İmam Nevevî’nin el-Minhâc İsimli Eserindeki Şerh Metodu

Hadislerin muhtevasının izahı, ahkâmının izharı ve belli bir zaman diliminde söylenen bir sözün sonraki asırlara ışık tutacak enginlikte beyanı adına şerhler önemli birer kaynaktır. Hayatını ilme adayan ve velüd bir âlim olan Nevevî, Hz. Peygamber’in sözlerinin daha iyi kavranabilmesi adına başta el-Minhâc adlı şerh olmak üzere farklı türde sayısız eser kaleme almıştır. Yazdığı pek çok eserde olduğu gibi el-Minhâc eseri ile Nevevî, şerh edebiyatında birçok açıdan öncü konumda yer almıştır. Sistematik yapısı, kaynak zenginliği, muhteva çeşitliliği ve tasnif şekli ile kendisinden önceki Müslim şerhlerinden temayüz eden el-Minhâc, gerek metot gerekse muhteva yönüyle sonraki birçok şerhe kaynaklık etmiştir. Siyasî ve fikrî açıdan sancılı bir asırda ve münbit bir coğrafyada yaşayan Nevevî, mezkûr şerhi ile yaygınlaşan medrese geleneğine hizmet edecek, ifsad edici fikrî cereyanlara cevap verecek ve dönemindeki düşünce yapısını sonraki kuşaklara nakledecek bir eser meydana getirmiştir. Biz bu çalışmamızda Nevevî’nin Sahîh-i Müslim’e dair yazmış olduğu el-Minhâc şerhindeki metodunu konu edindik. Bu esnada Nevevî’nin ne dediğinden ziyade niçin dediğini belirlemeyi gaye edindik. Genel hatları ile de olsa hadislerin nasıl tahlil edildiğinin işaretlerini verdik. Sened zincirinin izahında izhar edilen incelikleri ve metnin inşasında verilen emekleri sergiledik. Vâkî olan müşkiller karşısında beliren fıkhî melekeye, tevil vesilesiyle kullanılan kaynak ve muhteva zenginliğine şahitlik ettik. Nihayetinde ise şerh edebiyatında önemli bir kilometre taşı olan bir eserin metodolojisini bir nebze de olsa tespitini hedefledik.

Anahtar Kelimeler:

Nevevî, Müslim, Hadis, Şerh, Minhâc

Commentary Method on al-Minhac of Imam al-Nawevi

The explanation of the content of the hadiths and declaration shed light to next century of the statement in a certain period of time is an important resource. Imam Al-Nawevi, a scholar who devoted science to his life, wrote a number of different works including el-Minhâc in order to comprehend the words of the Prophet. Nawevi was a Pioneer in many aspects of commentary literature with el-Minhac as in many of his works. El-Minhâc with the systematic structure, wealth of resources, variety of contents and distinguished from the Muslim commentaries before him has been the source of many subsequent commentary both content and method. Nawevi who lived in a painful century in the political and intellectual sphere, created a work that would serve to madrassa tradition, respond to the intellectual currents and convey the thought structure in his period. In this study, we have dealt with the method on commentary work called el-Minhâc to the Muslim’s Sahih of author. In the meantime, we took as a goal to determine why Nawevi said rather why he said. We have given signs of how the hadith has been analyzed. We have demonstrated works given in the construction of the text. We have witnessed to the fiqh ability, used the source and wealthy of content. Finally, we aimed to determine the methodology of a work which is an important milestone in the commentary literature.

Keywords:

Nawevi, Muslim, Hadith, Commentary, Minhâc,

PDF

___

Acet, Semih, İmam Nevevî ve Minhâc İsimli Eserinin Hadis Şerhçiliği Açısından Değerlendirilmesi, (Doktora Tezi), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2018.
Bağcı, Musa, Hadis Rivayetinde Sahabenin Kavrama ve Nakletme Sorunu, (Hadis Metodolojisinde Sahabenin Zabtı), İlahiyat Yayınları, Ankara 2004.
Canlı, Mustafa, Hicri İlk Dört Asırda Hadis Şerhçiliği, (Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1998.
Cündioğlu, Dücane, Sözlü Kültürden Yazılı Kültür’e Anlam’ın Tarihi, Kapı Yayınları, İstanbul 2014.
Çakan, İsmail Lütfi, Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları (Muhtelifu’l-Hadis İlmi), İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Neşriyat, İstanbul 1982.
_________, “Hadis Usûlu Kitaplarında İhtilafü’l-Hadis”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 4, İstanbul 1986, ss. 75-115.
Çelebi, Kâtib, Keşfü’z-Zunûn, Daru İhyî Türasi’l-Arabiyye, Beyrut tarihsiz,
Davudoğlu, Ahmed, Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, 6 Cilt, İstanbul 2013.
Demir, Serkan, Rivayet Kitaplarında Esbâbü'l-Hadîs, (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2016.
Dermirci, Muhsin, Tefsir Usûlü ve Tarihi, Marmara Üniversitesi İFAV Yayınları, İstanbul 2001.
Doğanay, Süleyman, Hadis Rivayetinde Râvi Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler, İSAM Yayınları, İstanbul 2009.
Holt, P.M., “Memlûk Sultanlığında Devlet Yapısı”, (çev.) Samira Kontantamer, Belleten Dergisi, c. 59, sy. 224-226, Ankara 1996, ss. 227-246.
İbn Arabî, Ebû Bekir el-Mâlikî, Ârızatü’l-Ahvezî fi Şerhi Sahîh-i Tirmizî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut Tarihsiz.
İbn Attâr, Ali b. İbrâhim ed-Dımaşkī eş-Şâfiî, Tuhfetü’t-Tâlibîn fî Tercemeti’l-İmam en-Nevevî, (nşr.) Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl-i Selman, Dârü’l-Eseriyye, Ammân 1428/2008.
İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî, Mukaddime, (çev.) Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul 1982-1983.
İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn eş-Şâfiî, Bidâye ve’n-Nihâye, Mektebetü’l-Maârif, Beyrut 1990.
İbn Battâl, Halef b. Abdilmelik el-Bekrî el-Kurtubî, Şerhu Sahîhi'l-Buhârî, (thk.) Ebû Temim Yâsir b. İbrahim, Mektebetü'r-Rüşd, Riyâd 1424/2003.
İbnü’l-Esîr, İzzüddîn, Ebü’l-Hasan, Kâmil fi’t-Târih, (thk.) Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî, Ulûmü’l-Hadîs, (thk.) Nurettin Itr, Dârü’l-Fikr, Dımaşk 1998.
İzutsu, Toshihiko, Kur’ânda Allah ve İnsan, (çev), Süleyman Ateş, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 2011.
Kâdî Iyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî, İkmâlü’l-Mû’lim bi Fevâidi Müslim, (thk.) Yahyâ İsmail, Dârü’l-Vefâ, Medine 1998.
Kanarya, Bayram, İmâm Şafıî'nin "İhtilâfu'l-Hadîs" İsimli Eserinde Muteârız Hadisleri Çözme Metodolojisi, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, c. 4, sy. 8, 2012, ss. 101-128.
Kanarya, Bayram, İmam Şâfiî’nin İhtilafu’l-Hadis İsimli Eserinin Hadis İlmindeki Yeri, (Yüksek Lisans Tezi), Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2011.
Karacabey, Salih, Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri, Sır Yayıncılık, İstanbul 2002.
Karataş, Mustafa, Hadis Sayım Metotlarının Hadislerin Sayılmasına Etkisi, Nun Yayıncılık, İstanbul 2008.
Koçyiğit, Talat, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara Basımevi 1980.
Köktaş, Yavuz, Hadis Usûlü Yazıları, Ensar Yayınevi, İstanbul 2010.
Köten, Akif, Kâdî Iyâz (Hayatı, Eserleri ve Şerh metodu), (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 1983.
Mâzerî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Ömer et-Temîmi, Mu’lim bi-Fevâidi Müslim, (thk.) Muhammmed Şâzelî en-Neyfer, Beytül Hikme, Tunus 1987.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, Minhâc Şerhu Sahîh-i Müslim b. Haccâc, (thk.) Şeyh Halil Memûn b. Şîhâ, Dâr’ül-Ma’rife, Beyrut 1427.
_________, İrşâdü Tullâbi’l-Hakâik ilâ Ma’rifeti Süneni Hayri’l-Halâik Sallallâhü Aleyhi ve Selem, (thk.) Nurettin Itr, Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1991.
Özşenel, Mehmet, “Bir Kriz Âlimi Olarak İbnu’s-Salâh ve Eseri”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 15, Sakarya 2007, ss. 55-68.
Sakallı, Talat, Aynî ve Hadis Yorum/Şerh Yöntemi, Mobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2013.
Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman, el-Menhelü Azbü’r-Ravî fî Tercemeti Kutbi’l-Evliyâ en-Nevevî, (thk.) Ahmed Ferîd el-Mezîdî), Beyrut 1971.
Sübkî, Tâcüddîn Ebû Nasr Abdülvahhâb b. Ali b. Abdülkâfî Tabakâtü’ş-Şâfiiyyetü’l-Kübra, (thk.) Mahmud Muhammed Tanâhî- Abdülfettâh el-Hulv, (nşr.) Faysal İsâ el-Bâbî el-Halebî, 1383.
Türcan, Zişan, Hadis Şerh Geleneği –Doğuşu, Gelişimi ve Dönüşümü, TDV Yayınları, Ankara 2011.
Uzundağ, Mehmet Sait, Kastallânî (851-923/1448/1517) ve İrşâdü’s-Sârî İsimli Eserinin Hadis Şerhçiliği Açısından Değerlendirilmesi, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2012.
Übbî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Hilfe b. Ömer el-Veştâtî, İkmâlü İkmâli’l-Mu’lim bi Fevâidi Müslim, Senûsî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ömer b. Şuayb, Mükemmelü İkmâli’l-İkmâl, (tsh.) Muhammed Sâlim Hâşim, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2008. (İki şerh bir arada).
Yenibaş, Hasan, “Kurtubî ( ö. 656/1258) ve el-Müfhim Adlı Müslim Şerhi”, EKEV Akademi Dergisi, c. 19, sy. 61, Erzurum 2015, ss. 493-518.