KOMANA ÖRNEĞİ ÜZERİNDEN ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİKIRIM SERAMİK TİCARETİ VE USTA GÖÇ HAREKETLİLİĞİ

Seramik günlük yaşamda saklama, depolama ve servis kabı olarak farklı işlevlerle kullanılmaktadır. Ayrıca süseşyası olarak kullanıldıkları da bilinmektedir. Kase, tabak, küp, testi, çömlek gibi farklı kap türlerinden oluşanseramikler bir bölgedeki günlük yaşam, sosyoekonomik yapı, ticaret ve kültürel etkileşimi de yansıtmaktadır.Usta-çırak ilişkisiyle üretim yapan seramik ustaları kültürel geçmişleri yanı sıra göç ettikleri ve üretim yaptıklarıbölgelerle de etkileşim içerisindedir. Anadolu Selçuklu dönemi fetihlerin yapıldığı, yeni şehirlerin kurulduğu, geri kalmış bölgelerin ise geliştirilmeye başladığı bir dönemdir. Bu dönemde Bizans ile mücadeleler devam ederkenaynı zamanda fethedilen bölgelere göçler başlamıştır. Bu göçlerle birlikte içinde seramik ustalarının dabulunduğu zanaatkarlar halkın günlük ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlamıştır. Ahi teşkilatı içerisinde yer alanustaların günlük yaşama ve ticarete yönelik üretim olmak üzere farklı gruba ayrıldığı düşünülmektedir. Buustaların yeni bölgelerin fethi, gelişimi ve ticaret yollarındaki hareketliliğe göre farklı bölgelere göç ettikleritahmin edilmektedir. Çalışmamızda seramik ustalarının göç etmesinde etkili olan sebepler, Komana seramikustaları ve Anadolu Selçuklu devletinin yıkılmasını takip eden süreçte seramik ustalarının Kırım’a muhtemelgöçüne değinilecektir.

CRIMEAN CERAMIC TRADE DURING THE ANATOLIAN SELJUK PERIOD AND THE CRAFTSMEN MIGRATION MOBILITY ON THE EXAMPLE OF KOMANA

People use ceramic means of storage, as means of serving food, and as ornamentation. Ceramics can includebowls, plates, cubes, and jugs (just to name a few objects) and they reflect on daily life, socio-economic structure,trade, and cultural interaction in a given region. Ceramic masters – who teach their craft via apprenticeship – interact with the region they happen to be located, as well as with as their cultural background. The Seljuks ofAnatolia had conducted many conquest, established many a new city, and transformed many an underdevelopedregion. They also put up a struggle against Byzantium, but nevertheless succeeded in migrating wherever theyconquered. The Ahi community – known for its ceramic masters – ensured that the everyday needs of the peoplewere met. Moreover, they specialized in making ceramics for daily life and trade. They migrated throughoutdifferent parts of Anatolia in accordance with Seljuk conquest and trade routes. This study will look at why theymigrated – and in particular to Crimea, after collapse of the Seljuk state.

PDF

___

ACUN, H. (1995). “Yozgat Müzesi’ndeki Selçuklu Kaseleri”. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi. I (Ayrıbasım): 1-12.
AKDAĞ, M. (1979). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi I (1243-1453). İstanbul: Cem Kitabevi.
AZİZ B. ERDEŞİR - İ. ESTEREBADI (2014). Bezm u Rezm (Eğlence ve Savaş). (çev. Prof. Dr. Mürsel Öztürk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
BAKIRER, Ö. (1980). “The Medieval Pottery and Baked Clay Objects”. Korucutepe 3. (ed. M. N. Van Loon). Netherlands: North-Holland Publishing Company: 189-249.
BAL, M. S. (2005). “Türkiye Selçuklu Devleti Tarihinde Bir Dönüm Noktası: II. İzzeddin Keykavus Dönemi”. Tarih Araştırmaları Dergisi. XXIV/38: 239-258.
BAYKARA, T. (2000). Türkiye’nin Sosyal ve İktisadi Tarihi (XI-XIV. Yüzyıllar). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
BAYRAM, M. (2005). “Danişmend Oğulları’nın Dini ve Milli Siyaseti”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 18: 131-147.
BEDİRHAN, Y. (2012). “Anadolu Ticaretinin Gelişmesi Bağlamında Selçukluların Kırım/Suğdak Politikası”. Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science. V/6: 39-50.
BEDİRHAN, Y. (2015). “Türkiye Selçukluları Devrinde Anadolu’nun Ticaret Şehirleri”. Tarih Okulu Dergisi (TOD). XXIV/8: 25-50.
BILIAIEVA, S. vd. (2021). “Seljuk’s Material Culture in Ukraine According to The Results of Historical and Archaeological Research”. Sanat Tarihi Dergisi. XXX/1: 231-253.
BOCHAROV, S. - A. MASLOWSKİY (2015). “The Eastern Crimean Centers of Glaze Pottery Production in 13th and 14th Centuries”. Actas Do X Congresso Internacıonal A Cerâmıca Medieval No Medıterrâneo. Silves (22 A 27 De Outubro de 2012). Silves: 604-607.
BOCHAROV, S. G. (2007). “Rubezh XIII-XIV BB. po Materialam Keramicheskogo Kompleksa Poseleniya Posdima (Koktebel')”. Poseleniya Keramika Vostochnoy Yevropy Prichernomor'ya i Sredizemnomor'ya V X XVIII vv. P Mezhdunarodnaya Nauchnaya Konferentsiya (Yalta 19-23 Noyabrya 2007 g.): 12-17.
BOCHAROV, S. G. (2016). “Izmeneniye Gorodskoy Kul'tury v Krymu vo Vtoroy Polovine XIII — Pervoy Polovine XIV v. (na Primere Vozniknoveniya Mestnogo Proizvodstva Polivnoy Keramiki)”. Arkheologiya İ Kul'turnaya Antropologiya. 5: 125-131.
BOCHAROV, S. G. (2017). “Poseleniye Posidima v Yugo-Vostochnom Krymu i Yego Keramicheskiy Kompleks (Rubezh XIII—XIV vv.)”. Polivnaya Keramika Sredizemnomor'ya i Prichernomor'ya X—XVIII vv. 2: 409-445.
BOCHAROV, S. vd. (2015). “The Beginning of The Glazed Ceramics Production in the Southeast Crimea During The Last Quarter of the 13th Century - the First Quarter of the 14th Century”. DACIA. LIX: 329-388.
BOCHAROV, S. vd. (2016). “Changes in Ornamentation on Glazed Vessels As A Trend in Style”. In&Around Ceramiche e Comunità Secondo Convegno Tematico Dell’aıecm3, Faenza, Museo Internazionale delle Ceramiche (17-19 aprile 2015). Firenze: 233-236.
CIOCILTAN, V. (2012). The Mongols and the Black Sea Trade in Thirteenth and Fourteenth Centuries. Leiden-Boston: Brill.
ÇAĞATAY, N. (1988). “Anadolu Türklerinin Ekonomik Yaşamları Üzerine Gözlemler (Bu Alanda Ahiliğin Etkileri)”. Belleten. LII/203: 485-500.
DURAN, Ö. (2007). Çinili Köşk Koleksiyonu’nda Figürlü Seramikler. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
ERCİYAS, D. B. (2014). “Komana’da (Sisiyye) 2010-2012 Yılları Kazı Çalışmaları”. 35. Kazı Sonuçları Toplantısı 1 (27-31 Mayıs 2013). Muğla: Kültür ve Turizm Bakanlığı: 281- 291.
ERCİYAS, D. B. (2019). “Archaeology at Komana”. Komana Small Finds. (ed. D. Burcu Arciyas-Meryem Acara Eser). İstanbul: Ege Yayınları: 1-46.
ERCİYAS, D. B. - M. N. TATBUL (2016). “Anadolu’da Ortaçağ Kazıları ve Komana”. 37. Kazı Sonuçları Toplantısı 2 (11-15 Mayıs 2015). Erzurum: Kültür ve Turizm Bakanlığı: 611-626.
ERCİYAS, D. B. - M. N. TATBUL (2020). “15 Yıllık Arkeolojik Araştırmaların Işığında Komana”. Tokat’ın Antik Yerleşimleri Sempozyumu Bildirileri. (ed. D. Burcu ErciyasMustafa N. Tatbul). Ankara: Bilgin Kültür, Sanat Yayınları: 47-64.
ERCİYAS, D. B. vd. (2015). “Komana’da 2009-2014 Yılları Arasında Yapılan Kazı Çalışmalarının Ön Değerlendirmesi”. Komana Ortaçağ Yerleşimi. İstanbul: Ege Yayınları: 21-62.
ERSOY, B. (1995). “Osmanlı Öncesi Anadolu Kervan Yolları ve Üzerlerindeki Kervansaraylar”. Türkiye İş Bankası Kültür Sanat Dergisi. Kültür ve Sanat. 25: 22-26.
ERSOY, B. - A. UÇAR (2013). “Kırım Salacık Hacı Giray Han Türbesi”. Prof. Dr. Hakkı Önkal’a Armağan. İzmir: 75-91.
ESKİKURT, A. (2014). “Ortaçağ Anadolu Ticaret Yolları”. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 33: 15-40.
GORDLEVSKİ, V. (1988). Anadolu Selçuklu Devleti. (çev. Azer Yaran). Ankara: Onur Yayınları.
İBNİ BİBİ (1941). Anadolu Selçuki Devleti Tarihi İbni Bibi’nin Farsça Muhtasar Selçuknamesinden. (çev. M. Nuri Gençosman-F. N. Uzluk). Ankara: Uzluk Basımevi.
İNALCIK, H. (1944). “Yeni Vesikalara Göre Kırım Hanlığının Osmanlı Tabiliğine Girmesi ve Ahidname Meselesi”. Belleten. VIII/30: 185-229.
KARASU, Y. E. (2020). Komana Anadolu Selçuklu Çağı Seramikleri. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
KAYAOĞLU, İ. (1981). “Anadolu Selçukluları Devrinde Ticari Hayat”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 24: 359-373.
KEÇİŞ, M. (2013). “XIII-XIV. Yüzyıl Bizans ve İslam Kaynaklarına Göre Kuzeybatı Anadolu Yol Ağları”. Belleten. LXXVII/280: 849-874.
KOCA, S. (2011). Selçuklu Devri Türk Tarihinin Temel Meseleleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
KOZYR, I. A. - T. D. BOROVYK (2017). “Polivnaya Keramika Torgovitskogo Arkheologicheskogo Kompleksa Perioda Zolotoy Ordy”. Polivnaya Keramika Sredizemnomor'ya İ Prichernomor'ya X-XVIII vv. 2: 335-352.
KÖPRÜLÜ, F. (1991). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
KRAMAROVSKY, M. (2004). “The "Sky of Wine" of Abu Nuwas and Three Glazed Bowls from the Golden Horde, Crimea”. Muqarnas Essays in Honor of J. M. Rogers. 21: 231- 238.
KRAMAROVSKY, M. G. (2000). “Vizantiysuaya i Sel'dzhukskaya Keramika Sgrafitto s Temoy Vina i Vesel'ya Kontsa 12-go-Pervoy Poloviny 14 v.”. Antichnaya Drevnost' v Sredniye Veka: 233-251.
KUBAN, D. (2008). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
MITCHELL, S. (1980). Aşvan Kale: Keban Rescue Excavations, Eastern Anatolia I. The Helenistic, Roman and Islamic Sites. England: Oxford.
ÖZCAN, K. (2006). “Anadolu’da Selçuklu Kentler Sistemi ve Mekansal Kademelenme”. METU JFA. XXIII/2: 21-61.
ÖZKUL FINDIK, N. (2011). “Ortaçağ Sivas’ında Sırlı Seramik”. Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ 5. Ankara: Anadolu Kültür Varlıklarını Araştırma Derneği: 185-220.
ÖZKUL FINDIK, N. (2020). “Kemah Kalesi Seramik Buluntuları”. Erzincan Kemah Kalesi Kazıları. Erzincan: Erzincan Valiliği: 225-251.
PEACOCK, A. C. S. (2010). “Kırım’a Karşı Selçuklu Seferi ve Alaaddin Keykubad’ın Hakimiyetinin İlk Yıllarındaki Genişleme Politikası”. (çev. Murat Keçiş, Ali Mıynat). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi. XXIX/47: 243-265.
POLAT, T. (2014). Erzincan Müzesi’nde Bulunan XII.-XIV. Yüzyıl Seramikleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
RAMSAY, W. M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. (çev. Mihri Pektaş). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
SERDAR, M. (2015). “12. ve 13. Yüzyıllarda Tokat’ın Temel Özellikleri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu I (25-26 Eylül 2014). Tokat: Salmat Basım: 633-651.
SEVİM, A. - Y. YÜCEL (1989). Türkiye Tarihi (Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
SOLMAZ, S. (2011). “Danişmendlilerin İskân Politikası”. Büyük Selçuklu Devletinden Türkiye Selçuklu Devletine Mehmet Altay Köymen Armağanı. Konya: 145-163.
SÜMER, F. (1985). Yabanlu Pazarı: Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
TESLENKO, I. B. (2016). “Keramika Funy «Zolotoordynskogo Vremeni- (Analiz Materialov iz Kompleksov, Predshestvovavshikh Stroitel'stvu Feodoritskoy Kreposti)”. İstoriya i Arkheologiya Kryma. IV: 132-157.
TESLENKO, I. B. (2018) “Vyrobnytstvo Polyvyanoho Posudu v Krymu za Chasiv Uluh Ulusu”. Arkheolohiya i Davnya İstoriya Ukrayiny. IV/29: 7-83.
TESLENKO, I. B. (2020). “Keramicheskiye Markery Migratsiy v Krymu Posledney Treti XIII — XIV vv. (Po Materialam Mestnogo Goncharstva)”. Tainstva Peremeshcheniy: 153- 176.
TURAN, O. (1946). “Selçuk Kervansarayları”. Belleten. X/39: 471-496.
TURAN, O. (1988). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar: Metin, Tercüme ve Araştırma. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
TURAN, O. (2008). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
TURAN, R. - G. KIRPIK (2007). “Selçuklu Dönemi Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat”. Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları. (ed. Hakkı Acun). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı: 19-47.
WAKSMAN, S. Y. vd. (2009). “Glazed Wares as Main Cargoes and Personal Belongings in the Novy Svet Shipwreck (13th C. AD, Crimea): A Diversity Of Origins İnvestigated By Chemical Analysis”. Actas del VIII Congreso Internacional de Cerámica Medieval II. Asociacion Espanola de Arqueologia Medieval: 851-856.
WAKSMAN, S. Y. - I. TESLENKO (2010). “Novy Svet Ware’, an Exceptional Cargo of Glazed Wares from a 13th-Century Shipwreck near Sudak (Crimea, Ukraine) Morphological Typology and Laboratory Investigations”. The International Journal of Nautical Archaeology. XXXIX/2: 357–375.
YAKUBOVSKİ, A. (1954). “İbn-i Bibi’nin, XIII. Asır Başında Anadolu Türklerinin Sudak, Polovets (Kıpçak) ve Ruslara Karşı Yaptıkları Seferin Hikayesi”. (çev. İsmail Kaynak). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 12: 207-226.
YÜCEL, Y. (1970). Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
YÜCEL, Y. (1991). Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar Eratna Devleti, Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Mutahharten ve Erzincan Emirliği-II. Ankara: Sevinç Matbaası.
ZALESSKAYA, V. N. (2011). Pamyatniki Vizantiyskogo Prikladnogo İskusstva. Vizantiyskaya Keramika IX–XV vekov. Sankt-Peterburg.
ZELENKO, S. - M. TYMOSHENKO (2011a). “Torgovyye Otnosheniya Mezhdu Anatoliyskim Regionom i Tavrikoy v XIII–XIV vekakh”. Podvodnaya Arkheologiya. 6: 96-99.
ZELENKO, S. - M. TYMOSHENKO (2011b). “Torhovye Otnoshenyya Mezhdu Anatolyyskym Rehyonom y Tavrykoy v Pozdnevyzanyskyy Peryod”. Stezhkamy Arkheolohiyi. Do 70- Richchya Profesora Mykhayla Ivanovycha Hladkykh: 121-125.