Türkiye'de Hayvan Refahı Mevzuatına Tarihsel Bir Bakış

Türk tarihinde hayvanların refahını korumaya yönelik olarak çıkarılmış bazı önemli hukuki düzenlemelere rastlamak mümkünse de, 2004 yılına kadar, bağımsız bir hayvan refahı düzenlemesi yoktur. Hayvan refahı ile ilgili ilk bağımsız yasa olan 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu 01 Temmuz 2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ancak, bu kanunun yürürlük tarihi 2004 olmasına rağmen, bu alanda, 2010 yılına gelinceye kadar, "Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar için Kullanılan Deney Hayvanlarının Korunması, Deney Hayvanlarının Üretim Yerleri ile Deney Yapacak Olan Laboratuvarların Kuruluş, Çalışma, Denetleme, Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik", "Hayvanat Bahçelerinin Kuruluşu ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik" ve "Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği" dışında ilerleme kaydedilmemiştir. Avrupa Birliği uyum sürecinde yapılan çalışmalar çerçevesinde çıkarılan ve hayvan refahı ile ilgili bir bölüm içeren diğer yasa 13 Haziran 2010 tarihinde yürürlüğe giren 5996 sayılı 2010 tarihli Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu'dur. Bu yasanın yürürlüğünden sonra çıkarılan yönetmelikler ise; 23 Aralık 2011 tarihli Çiftlik Hayvanları Refahına İlişkin Yönetmelik ve Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliği'dir. Çiftlik Hayvanları Refahına İlişkin Yönetmelik 2014 yılında yürürlükten kaldırılmış ve yerine yenisi getirilmiştir. Tüm bu düzenlemeler Avrupa Birliği mevzuatıyla oldukça benzerlik taşımaktadır. Ancak, kesim süreçlerinde hayvan refahına yönelik bir düzenleme ve ayrıca buzağıların ve yumurtacı tavukların refah standartlarını belirleyen düzenlemeler dışında tür-spesifik düzenlemeler bulunmamaktadır.

A Historical Overview of Turkey's Animal Welfare Legislation

There were a number of legal codes which aimed to protect animal welfare in Turkish history, but there was no separate animal welfare law until 2004. Although Animal Protection Law (5199) had been accepted on July 01, 2004, little progress had been shown until 2010, except for "Regulation on the Protection of Experimental Animals Used for Experimental and Other Scientific Purposes and the Procedures and Principles of the Establishment, Operation and Inspection of Experimental Animal Production Premises and Laboratories Performing Animal Experiments", "Regulation on the Procedures and Principles of the Work of Zoos" and "Implementing Regulation on Animal Protection". The framework of the adhesion process to the EU the regulation has been made under Law No. 5996 on June 13, 2010 and it has a separate animal welfare article. After this law went into effect, two new regulations were issued on December 23, 2011: The Regulation on Welfare of Farm Animals and, The Regulation on the Welfare and Protection of Animals during Transport. But, at the end of the 2014, The Regulation on welfare of Farm Animals was issued and former one repealed. All these legislations are quite similar to the EU's regulations. However, there were no subject specific legislations on slaughtering and any species-specific stipulations except for welfare standards for the protection of calves and laying hens.

PDF

___

1. Erk N: Veteriner Tarihi. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1966.

2. Singer P: Hayvan Özgürleşmesi. Doğan H (Transl): Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2005.

3. Anonymous: The Massachusetts Body of Liberties (1641). https:// history.hanover. edu/texts/masslib.html; Accessed: 29 June 2016.

4. Menteş Gürler A, Osmanağaoğlu Ş: Türkiye'de Hayvanları Koruma Kanununun tarihsel gelişimi. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 15 (3): 325-330, 2009. DOI: 10.9775/kvfd.2008.62-A

5. Bayrakdar M: İslam ve Ekoloji. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1997.

6. Sungurbey İ: Hayvan Hakları - Bir İnsanlık Kitabı. Maltepe Üniversitesi, İstanbul, 1999.

7. Işın PM: Yabancı seyahatnamelere göre Osmanlı kültüründe hayvan hakları ve hayvan sevgisi. II. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu, 24-26 Nisan, Konya, Bildiri Kitabı, 185-194, 2008.

8. Pinguet C: İstanbul'un Köpekleri. Özen S (Transl): Yapıkredi Yayınları, İstanbul, 2009.

9. Ozen R: Bird shelters in Turkey: Birdhouses and dovecotes. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 18 (6): 1079-1082, 2012. DOI: 10.9775/kvfd.2012.6837

10. Özen A: A brief historical overview of Turkey's animal welfare legislation. 32nd World Veterinary Congress, 13-17 September, Istanbul, 2015.

11. Melikoğlu B: Türkiye'de kurulan ilk Hayvanları Koruma Derneğinin tarihsel gelişimi. Vet Hekim Der Derg, 80 (1): 37-49, 2009.

12. Yaşar A, Yerlikaya H: Dünya'da ve Türkiye'de hayvan haklarnının tarihsel gelişimi. Vet Bil Derg, 20 (4): 39-46, 2004.

13. Osmanağaoğlu Ş: Hayvan hakları ile hayvan gönencinin ayrımı ve veteriner hekimin önemi. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 67-74, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

14. Özen A: Hayvanlarla İlişkimizi düzenlemede anahtar tutum: "Hiç değilse...". In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 75-82, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

15. Özen R: Hayvan gönencinde etik karar verme süreci ve temel etik ilkeler. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 83-92, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

16. Yaşar A: Tarihsel bakış açısıyla hayvan gönenci: Veteriner hekimliği etiği, hayvan kullanım etiği, hayvan gönenci ve veteriner hekimliği ilişkisi. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 53-66, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

17. İzmirli S, Yaşar A: Veteriner hekimliği etiği-hayvan gönenci (refahı) ilişkisi. Vet Bil Derg, 22 (3-4): 25-29, 2006.

18. Izmirli S, Phillips CJC: Attitudes of Australian and Turkish veterinary faculty toward animal welfare. J Vet Med Edu, 39 (2): 200-207, 2012. DOI: 10.3138/jvme.1010.130R3

19. Yiğit A, Sinmez ÇÇ, Aslım G: Türkiye'de deney hayvanı kullanmaya yetkili kişilerin hayvan kullanımına yönelik tutumları. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 21 (6): 885-892, 2015. DOI: 10.9775/kvfd.2015.13807

20. Yaşar A: Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi'nde hayvan gönenci eğitimi. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 37-47, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

21. Menteş Gürler A: Animal welfare education in Turkey. J Vet Med Edu, 34 (5): 633-638, 2007. DOI: 10.3138/jvme.34.5.633

22. Menteş Gürler A: Uluslararası sözleşmelerde yabani hayvan refahı ve korunması. Vet Bil Derg, 20 (3): 75-79, 2004.

23. Başağaç Gül RT: Hayvan gönenci ve bilimsel araştırmalarda hayvan kullanımı. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 93-98, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

24. Bozkurt Z: Avrupa Birliği Standartlarında Laboratuar Hayvanları ve Türkiye Uygulamaları. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 151-159, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

25. Kalkay N: Nakillerde Hayvan Refahı. In, Twinning Project TR02/IB/AG- 01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 23-29, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

26. Özdemir İ: Kesimhanelerde hayvan refahı. In, Twinning Project TR02/ IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 31-36, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

27. Saatçı M, Kaya S, Gürdal M: Kars ilinden yapılan hayvan nakilleri ve hayvan refahı. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 141- 144, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

28. Sabuncuoğlu N, Çoban O: Erzurum'da kesimhane şartlarında hayvan refahı. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 117-123, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

29. Sağmanlıgil V: Çiftlik hayvanlarında refahın ölçülmesi. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 99-107, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

30. Ünal N: Türkiye'de çiftlik hayvanları yetiştiriciliği ve refahı. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 109-116, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

31. Yıldız A, Hayırlı A: Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde canlı hayvan nakilleri ve hayvan refahı. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 129-140, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

32. Genç SV, Elmaz Ö: Hayvan kesiminde gönenç (refah) kıstasları. Vet Hekim Der Derg, 80 (2): 25-29, 2009.

33. Aslım G, Yiğit A, Izmirli S, Yaşar A: Hayvan koruma kavramı ve biyoetik çerçevesinde yaban hayatı koruma ve yaban hayatı geliştirme sahaları. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 18 (4): 657-662, 2012. DOI: 10.9775/ kvfd.2012.6217

34. Yaşar A: Hayvan Gönenci (Veteriner Hekimliği Etiği, Hayvan Kullanım Etiği ve Deontoloji Perspektifinden). Konya, 2012.

35. Antalyalı A: Avrupa Birliği ve Türkiye'de hayvan refahı uygulamaları. AB Uzmanlık Tezi, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, Ankara, 2007. http://www.tarim.gov. tr/ABDGM/Belgeler/%C4%B0DAR%C4%B0%20%C4%B0%C5%9ELER/ uzmanl%C4%B1k%20Tezleri/AhmetAntalyali.pdf; Accessed: 13 January 2017.

36. Izmirli S: Türkiye'de Veteriner hekimler, veteriner hekimliği öğrencileri, havan sahipleri ve toplumun hayvan gönenci (refahı) tutumları üzerine anket çalışması. Doktora Tezi, Selçuk Üniv. Sağlık Bil. Enst., 2009.

37. Çelik B: Koyunlarda nakil süresi ve yükleme yoğunluğunun refaha etkisi ile nakilde görevli personelin hayvan refahına ilişkin algı ve tutumu. Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniv. Sağlık Bil. Enst., 2013.

38. Yaşar A, Yerlikaya H: Hayvan gönenci-veteriner hekimliği ilişkisi ve Avrupa Birliğindeki yasal düzenlemeler üzerine bir araştırma. Vet Bil Derg, 20 (4): 17-24, 2004.

39. Arık M: Türkiye'de hayvan refahı ile ilgili mevzuatın uygulanması. In, Twinning Project TR02/IB/AG-01: First Conference on Animal Welfare and Veterinary Education in Turkey, Proceedings Book. 9-13, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005.

40. Yaşar A, İzmirli S: Türkiye'de hayvan gönenci ile ilgili yasal düzenlemeler. Vet Bil Derg, 22 (3-4): 51-56, 2006.

41. Özgür A: Hayvan gönenci açısından Türkiye'deki veteriner hekimlik mevzuatının değerlendirilmesi. Vet Hekim Der Derg, 78 (1): 45-48, 2007.

42. Aslım G, Yaşar A: Avrupa Birliği ve Türkiye'de çiftlik hayvanları gönenci (refahı) yasal durumu üzerine değerlendirmesi. Türk Vet Hek Bir Derg, 10 (3-4): 84-92, 2010.

43. Demirel AF, Çak B: The importance of animal welfare applications in food safety in terms of the relevant legislation in Turkey and the European Union. Van Vet J, 27 (2): 111-116, 2016.

44. Anonymous: Türkiye-AB ilişkilerinin tarihçesi. http://www.ab.gov.tr/ index.php?p=111; Accessed: March 16, 2017.

45. Anonymous: Yumurta sektörüne müjdeli haber. Çiftlik Dergisi, http:// www.ciftlikdergisi.com.tr/yumurta-sektorune-mujdeli-haber.html; Accessed: October 17, 2016.

46. Erşan I: AB'de hayvan refahı ve Türkiye'nin uyumu. Uzman Gözüyle, 1 (3): 9-14, 2013.

47. European Commission: Turkey 2006 Progress Report, {COM(2006) 649 final}, Brussels, 8.11.2006 SEC(2006) 1390. https://ec.europa. eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/key_ documents/2006/nov/tr_sec_1390_en.pdf; Accessed: June 14, 2017.

48. European Commission: Turkey 2007 Progress Report, {COM(2007) 663 final}, Brussels, 6.11.2007 SEC(2007) 1436. https://ec.europa. eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/key_ documents/2007/nov/turkey_progress_reports_en.pdf; Accessed: June 14, 2017.

49. European Commission: Turkey 2008 Progress Report, {COM(2008) 674}, Brussels, 5.11.2008 SEC(2008) 2699. https://ec.europa.eu/ neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/press_corner/ key-documents/reports_nov_2008/turkey_progress_report_en.pdf, Accessed: June 14, 2017.

50. European Commission: Turkey 2009 Progress Report, {COM(2009) 533}, Brussels, 14.10.2009 SEC(2009)1334. https://ec.europa. eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/key_ documents/2009/tr_rapport_2009_en.pdf; Accessed: June 14, 2017.

51. European Commission: Turkey 2010 Progress Report, {COM(2010) 660}, Brussels, 9 November 2010 SEC(2010) 1327. https://ec.europa. eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/key_ documents/2010/package/tr_rapport_2010_en.pdf; Accessed: June 14, 2017.

52. European Commission: Turkey 2011 Progress Report, {COM(2011) 666 final} {SEC(2011) 1200 final} {SEC(2011) 1202 final} {SEC(2011) 1203 final} {SEC(2011) 1204 final} {SEC(2011) 1205 final} {SEC(2011) 1206 final} {SEC(2011) 1207 final}, Brussels, 12.10.2011 SEC(2011) 1201 final, p.68. https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/ key_documents/2011/package/tr_rapport_2011_en.pdf; Accessed: June 14, 2017.

53. European Commission: Turkey 2012 Progress Report, {COM(2012) 600 final}, Brussels, 10.10.2012 SWD (2012) 336 final, p.56. https:// ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/key_ documents/2012/package/tr_rapport_2012_en.pdf; Accessed: June 14, 2017.

54. European Commission: Turkey 2013 Progress Report, {COM(2013) 700 final}, Brussels, 16.10.2013 SWD(2013) 417 final, p.33. http://www. ab.gov.tr/files/2013%20ilerleme%20raporu/tr_rapport_2013_en.pdf; Accessed: June 14, 2017.

55. European Commission: Turkey 2014 Progress Report, p.35, October, 2014. https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/ files/pdf/key_documents/2014/20141008-turkey-progress-report_ en.pdf; Accessed: June 14, 2017.

56. European Commission: Turkey 2015 Report, {COM(2015) 611 final} {SWD(2015) 210 final} {SWD(2015) 211 final} {SWD(2015) 212 final} {SWD(2015) 213 final} {SWD(2015) 214 final} {SWD(2015) 215 final}, Brussels, 10.11.2015 SWD(2015) 216 final, p.44-45. https:// ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/key_ documents/2015/ 20151110_report_turkey.pdf; Accessed: June 14, 2017.

57. European Commission: Turkey 2016 Report, {COM(2016) 715 final}, Brussels, 9.11.2016 SWD(2016) 366 final, p.50-51. https:// ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/key_ documents/2016/20161109_report_turkey.pdf; Accessed: June 14, 2017.

58. Şeker İ, Özen A, Güler H, Şeker, P, Özden İ: Elazığ'da kırmızı et tüketim alışkanlıkları ve tüketicilerin hayvan refahı konusundaki görüşleri. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 17 (4): 543-550, 2011. DOI: 10.9775/kvfd.2010.3825

59. Bozkurt Z, Evangelia NS, Cziszter LT, Peneva M, Konrad SZ, Venglovsky J, Szücs E: Farm animal welfare legal requirements and traditional practices: A case study of Welanimal partner countries. Sci Papers Anim Sci Biotechnol, 42 (2): 516-531, 2009.