethi ve Osmanlı Askeri Serhaddi”. Osmanlı’da Savaş ve Serhad. (çev. Kahraman Şakul). İstanbul: Timaş Yayınları: 179- 202.
Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704) (2000). (hzl. Abdülkadir Özcan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
BATMAZ, E. Ş. (1989). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Kalelerin İdari ve Askeri Fonksiyonları (1550-1750). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
BİJİŞKYAN, P. M. (1969). Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası, 1817-1819. (çev. Hrand D. Andreasyan). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
BİLGE, M. L. (1991). “Azak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4: 300-301.
BİLGE, S. M. (2015). Osmanlı Çağı’nda Kafkasya, 1454-1829 (Tarih-Toplum-Ekonomi). 2. Basım. İstanbul: Kitabevi.
BÜLBÜL, İ. (2017). “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kuban Boyunda Siyaset, Etnik Yapı ve İktisat”. Vakanüvis. Kafkasya Özel Sayısı: 73-114.
ROBERT, D. (2008). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Okuma Sözlüğü. (çev. Semih Tezcan). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Defterdar Sarı Mehmed Paşa (1995). Zübde-i Vekayiat, Tahlil ve Metin (1066-1116/1656- 1704). (hzl. Abdülkadir Özcan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
GÖKPINAR, B. (2020). “Rusya’ya Karşı Osmanlı Devleti’nin Karadeniz’de Tahkimat Faaliyetleri: Yenikale İnşaatı (1702-1707”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 38: 38-57.
İNALCIK, H. (2015). Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III (Köprülüler Devri). İstanbul: İş Kültür Yayınları.
KILIÇ, O. (2013). “Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevâcib Defterleri”. OTAM. 31: 87-128.
KILIÇ, O. (1997). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devletinin İdari Taksimatı. Elazığ: Ceren Matbacılık.
KIRCA, E. (2015). Sadaret Yazışmalarını Havi Bir Münşeât Mecmuası (1114-1116/1703- 1704), İnceleme-Metin. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
KURAT, A. N. (1951). Prut Savaşı ve Barışı, 1123 (1711). I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
KURAT, A. N. (1987). Rusya Tarihi: Başlangıcından 1917’ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
LEDONNE, J. P. (2016). Rus İmparatorluğunun Büyük Stratejisi, 1650-1831. (çev. Çağla Taşkın). İstanbul: Avangard Kitap.
MURPHEY, R. (2007). Osmanlı’da Ordu ve Savaş, 1500-1700. (çev. M. Tanju Akad). İstanbul: Homer Kitabevi.
NICOLLE, D. (2019). Osmanlı Kaleleri, 1300-1810. (çev. Kahraman Şakul). İstanbul: İş Kültür Yayınları.
NICOLLE, D. (2013). Osmanlı Orduları, 1300-1774. (çev. Özgür Kolçak). İstanbul: İş Kültür Yayınları.
ÖZCAN, A. (2013). “Yerli Kulu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43: 484-485.
ÖZEN, Ö. (2017). Gemiler Sözlüğü. İstanbul: Denizler Kitabevi.
ÖZGÜVEN, B. (2001) Osmanlı Macaristan’ında Kentler, Kaleler. İstanbul: Ege Yayınları.
ÖZTÜRK, Y. (2007). “Osmanlı Karadeniz’i Hakkında Bir Risale”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. 13: 65-92.
PAKALIN, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. I-II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Râşid Mehmed Efendi, Târih-i Râşid ve Zeyli (1071-1134/1660-1722) (2013). I. (hzl. Abdülkadir Özcan vd.). İstanbul: Klasik Yayınları.
Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa (2018). Nusretnâme, İnceleme-Metin (1106-1133/1695- 1721). (hzl. Mehmet Topal). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
SPENCER, E. (2014). Türkiye, Rusya Karadeniz ve Çerkezistan. (çev. Dilek Cenkçiler). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
STEIN, M. L. (2007). Osmanlı Kaleleri, Avrupa’da Hudut Boyları. (çev. Gül Çağalı Güven). İstanbul: İş Kültür Yayınları.
ŞEN, M. (2013). Kırım Hanlığında I. Selim Giray Han Dönemi (1671-1704). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
TABAKOĞLU, A. (1982). “XVII. ve XVIII. Yüzyıl Osmanlı Bütçeleri”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. XLI/1-4 (Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan): 389- 414.
Tolstoy’un Gizli Raporlarında Osmanlı İmparatorluğu (2009). (çev. İbrahim Allahverdi). (hzl. İlyas Kamalov). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
UZUNÇARŞILI, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, I, Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
UZUNÇARŞILI, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi. III/I-IV/I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÜNAL, M. A. (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
ZINKEISEN, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. 5. (çev. Nilüfer Epçeli). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Name-i Hümayun Defterleri (A.DVNS.NMH.d.): 5.
Ali Emiri, Ahmed III (AE. SAMD-III): 1975; 11339, 14254.
Ali Emiri, Mustafa II (AE.SMST-II): 482, 485, 1068, 3694, 4189, 6652, 6990, 11895, 13896, 20284.
Cevdet. Askeriye (C.AS.): 4302, 16262, 25973, 37927.
Bab-ı Defteri Büyükkale Kalemi Defterleri (D.BKL.d.): 32267.
Bab-ı Defteri Başmuhasebe Tersane Emini Defterleri (D.BŞM.TRE.d.): 4595.
İbnül Emin, Askeriye (İE.AS): 3361, 3747.
İbnül Emin Bahriye (İE.BH.): 842, 843, 851, 1462.
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): 2510, 2463, 2541, 2945, 2960, 3134, 3462, 3473, 3992, 4355, 7551, 9881, 9885, 9889.
Bab-ı Asafi Mühimme Kalemi Defterleri (MHM.d.): 108, 110, 111, 112, 114.