Ebu’l-Hasan Harakânî’nin menkıbevi ve tarihi şahsiyeti

Ebu’l-Hasan Harakânî (M. 963-1033), tarihi Horasan bölgesindeki Bistâm şehrine bağlı bir köy olan Harakân’da dünyaya gelmiştir. Tahsil hayatı ve hayatının diğer evreleriyle ilgili sağlıklı bilgi bulunmayan Harakânî, Bayezid Bistâmî’ye ait Tayfûriyye tasavvuf ekolüne mensuptur. Horasanlı bir mutasavvıf olması, yaşadığı dönem ve hakkındaki bazı rivayetler sebebiyle, XI. asrın ilk yarısında başlayan Anadolu’nun fethine fiilen katılan Horasan Erenleri’nden birisi olduğu ileri sürülmektedir. Osmanlı tarihçilerinin eserlerinde yer alan, Lala Mustafa Paşa’nın Güney Kafkasya seferi münasebetiyle Kars’a gelişi (1579) ve şehrin kalesinin tamiri esnasında, ordu içerisinden bir askerin gördüğü rüyaya istinaden yapılan kazı sonucunda Harakânî’nin kabrinin Kars’ta ortaya çıkarılması hadisesi de bu yöndeki iddiaları destekler mahiyettedir. Ancak bu rivayeti doğrulayacak ilmi bir delile şimdilik sahip değiliz. Arap kaynaklarına müracaat edildiğinde ise Harakânî, doğduğu köyde yaşamış ve vefat etmiştir. Bu makalede Harakânî hakkındaki Arap ve Osmanlı kaynaklarının verdiği bilgiler yanında, onunla ilgili yerel halk rivayeti tetkik edilmiş, bu çerçevede Harakânî’nin menkıbevî ve tarihî şahsiyeti ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Epic and historical personality of Abu’l-Hasan Harakani

Abu’l-Hasan Haraqani (AD 963-1033) was born in Haraqan village which is located Bistam city of historical area named Khorasan. Haraqani whose collectible life and the other periods of his life aren’t known is a member of Sufism school named Tayfuriyye belonging to Bayezid Bistami. It is put forward that he is one of Khorasan Dervishes who join in conquest of Anatolia that started in the first half of eleventh century since he is a dervish from Khorosan and there are some rumors about the period he had lived. The informations which take place in works of Ottoman historians like arrival of Lala Mustafa Pasha to Kars (1579) because of expedition to the South Caucasus and discovering the tomb of Haraqani during the restorations of city fortress as a result of excavation because of a dream of a soldier from army support the claims in this direction. However, we do not have any scientific evidence that is able to confirm this rumor. In this article the informations given the Arab and Ottoman sources and rumor from local people about Haraqani were inspected and in this context, it is tried to be put forward the epic and historical personality of Haraqani.

PDF

___

AKSARAYÎ, K. 1943: Müsâmeretü’l-Ahbar, (çev. Uzluk ve Gençosmanoğlu), Ankara.

ALTINTAŞ, H. 1986: Tasavvuf Tarihi, Ankara.

APAK, Â. 2011: Ana Hatlarıyla İslam Tarihi, II, İstanbul.

AŞAN, M. B. 1992: Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskân İzleri, Ankara.

ATTAR, F. 1907: Tezkiretü’l-Evliyâ, II, (nşr. R. A. Nicholson), Leiden.

ATTAR, F. 2007: Tezkiretü’l-Evliyâ, (çev. S. Uludağ), İstanbul.

AYNÎ, M. A. 1317: Küçük Tarih, Kastamonu.

BAĞDÂDÎ, İ. P. 1951: Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l- Musannifîn, I, İstanbul.

BARKAN, Ö. L. 1993: Kolonizatör Türk Dervişleri, İstanbul.

BARKAN, Ö. L. 2002: “Osmanlı İmparatorluğunda Kolonizatör Türk Dervişleri”, Türkler, IX, 133-153.

CAHEN, C. 2002: Osmanlılardan Önce Anadolu, İstanbul.

CÂHİZ, E. O. 1988: Menâkıb Cund el-Hilafe ve Fezail’ül-Etrak, (nşr. Ramazan Şeşen), Ankara.

CÖHCE, S. 2001: “Doğu Akdeniz çevresinde Türk Hâkimiyetinin Tesisi”, Ortadoğu’da Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, I, 139-167.

ÇİFTÇİ, H. 2004: Şeyh Ebü’l-Hasan-i Harakânî, I, Ankara.

DADOYAN, S. B. 2001: Syrian Christians Under İslam, (Edit. David Thomas), Leiden.

DE BRUİJN, J.T.P. 2002: “Kharakani Abu’l-Hasan Ali b. Ahmad”, (edit. N. Hanif), Biographical Encyclopaedia of Sufis: Central Asia and Middle East, New Delhi.

ERAVCI, M. 2005: “Mustafa ‘Âlî’nin Nusret-nâmesi ve Onun ışığında Yazarın Tarihçiliği”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, XXIV, sayı: 38, 163-184.

EVLİYÂ ÇELEBİ. 1314: Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, II, Dersaadet.

GELİBOLULU M. Â. 2000: Künhü’l-Ahbâr, II, (nşr. Faris Çerçi), Kayseri.

GÖLPINARLI, A. 1958: Menâkıb-ı Hacı Bektaş Veli: Vilâyetnâme, İstanbul.

GÜLERMAN, M. H. 1958: Bâyezidi-Bistami, İstanbul.

HAMEVÎ, Y. 1977: Mu’cemu’l-Buldân, II, Beyrut.

HANİF, N. 2002: “Abu Sa’id b. Abi’l-Khayr (967-1049)”, (edit. N. Hanif), Biographical Encyclopaedia of Sufis: Central Asia and Middle East, New Delhi.

HARAKÂNÎ, E. H. 2012: Şecere (Seyr ü Sülûk) Risalesi, (haz. S. Yalsızuçanlar), İstanbul.

HEREVÎ, E. İ. 1998: Zemmul-Kelam ve Ehlihi, I, Medinetü’l-Münevvere.

HÜCVÎRÎ, C. 1974: Keşfu’l-Mahcûb, İskenderiye.

HÜCVÎRÎ, C. 1982: Keşfu’l-Mahcûb, Hakikat Bilgisi, (nşr. S. Uludağ), İstanbul.

HÜSEYNÎ, S. 1999: Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, (çev. Necati Lugal), Ankara.

HONİGMANN, E. 1970: Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, İstanbul.

JAMİESON, A. G. 2006: Faith and Sword: A Shorth History of Christian- Muslim Conflict, London.

KAFESOĞLU, İ. 2001: “İlk Türk-İslam Siyasî Teşekkülleri”, Türk Dünyası El Kitabı, I, Ankara.

KAFESOĞLU, İ. 1972: Selçuklu Tarihi, İstanbul.

KANTARCI, Ş. 1997: Nûru’l-‘Ulûm, Ankara.

KARA, M. 1985: Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul.

KAZVÎNÎ, Z. 1969: Asâru’l-Bilâd, Beyrut.

KIRZIOĞLU, F. 1958: Kars Tarihi, Taş Çağlarından Osmanlı İmparatorluğu’na Değin, I, İstanbul.

KİTAPÇI, Z. 2000: Moğollar Arasında İslâmiyet, I, Konya.

KÖKSAL, M. A. 2011: Muhammed (a.s.) ve İslâmiyet, III, İstanbul.

KÖYMEN, M. A. 1976: Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul.

KÖYMEN, M. A. 1998: Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara.

KUŞEYRÎ, A. 1991: Kuşeyrî Risâlesi, (nşr. S. Uludağ), İstanbul.

MATTHİEU D’É. 1858: Chronique (962-1136), (trc. E. Dulaurier), Paris.

MERÇİL, E. 1993: Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Ankara.

OCAK, A.Y. 2014: “Hacı Bektaş Velî”, DİA, XIV, 455-458, İstanbul.

ÖZKAYA, İ.-ALİN, K. 2012: Harakanî’den Sultan Dîvânî’ye Nur Damlaları, İzmir.

REŞİDÜDDİN F. 2012: Câmiu’t-Tevârih, (terc. Fuad el-Mu’ti el-Sayyâd), ed- Dâru’s-Sekâfiyye li’n-Neşr, www.Kotobarabia.com, erişim tarihi: Aralık 2012.

SARI ABDULLAH E. 1871: Semerâtü’l-Fuâd Fi’l-Mebde’ ve’l-Ma’âd, İstanbul.

SEM’ÂNÎ, İ. M. 1998: el-Ensâb, II, Beyrut.

SEVİM, A. 1993: Anadolu’nun Fethi, Selçuklular Dönemi, Ankara.

SEVİM, A.-YÜCEL, Y. 1989: Türkiye Tarihi, Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi, Ankara.

SEYHAN, A. E. S. 2014: “Ebu’l-Hasan el-Harakânî’nin Tasavvuf ve Şehitlik Anlayışı”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2014, sayı: 1, 135-168.

TOGAN, A. Z. V. 1981: Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul.

TOGAN, A. Z. V. 1981: Tarihte Usul, İstanbul.

TURAN, O. 1998: Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul.

TURAN, O. 1999: Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul.

TURAN, O. 2002: Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul.

ULUDAĞ, S. 1995: İbn Arabî, TDV Yay., Ankara.

ULUDAĞ, S. 2014a: “Harakânî”, DİA, XVI, 93-94, İstanbul.

ULUDAĞ, S. 2014b: “Müşâhede”, DİA, XXXII, 152-153, İstanbul.

UZGUR, Y. S. 2012: Anadolu’nun Kalbi Harakânî, İstanbul.

VARDAN, M. 1937: “Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269)”, (trc. H. D. Andreasyan), Tarih Semineri Dergisi, 1/2, İstanbul.

YALSIZUÇANLAR, S. 2012: Cam ve Elmas, İstanbul.

YAZICI, N. 2008: İlk Türk İslam Devletleri Tarihi, Ankara.

YAZICI, N. 2011: “İlk Müslüman Türk Devletleri”, Türk Tarihi ve Kültürü, Ankara.

YILMAZ, H. K. 2012: http://hasankamilyilmaz.com, erişim tarihi: Aralık 2012.

YİNANÇ, M. H. 1944: Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, İstanbul.

YÜCE, A. 2010: “Ebü'l-Hasan El-Harakânî” Yeni Ümit Dini İlimler ve Kültür Dergisi, Yıl 23, sayı: 87, 60-63, İstanbul.

ZAHİR, İ. İ. 1986: et-Tasavvuf el-Menşe ve’l-Masâdır, Lahor.