Şule SANAL, Ayşe MENTEŞ GÜRLER1, MEHMET YAVUZ ERLER

Yitirilen Bir Servet: Tiftik Keçisi

Anadolu’daki geçmişi çok eskiye dayanan tiftik keçisi, başka ülkelerde de yetiştirilene kadar yüzyıllarca sadece Orta Anadolu’da, özellikle de Ankara ve çevresindeki illerde yetiştirilmiştir. Tiftik keçisinden elde edilen tiftik üretimi de yalnızca bu bölgede yapılmıştır. Ankara Sancağında 1905 yılı sayımında, yaklaşık 1 milyon beş yüz bin baş tiftik keçisi bulunduğu bildirilmiştir. Bu keçilerden elde edilen tiftik “Ankara sofu, çorap, boyun atkısı ve başörtüsü” gibi ürünlerin işlenmesinde kullanılmış ve tiftik sanayii, 16-18. yüzyılları kapsayan dönemde Ankara halkına geniş iş olanakları ve gelir sağlamıştır. Bu araştırma, 1800-1918 yılları arasında tiftik keçisi ihracatı ve tiftik ticaretine ilişkin arşiv kayıtlarının saptanması ve sonuçlarının değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Konuya ilişkin belgeler Ankara, İstanbul, Konya ve Manisa’da bulunan arşivlerde yapılan araştırmalar sonucu elde edilmiştir. Tiftik keçisinin, 19. yüzyılın ortalarından itibaren çeşitli yollarla ülke dışına çıkarılan damızlıklarla, diğer ülkelerde de yetiştirilmeye başlanması, tiftik ticaretindeki ekonomik kaybın gerek halk ve gerekse Osmanlı yönetimi tarafından yoğun biçimde hissedilmesine neden olmuştur. Tiftiğin okkası 19. yüzyılın sonlarına doğru 50 kuruştan 10 kuruşa kadar gerilemiştir. Bu durum, tiftik keçisi dış satımının çeşitli dönemlerde yasaklanmasına, yıllar süren yazışmalar ve çabaların ardından 1918 yılında “Damızlık Tiftik Keçilerinin Harice Men’i İhraç ve Teksiri Adadı Hakkında Kanunu”nun kabul edilmesine yol açmıştır. Sonuç olarak, tiftik keçisi yetiştiriciliğinin canlandırılması için geç de olsa alınan önlemlere rağmen, beş yüz yıl boyunca Anadolu topraklarında yetiştirilen önemli bir ticaret tekeli yitirilmiş

A Lost Wealth: Angora Goat

The Angora goat, which has a history deeply rooted in Anatolia, has been raised for centuries exclusively in the middle regions of Anatolia, especially in Ankara and the surrounding cities. The mohair that is produced from the Angora goat, too, has only been produced in this region. It has reported that there were approximately 1.500.000 Angora goats in the Ankara district in 1905 census. The mohair obtained from these goats was used to process Ankara cloth, socks, neck scarves and head scarves, and in the period between the 16th and 18th centuries, the mohair industry provided a wide range of jobs and income to the people of Ankara. This research was carried out in order to determine the records of Angora goats and mohair trade and to evaluate the results between 1800 and 1918. Related documents were obtained from the archives in Ankara, İstanbul, Konya and Manisa. With the expulsion of angora goat breeding to other countries starting from the middle of the 19th century in diffrent ways, the economic loss in mohair trade has been felt intensely by both the people and the Ottoman administration. By the end of the 19th century, the okka of mohair fell from 50 kuruş to 10 kuruş. In this case, the prohibition of the export of Angora goat in various periods; and after many years of correspondence and effrts, in 1918, the Law on the “Prevention of the sale of breeding Angora goats abroad and its improvement” was adopted. As a result, despite the late preventions to revitalize the cultivation of Angora goats, an important source of trade for five hundred years in Anatolia has been lost.

PDF

___

1. Palaz Erdemir H: Antikçağ Anadolu ekonomik hayatında kadın emeği ve dokuma. In, Gökçek LG, Yıldırım E, Pekşen O (Eds): Anadolu’nun Eski Çağlarında Iktisadi ve Zirai Hayat. 571-573, Değişim Yayınları, İstanbul, 2018.
2. Batu S: Ankara keçisinin tarihi ve menşei hakkında bir tetkik. Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayını, 6-13, Ankara, 1940.
3. Bozkurt T: Seyahatnamelerde Beypazarı. Tarih Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8, 258-291, 2012.
4. Dölen E: Tekstil tarihi: Dünya’da ve Türkiye’de tekstil teknolojisinin ve sanayinin tarihsel gelişimi. Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları, 71-130, İstanbul, 1992.
5. Tamur E: Tiftik keçisi ve Ankara tiftik dokumacılığı: Tükenen bir zenginliğin ve çöken bir sanayinin tarihsel öyküsünden kesitler. Ankara Ticaret Odası, 21-63, Ankara, 2003.
6. Evliya Çelebi: Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit, 2. Cilt- 2. Kitap, Haz. Kahraman SA, Dağlı Y. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 526-527, 2008.
7. Erler MY: Animals during disasters. In, Faroqhi S (Ed): Animals and people in the Ottoman Empire. Eren Yayınları, 333-353, İstanbul, 2010. 8. Webb Yıldırmak G: XVIII. Yüzyılda Osmanlı-İngiliz Tiftik Ticareti. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2011.
9. Üstar F: Tiftik ve Tiftikçiliğimiz. Üniversite Kitabevi, 1-154, İstanbul, 1940.
10. Batu S: Türkiye keçi ırkları ve keçi yetiştirme bilgisi. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayını, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1951.
11. Keskin Ö: Osmanlı İmparatorluğu’nda modern ziraat eğitiminin yaygınlaşması: Ankara Numune Tarlası ve Çoban Mektebi. OTAM, 28, 87- 106, 2010. DOI: 10.1501/OTAM_0000000557
12. Müftüoğlu Ş, Öznaçar K: Tiftik keçisi yetiştiriciliği ve tiftik. Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü Lalahan Zootekni Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 29. Ankara, 1972.
13. Erler MY: Osmanlı Devleti’nde kuraklık ve kıtlık olayları (1800-1880). Libra Yayınları, 333-337, İstanbul, 2010.
14. Utkanlar N: Dünyada tiftik keçisi yetiştiriciliği ve tiftikçiliğimizin milli ekonomimizdeki yeri. Sümerbank, Merinos Yünlü Sanayii Müessesesi Eğitim Bürosu Yayınları, Sayı: 31, Bursa, 1965.
15. Okaner H: Türk tiftiğinin en mühim mihaniki vasıflrı. Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1945.