KAFKASYA’DAN UZUNYAYLA’YA TAŞINAN HAFIZA MEKÂNLARI: KÖY TOPONİM VE SÜLALE TARİHLERİ-

Basit bir adlandırmadan çok daha fazlası olan toponimler, toplumlar için tarihi kayıtlardır. Toponimler çalışmamıza konu olan Kafkasya için de bu işlevini sürdürmüştür. Kafkasya’da sınıfsal yapılanmada üst tabakadaki toprak sahibi Çerkes ve Abaza sülaleler köylere sülale isimlerini vermişlerdir. Her daim kimlikle beraber okunması gereken toplumsal işaretler olan toponimleri çalışma konumuz olan Kafkasya üzerinden düşünecek olursak yaklaşık 160 yıldır anavatanları Kafkasya’dan ayrı yaşayan Abaza ve Çerkes toplumu Uzunyayla’daki köylerine Kafkasya’da olduğu gibi toprak sahibi sülalelerin isimlerini vermişlerdir. Bu noktada toponimler Kafkasya ile bağ kurmayı sağlayan hafıza mekânları olmuştur. Kafkasya’dan Uzunyayla’ya uzanan sülale hikâyeleri ve toponimler toprak sahipliğiyle doğrudan bağlantılıdır. Bu durum Abaza ve Çerkes toplumunun sosyal hayatına doğrudan etki etmektedir. Köylerin Türkçe adlandırmalarıysa bitki bilim, hayvan bilim ve fiziki coğrafyayla alakalı olmuştur. Biz bu çalışmada Kayseri’nin Pınarbaşı ilçesine bağlı Abaza, Çeçen, Çerkes ve Karaçay köylerinde gerçekleştirdiğimiz alan çalışmamızda kaynak kişilere köyleri ve sülaleleri hakkında yönelttiğimiz sorular yoluyla toponimin kimlik belirteci olarak rolünü Pierre Nora’ya ait hafıza mekânı teorisi üzerinden inceleyeceğiz.

REALMS OF MEMORYCARRIEDFROMTHECAUCASUS TO UZUNYAYLA: VILLAGENAMESAND FAMILYHISTORIES

Toponyms that are much more than a simple nomenclature are historical records for societies. Toponyms also continued this function for Caucasus region, which is the subject of our investigation. In Caucasus, Circassian and Abaza familieswho are landownersfrom upper classes gave their family names to the villages. In terms of Caucasus, toponyms which are societal signs that always have to be perused together with the concept of identity, both Circassians and Abazas who has been living away from their motherland for around 160 years, Caucasus, have given their family names to the villages in Uzunyayla. At this point, toponyms serve as realms of memory which procure to establish bonds with Caucasus.Familystories and topomys that lie from Caucasus to Uzunyayla are directly connected with landowning. This situation directly affects social life of Circassian and Abaza societies. Turkish names of the villages, on the other hand, are related with botany, zoology and physical geography. In this study, through the enquiries in our field surveys in Circassian, Abaza Chechen and Karachay villages in Pınarbaşı of Kayseri, we aim to analyse the role of the toponym as an identifier of identity within the context of Pierre Nora’s theory realms of memory.

PDF

___

AÇIK, T. (2016). Kafkaslar’dan Anadolu’ya Karaçay-Malkarlılar ve Göçleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
AKAY, T. (2009). Kafkasya’dan Uzunyayla Havalisine Göçler. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek LisansTezi).
ALHAS, A. İ. (2005). Türkçe/Adiğece Sözlük. Ankara: Kafdav İktisadi İşletmesi Yayınları.ANUÇİN, D. (2014). “Oçerk gorskih narodov Pravogo krıla Kavkazskoy linii”. Kavkaz: Çerkesiya. Vıp. XVII, Nalçik: M. i V. Kotlyarovıh: 29-57.
BERJE, A. (2010). Kafkasya Dağlı Halkların Göçü ve Kısa Tarihi. (çev. Murat Papşu). İstanbul: Chiviyazıları.
BEYTUGANOV, S. N. (2007). Kabarda: istoriya i familii. Nalçik: Elbrus.BLARAMBERG, Y. F. (2017). Kafkasya Tarihi, Topoğrafik, İstatistik, Etnografik ve Askerî Tasviri.(çev. Habibe Eren). Ankara: Kafdav Yayıncılık.
BUTKOV, P. G. (1869). Materialı dlya Novoy İstorii Kavkaza s 1722 po 1803 god.Ç. I, Sanktpeterburg.
CANPOLAT, F. A. (2017). Pınarbaşı İlçesi’nin (Kayseri) Beşeri ve İktisadi Coğrafyası. Elazığ:Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
CONNERTON, P. (1999). ToplumlarNasıl Anımsar?. (çev. Alâeddin Şenel). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
ÇAĞBAYIR, Y. (2017). Ötüken Türkçe Sözlük 3. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
ÇEDİYA, A. R. (2018). “Etniçeskaya situatsiya na Zapadnom Kavkaze no predstavleniyami Osmanov”. Genesis: istoriçeskie issledovaniya. 2: 102-113.
ÇELEBİ, E. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: Eğri-Hatvan-Yanık-Viyana-Çanad-Eflak-Boğdan-Bükreş-Ukrayna-Kırım-Bahçesaray-Çerkezistan Dağıstan-Ejderhan-Kalmukistan-Saray-Moskova. (hzl. Yu cel Dağlı -Seyit Ali Kahraman). 7. Kitap. C. 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
DUBROVİN, N. (2017). Çerkesler. (çev. Habibe Eren -Varol Tümer). Ankara: Kafdav Yayıncılık.
DUMANOV, H. M. (1994). Vdali ot rodinı. Nalçik: El-Fa.DYAÇKOV-TARASOV, A. N. (1902). “Abadzehi”. Zapiski Kavkazskago otdel imperatorskago Russkago geografiçeskago obşçestva. Tiflis. XXII/4: 1-50.
GROTE, H. (1911). Geographische Charakterbilder aus der asiatischen Türkei und dem südlichen mesopotamisch-iranischen Randgebirge (Puscht-i-kûh), Eine Darstellung der Oberflächengestalt, Bevölkerung, Siedlung und Wirtschaft. Leipzig: K. W. Hiersemann.
GUBJOKOV, M. N. (2009). Sultan Han-Girey: izbrannıe trudı i dokumentı. Maykop: Poligraf-YUG.
HELLELAND, B. (2012). “Place Names and Identities”. Names and Identities. (ed. B. Helleland -Christian-EmilOre -S. Wikstrøm). Oslo Studies in Language.IV/2: 95-116.
HOTKO, S. (2015). Otkrıtıe Çerkesii. Maykop: Poligraf-YUG.
JORDAN, P. (2010). “The Role of Geographical Names in Space and Space-Related Identity Building”. Folia Geographica. XVI/ 51:47-52.
JORDON, P. (2012). “Place Names as Ingredients of Space-Related Identity”. Names and Identities. (ed. B. Helleland -Christian-Emil Ore -S. Wikstrøm). Oslo Studies in Language. IV/2: 117-131.
KANLOKUE, Y. (2021).Bir Köyün Hikâyesi Alhesçırey. (çev. Fahri Huvaj). Ankara: Adıge Yayınları.
KLAPROTH,J. V. (1814). Travels in The Caucasus And Georgia. (trans.: F. Shoberl). London: Henry Colbum.
KLAPROTH, J. (1823). Voyage au Mont Caucase et en Géorgie. T. I, Paris: Librairie de C. Gosselin. Librairie Classique-Élémentaire.
KUMIKOV, T. H. (2003). Arhivnıe materialı o Kavkazskoy voyne i vıselenii çerkesov (adıgov) v Turtsiyu1848-1878 gg. Çast 2. Nalçik: El-fa.
LAUDAEV, U. (1872). “Çeçenskoe plemya (s primeçaniyami)”. Sbornik svedeniy o kavkazskih gortsah. Tiflis. VI: 1-62.
LYULYE,L.(2010). Çerkesya 19. Yüzyıl Tarih ve Etnografyası. (çev. Murat Papşu). İstanbul: Chiviyazıları.
MAMHEGOV, A. V. (2006). Vısçie sosloviya Kabardı: izvleçeniya iz arhivnıh fondov (1858-1896 gg.). Nalçik: M. i V. Kotlyarovıh.
NALOEVA, D. (2015). Kabarda v pervoy polovine xvııı veka: genezis adıgskogo feodalnogo sotsiuma i problemı sotsialno-politiçeskoy istorii. Nalçik: Peçatnıy dvor.
ÖZBAY, Y. Ö. (2006). “Çekerek Kıyılarında”. Nart. 52: 47-49.“Rus Arşiv Belgeleri” (2020). Kafkasya Çalışmaları.(çev. Murat Topçu-Papşu). V/10: 303-322.
SMITH, A. (2003). “Landscape Representation: Place and Identity in Nineteenth-Century Ordnance Survey Maps of Ireland”. Landscape, Memory and History Anthropological Perspectives. (ed. Pamela J. Stewart -Andrew Strathern). London Sterling Virginia: Pluto Press: 71-89.
STAL, K. (2014). “Etnografiçeskiy oçerk çerkesskogo naroda”. Kavkaz: Çerkesiya. Nalçik: M. i V. Kotlyarovıh. XVII: 331-400.
STEWART, P. J. –A. STRATHERN. (2003). “Introduction”. Landscape, Memory and History Anthropological Perspectives. (ed. P. J. Stewart –A. Strathern). London: Pluto Press: 1-16.
SULEYMANOV, A. (1997).Toponimiya Çeçni. Nalçik: El-Fa.
TEMEL, Y. (2019). Harimole. Ankara: Kafdav Yayıncılık.
TIETZE, A. (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. (ed. Semih Tezcan). Tüba Yayın. C. 4. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
TVERDI, A. V. (2008). Kavkaz v imenah, nazvaniyah, legendah opıt toponomiçeskogo slovarya. Krasnodar: Platonov
Karta Kabardı. 1744 g. Sostavlennaya Stepanom Çiçagovım. Erişim Tarihi: 25.03.2020.
http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XVI/Russ_Kab_otn_1/karten.htm
Başkanlık Osmanlı Arşivi: BOA: A. MKT. DV., 222/44, H-14-11-1278.
Başkanlık Osmanlı Arşivi: BOA: MF. MKT., 1050/22, H-24-03-1326.
Başkanlık Osmanlı Arşivi: BOA: A. DVN., 146/18, H-19-02-1276.
Başkanlık Osmanlı Arşivi: BOA: A. MKT. MHM., 175/75, H-29-06-1276.
Başkanlık Osmanlı Arşivi: BOA: A. MKT. MHM., 184/44, H-14-11-1276.
Başkanlık Osmanlı Arşivi: BOA: A. MKT. UM., 438/93, H-14-05-1277.
Başkanlık Osmanlı Arşivi: BOA: A. MKT. UM., 464/71, H-26-09-1277.
Başkanlık Osmanlı Arşivi: BOA: A. MKT. UM., 222/5, H-30-11-1277.
BERJE, A. (Red.) (1868). “Raport gen.-l. Glazenapa kn. Tsitsianovu, ot 18 maya 1804 g.,No: 171. Lager pri r. Çegeme”. Aktı Sobrannıe Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Kommissıeyu.Tiflis.
T. II.BERJE, A. (Red.) (1868). “Pismo kn. Tsitsianov poçtennım knyazyam, uzdenyam i efendiyam Bolşoy i Maloy Kabardı, ot 4 aprelya 1804 g. No: 156”. Aktı Sobrannıe Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Kommissıeyu. Tiflis.
T. II.BERJE, A. (Red.) (1868). “Predpisanie gr. Koçubeya kn. Tsitsianov, ot 22-go avgusta 1804 goda. No: 3622”. Aktı Sobrannıe Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Kommissıeyu. Tiflis.
T. II.BERJE, A. (Red.) (1868). “Donesenie kn. Tsitsianova gr. Koçubeyu, ot 28-go fevralya 1805 goda, No: 126”. Aktı Sobrannıe Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Kommissıeyu. Tiflis.
T. II.BERJE, A. (Red.) (1868). “Raport gen.-m. Delpotso kn. Tsitsianovu, ot 27 avgusta 1805 goda, No: 291, st. Prohladnaya”. Aktı Sobrannıe Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Kommissıeyu. Tiflis.
T. II.BERJE, A. (Red.) (1868). “Raport gen.-m. Delpotso kn. Tsitsianovu, ot 25-go iyunya 1805 goda, No: 180, st. Prohladnaya”. Aktı Sobrannıe Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Kommissıeyu. Tiflis.
T. II.BERJE, A. (Red.) (1869). “Vsepoddanneyşiy raport gr. Gudoviça, ot 20 sentyabrya 1806 g.”. Aktı Sobrannıe Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Kommissıeyu. Tiflis.
T.III.BERJE, A. (Red.) (1870). “Raport gen.-ot-inf. Bulgakova gen. Tormasovu ot 9-go iyulya 1809 goda, No: 752, -Kislovodsk”. Aktı Sobrannıe Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Kommissıeyu. Tiflis. T. IV.
K. K. 1: Adnan Sucan, Yaş: 62, Kabardey, Şerefiye Köyü, 15.07.2017.
K. K. 2: Adem Şıklaroğlu, Yaş: 66, Kabardey, Aşağıborandere Köyü, 15.07.2017.
K. K. 3: Ahmet Alper, Yaş: 62, Çeçen, Aşağıborandere Köyü, 17.07.2017.
K. K. 4: Ahmet Bostancı, Yaş: 49, Kabardey, Şerefiye Köyü, 18.07.2017.
K. K. 5: Ahmet Mavi, Yaş: 32, Kabardey, Yeniyassıpınar Köyü, 12.07.2017.
K. K. 6: Ahmet Yılmaz, Yaş: 40, Kabardey, Taşlıgeçit Köyü, 21.10.2019.
K. K. 7: Alp Arslan Evirgen, Yaş: 68, Kabardey, Üçpınar-Yahyabey Köyleri, 10.12.2020.
K. K. 8: Atakan Sucan, Yaş: 56, Kabardey, Şerefiye Köyü, 14.07.2017.
K. K. 9: Aytekin Yıldız, Yaş: 52, Kabardey, Hilmiye Köyü, 09.07.2017.
K. K. 10: Avni Özkurt, Yaş: 63, Abzeh, Devederesi Köyü, 24.06.2017.
K. K. 11: Avni Uğurlu, Yaş: 83, Balkar, Eğrisöğüt Köyü, 10.07.2017.
K. K. 12: Azmi Aslan, Yaş: 68, Kabardey, Karaboğaz Köyü, 14.07.2017.
K. K. 13: Bahri Sungur, Yaş: 68, Kabardey, Kurbağalık Köyü, 15.07.2017.
K. K. 14: Bilal Vurdem, Yaş: 90, Kabardey, Sacayağı Köyü, 15.07.2017.
K. K. 15: Bülent Atçı, Kabardey, Alamescit Köyü, 18.05.2020.
K. K. 16: Cafer Turan, Yaş: 37, Çemguy, Devederesi Köyü, 25.06.2017.
K. K. 17: Can Berk Koçer, Yaş: 33, Hatukoy, Beserek Köyü, 24.11.2020.
K. K. 18: Canset Demir, Yaş: 42, Kabardey, Karahalka Köyü, 15.07.2017.
K. K. 19: Cavit Yılmaz, Yaş: 91, Abaza, Halitbeyören Köyü, 12.07.2017.
K. K. 20: Deniz Yağan, Yaş: 54, Abaza, Kazancık Köyü, 15.07.2017.
K. K. 21: Didem Yılmaz, Yaş: 37, Kabardey, Hilmiye Köyü, 21.10.2019.
K. K. 22: Duran Canbek, Yaş: 65, Kabardey, Büyük Kabaktepe Köyü, 18.07.2017
K. K. 23: Ebru Demirkan, Yaş: 38, Kabardey, Kırkpınar Köyü, 28.06.2017-14.05.2020.
K. K. 24: Erdal Aslan, Yaş: 51, Kabardey, Aşağıborandere Köyü, 19.07.2017.
K. K. 25: Erdoğan Şafak, Yaş: 64, Kabardey, Aşağıbeyçayırı Köyü, 14.07.2017.
K. K. 26: Ferit Duman, Yaş: 70, Kabardey, Üçpınar Köyü, 08.12.2020.
K. K. 27: FevzettinVurdem, Yaş: 76, Kabardey, Karakuyu Köyü, 11.07.2017.
K. K. 28: Feyzullah Çeçen, Yaş: 81, Çeçen, Aşağıborandere Köyü, 15.07.2017.
K. K. 29: Fikret Doğan, Yaş: 65, Kabardey, Örenşehir Köyü, 11.07.2017.
K. K. 30: Fikret Şimşek, Yaş: 65, Kabardey, Karaboğaz Köyü, 10.07.2017.
K. K. 31: Fikri Bolat, Yaş: 69, Kabardey, Yukarıbeyçayır Köyü, 15.07.2017.
K. K. 32: Gani Beştan, Yaş: 44, Kabardey, Tahtaköprü Köyü, 19.05.2020.,
K. K. 33: Gülen Kaplan, Yaş: 56, Kabardey, Hayriye Köyü, 30.06.2017.
K. K. 34: Hanefi Akkan, Yaş: 51, Kabardey, Yağlıpınar Köyü, 25.03.2020.
K. K. 35: Haydar Baykaldı, Yaş: 55, Kabardey, Karaboğaz Köyü, 10.07.2017.
K. K. 36: Hayri Karaçay, Yaş: 72, Kabardey, Şerefiye Köyü, 04.07.2017.
K. K. 37: Hayriye Bor, Yaş: 53, Balkar, Eğrisöğüt Köyü, 10.07.2017.
K. K. 38: Hikmet Baykaldı, Yaş: 50, Kabardey, Karaboğaz Köyü, 18.07.2017.
K. K. 39: Hülya Tambay, Yaş: 50, Kabardey, Taşoluk Köyü, 22.05.2020.
K. K. 40: İshak Burak Alper, Yaş: 24, Çeçen, Aşağıborandere Köyü, 17.07.2017.
K. K. 41: İsmet Boran, Yaş: 79, Kabardey, Yukarıborandere, 23.12.2017.
K. K. 42: İzzet Yaldız, Yaş: 78, Çeçen, Aşağıborandere Köyü, 16.10.2019.
K. K. 43: Kasım Sönmez, Yaş: 73, Kabardey, Kılıçmehmet Köyü, 12.07.2017.
K. K. 44:Leyla Özkan, Yaş: 54, Kabardey, Hayriye Köyü, 30.06.2017.
K. K. 45: Mahmut Özkurt, Yaş: 57, Abzeh, Devederesi Köyü, 24.06.2017
K. K 46: Mehmet Beştan, Yaş: 75, Kabardey, Tahtaköprü Köyü, 21.05.2020.
K. K. 47: Muhittin Ünal, Yaş: 72, Abaza, Kazancık Köyü,24.10.2018.
K. K. 48: Musa Cetger, Yaş: 57, Abaza, Kazancık Köyü, 05.07.2017.
K. K. 49: Mutlu Akkaya, Yaş: 42, Kabardey, Kaftangiyen Köyü, 21.10.2019.
K. K. 50: Muzaffer Kök, Yaş: 64, Abaza, Altıkesek Köyü, 12.07.2017.
K. K. 51: Nail Koşar, Yaş: 93, Kabardey, Methiye Köyü, 11.07.2017
K. K. 52: Ömer İlhan, Yaş: 35, Kabardey, Kırkpınar Köyü, 19.07.2017.
K. K. 53: Perit Duman, Yaş: 38, Kabardey, Örenşehir Köyü, 07.12.2020.K. K. 54: Raziye Kök, Yaş: 70+, Abaza,Altıkesek Köyü,12.07.2017.
K. K. 55: RemziÇiçek, Yaş: 60+, Kabardey, Sacayağı Köyü, 18.07.2017.
K. K. 56: Sabit Eyigün, Yaş: 71, Hatukoy, Akören Köyü, 24.10.2019.
K. K. 57: Saim Genel, Yaş: 64, Kabardey, Hilmiye Köyü, 13.10.2019.
K. K. 58: Saadettin Kuş, Yaş: 71, Kabardey, Yağlıpınar Köyü, 12.07.2017.
K. K. 59: Sebahattin Tokmak, Yaş: 60+, Kabardey, Hilmiye Köyü, 13.07.2017.
K. K. 60: Selami Sungur, Yaş: 70, Kabardey, Kurbağalık Köyü, 15.07.2017.
K. K. 61: Selnur Cankılıç, Yaş: 56, Kabardey, Hayriye Köyü, 30.06.2017.
K. K. 62: Seyit Karaduman, Yaş: 77, Kabardey, Yahyabey Köyü, 14.07.2017.
K. K. 63: Sibel Radiye Gül, Yaş: 60, Kabardey, Tahtaköprü Köyü, 06.07.2017.
K. K. 64: Sinan Acar, Yaş: 49, Kabardey, Kurbağalık Köyü, 15.07.2017.
K. K. 65: Şehrican Loğlaroğlu Akyüz, Yaş: 69, Abaza, Altıkesek Köyü, 13.07.2020.
K. K. 66: Tahsin Dinç, Yaş: 83, Kabardey, Kırkpınar Köyü, 23.12.2017.
K. K. 67: Tekin Beslen, Yaş: 60, Kabardey, Aşağıborandere Köyü, 22.05.2020.
K. K. 68: Yaşar Aslankaya, Yaş: 51, Kabardey, Büyükkabaktepe Köyü, 24.12.2017-03.01.2020.
K. K. 69: Yaşar Yılmaz, Yaş: 66, Abzeh, Panlı Köyü, 26.06.2017.