Ezan ve Müezzinler Hakkındaki Yorumlarda Kullanılan Bazı Olumsuz İfadelerle Alakalı Osmanlı Fetvaları

Dinî mûsikinin en önemli formlarından biri olup İslâm’ın şiârı olarak kabul edilen ezanın okunması esnasında, ezanın mana ve ehemmiyetine uygun tavır, uygun ses, uygun nağme ve makam tercihinin dinleyiciler nezdinde oluşturduğu/oluşturacağı tesir bakımından ne denli önemli olduğu açıktır. Ezanı, vakarına ve içerdiği manaya ters düşen bir sesle yorumlama, kullanılan sese, makama ve üslûba dikkat etmeme, aslında bir ibadet olan bu icrayı hem okuyanların hem de dinleyenlerin arzu edilen manevî hazza ulaşmalarına engel olup tam tersine günah bile kazanmalarına sebep olabilmektedir. Müezzinin, yukarıda ifade edilen hususlara riayet etmesi önem arzetmekle beraber tavır, ses, nağme ve makam açısından kötü bir icraya sahip olması durumunda bile dinleyicilerin o (müezzin) ve okuduğu ezan hakkında yaptıkları/yapacakları yorumların belli bir sınırı olup, ezanı veya müezzini tahkir etme, onlarla dalga geçme seviyesine varacak kadar eleştirme hakları bulunmamaktadır. Bu çalışmada, konu ile alakalı tespiti yapılan Osmanlı fetvalarının belli bir sistem çerçevesinde sıralanması, latinizesi ve değerlendirilmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Sanatları, Dinî Mûsiki, Cami Mûsikisi, Ezan, Osmnalı Fetvaları

Ottoman Fatwas Related to Some Negative Expressions in Remarks About Azan and Mu’azzins

It is evident that in reciting azan the proper preference of musical mode, reciting tone, voice and the manners in accordance with the meaning, significancy and the spirit of azan; which is the token of Islam and one of the most important forms of religious music in Islam; is very important from the point of its influence and effectiveness on the audience. Performing the azan with a tone contrary to its spirit and dignity by not giving enough attention to the musical mode, voice, manners and style would cause both the reciter and the audience not to reach the spiritual joy; and in some cases it may even cause them to unknowingly commit a sin. Having said that it is very important that mu’azzin should obey to the particular points mentioned; even if he has a very bad performance from the point of musical mode, voice, manners and style; there is a limit for negative comments for azan and mu’azzin and the audience has no right to ridicule or contempt azan or mu’azzin. In this study, the Ottoman times fatwas regarding the subject have been systematically arranged, latinized and evaluated.

Keywords:

Islamic Art, Islamic Religious Music, Mosque Music, Azan, Ottoman Fatwas,

PDF

___

Abdullah Efendi, Yenişehirli, Behcetü’l–fetâvâ mea’n–nukûl, Dâru’t–Tıbâati’l–Âmire, İstanbul 1266/1850.
Abdürrahim Efendi, Menteşzâde, Fetâvâ–yı Abdürrahîm. 2 Cilt. Dâru’t–Tıbâati’l–Ma’mûreti’s–Sultâniyye, İstanbul 1243/1827.
Acar, H. İbrahim, “Talak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 39, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010, ss. 496-500.
Ahmed Naim, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercümesi, 12 Cilt, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1978.
Atar, Fahrettin, “Fetva”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995, ss. 486-496.
Ateş, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, 12 Cilt, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul ts.
Başoğlu, Tuncay, “Ta’zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 15, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011, ss. 198–202.
Bıyık, Tacetdin, Osmanlı Fetvalarında Mûsikî, (Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2019.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-u İslâmiyye ve Istılâh-ı Fıkhiyye Kamusu, 8 Cilt. Bilmen Yayınevi, İstanbul 1970.
Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, 8 Cilt, Matbaay-ı Âmire, İstanbul 1899.
Çetin, Abdurrahman, “Ezan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, ss. 36-38.
Çetin, Abdurrahman, “Lahn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, ss. 55-56.
Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman, Sünenü’d-Dârimî, 2 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
Düzenli, Behlül, Âdâb ve Erkânıyla Müezzinlik, Damla Yayınevi, İstanbul 2010.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as, Sünenü Ebî Dâvûd, 4 Cilt, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
Ebüssuûd Efendi, Ahmed b. Şeyh Muhyiddin b. Muhammed b. Mustafa, Fetâvâ–yı Ebüssuûd, Mürettib: Bozanzâde, İstinsah Tarihi: 996/1587, Şehid Ali Paşa, nr. 1028, vr. 1a-360b, Süleymaniye Kütüphanesi.
Esad Efendi, Hocazâde, Fetâvâ-yı Esad Efendi, 2 Cilt, nr. 157, vr. 1a-273a; vr. 1a-98a, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi.
Gedûsî, es-Seyyid Hafız Mehmed b. Ahmed b. eş-Şeyh Mustafa, Netîcetü’l-fetâvâ mea’n-nükûl, Dâru’t-Tıbâati’l-Ma’mureti’s-Sultâniyye, Konstantiniyye H. 1237.
Görgün, Tahsin, “Tecdid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011, ss. 234–239.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, 6 Cilt, Dâru’l-Meârif, Kahire 1981.
Kemalpaşazâde (İbn Kemal), Şemseddin Ahmed b. Süleyman, Fetâvâ, nr. 297.55 297.55 1, vr. 212a–282a, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
Kılavuz, Ahmet Saim, “Elfâz-ı Küfür”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995, ss. 26-27.
Mecmûa–i Fetâvâ, nr. 297.55FET, vr. 1a-76a, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
Merğînânî, Ali b. Ebûbekr, el-Hidâye şerh-u Bidâyeti’l-mübtedî, 4 Cilt, Dâru’l-Erkam, Beyrut ts.
Meşîhat Makamı, Muhîtu’l-Fetâvâ/Fetâvâ-yı Hayriye, nr. 185, Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eserler Kütüphanesi.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd, el–İhtiyâr li ta’lîli’l–Muhtâr, 5 Cilt, el–Mektebetü’l–Hanefiyye, Kahire 1953.
Minkārîzâde, Yahyâ Efendi, Fetâvâ–yı Minkārîzâde (Fetâvâ–yı Atâullah Efendi, Fetâvâ–yı Atâiyye, Atâullah Fetâvâsı), nr. 135, vr. 1a-379a, British Museum, London.
Nakîbüleşrâf Muhammed Rızâ b. es-Seyyid Ahmed el-Kırımî er-Rumî, Fetâvâ-yı Rızâ, nr. 548, vr. 2a-140b, Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eserler Kütüphanesi.
Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud, Tefsiru’n-Nesefî Medârikü’t- tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, (Tah.) Yusuf Ali Bedîvî, 3 Cilt, 2. Baskı, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1999.
Özcan, Nuri, “Câmi Mûsikisi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, ss. 102.
Özcan, Nuri, “Ezan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, ss. 43-45.
Özcan, Nuri, “Tekke Mûsikisi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2011, ss. 384-385.
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2 Cilt, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
Sami, Şemseddin, Kamus–i Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet 1318/1901.
Sun’ullah Efendi, Fetâvâ–yı Sun’ullah Efendi, Müstensih: Ali b. Zeynelâbidîn, İstinsah Tarihi: 1157/1744, nr. 549, vr. 2a-121a, Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eserler Kütüphanesi.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, el-Câmiu’s-sahîh Sünenü’t-Tirmizî, 4 Cilt, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arab, Beyrut 1957.
Tosyevî, Osman b. Mehmed, Câmi’u’l- fetâva’l-Osmâniyye, Müstensih: Mehmed Said b. Osman İslâmbolî, İstinsah Tarihi: H. 1233, nr. O/2, vr. 1a-435a, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
Veli (Yegan) b. Yusuf el-İskilibî, Mecmûa-i Fetâvâ, Müstensih: Molla Ahmed Çelebi, İstinsah Tarihi: H. 981. nr. 297.55 VEL 981 H. 1, vr. 1a-177b, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Sadeleştirenler: İsmail Karaçam v.dğr., 10 Cilt, Azim Dağıtım, İstanbul ts.
Zekeriyyazâde, Yahyâ Efendi, Fetâvâ–yı Yahyâ Efendi, nr. 2056, vr. 1a-400a, Nuruosmaniye Kütüphanesi.