GİRESUN VE YÖRESİ AĞIZLARINDAKİ BAZI FARSÇAALINTI KELİMELER

Türkçe ile Farsçanın yaklaşık iki bin dört yüz yıllık bir münasebeti bulunmaktadır. Bu münasebetdikkate alınınca iki dil arasındaki kelime alışverişi de kaçınılmaz hâle gelmektedir. Bu alışverişinyazı diline yansımış hâli bulunmakla birlikte bir de halk ağzı yönü mevcuttur. Farsçadan TürkiyeTürkçesi ağızlarına geçen birçok kelime mevcuttur. Türkiye Türkçesi ağızlarındaki yabancıkelimeler üzerine yapılan çalışmalar Andreas Tietze ile birlikte başlamıştır. Bu çalışma Tietze’nin1967 yılında Oriens dergisinde yayımlanan “Persian Loanwords in Anatolian Turkish” adlımakalesine ek sayılabilecek Farsçadan Giresun ve yöresi ağızlarına geçmiş on yedi kelimeyeodaklanmaktadır. Bu kelimelerden bazıları sadece Giresun ağzında bulunurken bazıları öbürTürkiye Türkçesi ağızları ile birlikte Giresun ağzında da bulunmaktadır. Çalışmada üzerindedurulan kelimeler şunlardır: biçik, carmuk, cazu, cilim, cü cü, cücük, çangal, çencik, çor,haccak, keyfanı, kef, merülcen, şah, şenlik, tay, tıman. Bu çalışma kapsamında, mezkûr kelimelerde gerçekleşen ses değişmeleri gösterildikten sonra her kelime kendisine ayrılan maddebaşında köken ve fonetik olarak ayrıca değerlendirilecektir. Bu on yedi kelimeden bazıları DerlemeSözlüğü’nde yer almamaktadır. Bazıları ise Derleme Sözlüğü’nde bulunmasına rağmen sözlükteGiresun ağzında kullanıldığına dair herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Derleme Sözlüğü’ndeyer almayan kelimeler için Giresun ve Yöresi Ağız Sözlüğü’ne ve mezkûr çalışma sahasındaki halkamüracaat edilmiştir.

SOME PERSIAN LOANWORDS DIALECTS OF GIRESUN AND ITS REGION

Turkish language and Persian language have a relationship approximately for 2400 years.Considering this relationship, the exchange of words between the two languages becomesinevitable. As this exchange is reflected in the writing language and it is also reflected in the folklanguage. There are many words that have passed from Persian language to Anatolian Turkish.Studies on foreign words in Anatolian Turkish started with Andreas Tietze. This study focuses onthe seventeen words that passed from Persian to the dialects of Giresun and its region, which canbe considered as a supplement to Tietze's article "Persian Loanwords in Anatolian Turkish"published in the journal in 1967. While some of these words are found only in Giresun dialects, theothers are also present in modern Turkish dialects along with Giresun dialect. The words that areemphasized in the study are: biçik, carmuk, cazu, cilim, cü cü, cücük, çangal, çencik, çor,haccak, keyfanı, kef, merülcen, şah, şenlik, tay, tıman. Within the scope of this study, aftershowing the phonetic changes in the aforementioned words, each word will be evaluatedseparately in terms of origin and phonetics at the beginning of the entry that allocated to it. Someof these seventeen words are not included in the Derleme Sözlüğü. and there is no record of beingin the dialect of Giresun, but some of them are in the Derleme Sözlüğü. Although some of them arein the Compilation Dictionary, there is no record in the dictionary that they are used in Giresundialect. For the words not included in Derleme Sözlüğü, we apply to Giresun ve Yöresi Ağız Sözlüğüand the people in the aforementioned study area.

PDF

___

ALTUNCİ, M. (1998). Mu‘cemu ’l-mu‘arrebâti ’l-fârisiyya. Beyrut: Maktabatu Lubnân Nâşirûn.
ALTUNCİ, M. (1980): Mu‘cemu ’z-zehebî Fârsî-Arabî. Beyrut: Dâru ’l-ilmi ’l-melâyîn.
ATAY, H. vd. (1964). Arapça Türkçe Büyük Lûgat. Ankara: Bayrak Matbaası.
ARISOY, İ. (2010). Gürcüce-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AYDEMİR, H. (2018). “Çocuk Sözcüğünün Etimolojisi Üzerine”. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. 12: 1-18.
AYVERDİ, İ.-A. TOPALOĞLU (2008). Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
AZMUN, Y. (2007). “Türkçe-Farsça Semantik İlişkilerine Genel Bir Bakış”. Türk Dilleri Araştırmaları. 17: 23-82.
BALCI, M. (2014). Türkçe Farsça İlişkileri Türkçenin Farsça Üzerine Etkilerine Dair Bir İnceleme. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
BEGOVIĆ, D.-Š. LIČINA (2012). Sandžački Rječnik. Fojnica: Štamparija d.d.
CAFEROĞLU, A. (1994). Anadolu Ağızlarından Toplamalar Kastamonu, Çankırı, Çorum, Amasya, Niğde ilbaylıkları Ağızları, Kalaycı Argosu ve Geygeli Yürüklerinin Gizli Dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CLAUSON, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford. University Press.
DÂÎ, M. (1362). Ferheng-i Nizâm. Tahran: Şirket-i Dâniş.
DEMİR, N. (2001). Ordu İli ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DEMİR, N. (2006). Trabzon ve Yöresi Ağızları. Ankara: Gazi Kitabevi.
DEMİR, N.-Ö. AYDOĞDU (2009). Giresun İli ve Yöresi Ağızları (Tarih-Dil İncelemesi-MetinlerSözlük). Giresun: Giresun Valiliği Yayınları.
DİNÇ, A. (2019). Çocuk Dili Sözlüğü. İstanbul: Litera.
ERCİLASUN, A. B vd. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I. Ankara: Kültür Bakanlığı.
EREN, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
ERGİN, M. (2019). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
FÎRÛZÂBÂDÎ, M. (1268). Al-Okyânûsu ’l-Basît fî Tercemeti ’l-Kâmûsi ’l-Muhît. (çev. Mütercim Âsım Efendi). İstanbul: Takvimhâne-yi Âmire.
HALÎMÎ, L. (2013). Lügat-i Halîmî. (hzl. Adem Uzun). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İPEK, B (1997). Anadolu Ağızlarında Yabancı Kelimeler -Fonetik İnceleme-. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
KAÇALİN, M. S. (2003-2017). Yayımlanmamış Ders Notları. İstanbul. Kâmûs-ı Fârsî. Türk Dil Kurumu Kütüphanesi. Etüt 80/1, 93/1, 93/2.
KILIÇ, S.-A. ALBAYRAK (2012). “İslamiyetten Önce Türklerde Yiyecek ve İçecekler”. Turkish Studies. Ankara: 7: 707-716.
KORAŞ, H. (2003): “Çocuk Kelimesinin Etimolojisi”. Diriözler Armağanı. (ed. M. Fatih Köksal–Ahmet Naci Baykoca). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
KORKMAZ, Z. (2011). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KORKMAZ, Z. (1961). “Türkçede ok/ök Kuvvetlendirme Edatı”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 13-29.
KÜÇÜK, M. (2013). “Anadolu Ağızlarındaki Doğu Kökenli Sözcüklerin Ses Bilgisi Açısından Görünümleri -Ünsüzler-”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. 20: 39-78.
MUİN, M. (1364/1985). Ferheng-i Fârsî. Tahran: Müessese-yi İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
NİŞANYAN, S. (2018). Nişanyan Sözlük Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. İstanbul: Liber Plus.
NİYÂZÎ (2011). Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar (hzl. Mustafa S. Kaçalin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÖZÇELİK, S. (2002). “Türkçedeki Farsça Kelimelerde Görülen Ses Olayları”. Türk Dili. Ankara: 612: 1033-1041.
REDHOUSE, J. W. (1890). Turkish and English Lexicon / Kitâb-i Ma‘ânî-yi Lehce. İstanbul.
STACHOWSKI, S. (1998). Osmanlı Türkçesinde Yeni Farsça Alıntılar Sözlüğü. (Hzl. Mehmet Ölmez). İstanbul: Simurg.
STEINGASS, F. J. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London.
STEINGASS, F. J. (1884). The Student’s Arabic-English Dictionary. London.
ŞAHİNOĞLU, N. (1997). Farsça Grameri Sarf ve Nahiv. İstanbul:Kitabevi.
ŞÎRÂZÎ, M. C. (1980). Ferheng-i Cehângîrî. (Hzl. Rahim Afîfî). Meşhed: Dânişgâh-ı Meşhed.
ŞUŞTERÎ, M. A. (1347). Vâjehâ-yi Fârsî der Zebân-i Arabî. Tehrân.
ŞU’ÛRÎ, H. (1682). Lisânu ’l-Acem Ferheng-i Şu’ûrî. (hzl. Ozan Yılmaz (2019)). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
ŞÜKÛN, Z. (1984). Farsça–Türkçe Lûgat Gencine-i Güftar Ferhengi Ziya. İstanbul: Millî Eğitim.
TAVKUL, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEBRÎZÎ, H. (2000). Tibyân-ı Nâfi‘ der Terceme-yi Burhân-ı Kati‘. (çev. Mütercim Âsım Efendi, hzl. Mürsel Öztürk-Derya Örs). İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEKİN, F. -S. CANTÜRK (2018). Giresun ve Yöresi Ağız Sözlüğü. İstanbul: Arı Sanat.
TEKİN, F. -S. CANTÜRK (2014). “Giresun ve Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”. Diyalektolog. 9: 33-46.
TEKİN, T. (1975). Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
TIETZE, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Cilt 1 A-E. İstanbul-Wien: Simurg.
TIETZE, A. (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı İkinci Cilt F-J. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
TIETZE, A. (1999). Wörterbuch der griechischen, slavischen, arabischen und persischen Lehnwörter im Anatolischen Türkisch-Anadolu Türkçesindeki Yunanca, İslavca, Arapça ve Farsça Ödünçlemeler Sözlüğü. (hzl. Mehmet ÖLMEZ). İstanbul: Simurg.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (I-XII) (1963-1982). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
VULLERS, I. A. (1855). Lexicon Persico-Latinum. Graz. Akademische Druck - u. Verlagsanstalt.
ZÜLFİKAR, H. (1995). “Doğu Kökenli Kelimelerin Son Hecelerindeki Uzun Ünlülerin Kısalması”. Türk Dili. 521: 435-448.
ZÜLFİKAR, H. (1996). “Doğu Kökenli Kelimelerin İlk Hecelerindeki Ünlülerin Kısalması”, Türk Dili. Ankara: 532: 1083-1094.