Narh ve Nizâm Kayıtlarına Göre İstanbul’da Koyun Eti Fiyatları ve Ücretlerle Karşılaştırılması (1778-1857)

İstanbul’un iaşesi, Osmanlıların askeri başarısızlıklar, iç isyanlar ve mâlî buhranlarla yüzleştiği 18. ve 19. yüzyıllarda da önceki yüzyıllarda olduğu gibi, devletin ihtimam gösterdiği bir konu olmuştu. Bu dönemde koyun eti hem askerî sınıfın hem de İstanbul halkının en önemli temel tüketim maddelerinden biriydi. Et temininde doğal veya beşerî nedenlerden ötürü sıkıntı yaşandığı dönemlerde bu sorunu aşmak için devlet, uygun fiyatla daha çok koyunun başkente yönlendirilmesi ve koyun etine tavan fiyat verilmesi (narh) gibi uygulamalara başvurmaktaydı. Bu makale, incelenen dönemde İstanbul’da koyun eti fiyatlarını belirlemeye, yıllara göre meydana gelen fiyat değişimleri ve kasap esnafının elde ettiği kâr oranlarını tespit etmeye odaklanmıştır. Araştırmada kullanılan temel kaynak, İstanbul Mahkemesi’ne ait 201 numaralı şer‘iye sicili defteridir. İhtiva ettiği i‘lâmlar ve narh listeleri ile hem mal fiyatları hem de fiyatların oluşumu hakkında kayda değer veriler sunan bu defterden derlenen listeler, koyun eti fiyatlarında dönemsel dalgalanmalar meydana geldiğini, özellikle 19. yüzyılın başından ortalarına kadar geçen sürede ciddi fiyat artışlarının yaşandığını göstermiştir. Devlet, halkın et sıkıntısı çekmemesi ve makul bir fiyatla et satın alabilmesi için tedarik, fiyatlandırma ve dağıtım süreçlerini müdahaleci bir anlayışla yönetmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Celep, Kanadar, Kasap, Koyun Eti, Narh, Fiyatlar

Mutton Prices in Istanbul and Its Comparison to Wages According to Narh and Nizam Registers (1778-1857)

This article focuses on the mutton prices in Istanbul in the eighteenth and the nineteenth century, during a period of military failures, internal revolts, and financial crises that made the subsistence of Istanbul essential for the state more than ever. It investigates the fluctuations and changes of the mutton prices over the years and the profit rates of the butchers in a context where the state was trying to meet society’s needs by setting a fixed price (narh). The primary source of the study is the 201st sharia registers of the Istanbul Court. The lists in this record give important information for the prices of goods and the formation of prices. They show periodic fluctuations in the prices of sheep meat, together with sharp increases from the beginning to the middle of the nineteenth century. The government, in this situation, tried to manage the issues of procurement, pricing, and distribution with economic interventionism to prevent a shortage and to supply meat at reasonable prices.

Keywords:

Butcher, Drover, Kanadar, Mutton, Narh, Prices,

PDF

___

İstanbul Şer‘iye Sicil Defteri (1190-1273). İSAM, Kadı Sicilleri Kataloğu, 201.
İstanbul Şer‘iye Sicili Defteri (1138-1151). İSAM, Kadı Sicilleri Kataloğu, 24.
Bab Mahkemesi Şer‘iye Sicili (1077). İSAM, Kadı Sicilleri Kataloğu, 3.
Manisa Şer‘iye Sicil Defteri (1056). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Meşihat, 90.
Akyıldız, Ali. Para Pul Oldu, Osmanlı’da Kağıt Para, Maliye ve Toplum. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
Bilgin, Arif. “Osmanlı Klasik Döneminde İstanbul’un İktisadi Yönetimi”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Siyaset ve Yönetim-2, Demografi. ed. Coşkun Yılmaz. 174-180. İstanbul: İSAM, 2015.
Bilgin, Arif. Osmanlı Saray Mutfağı 1453-1650. İstanbul: kitabevi Yayınları, 2004.
Ergenç, Özer. Şehir, Toplum, Devlet, Osmanlı Tarihi Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2005.
Güçer, Lütfi. “XVI. yüzyıl Sonlarında Osmanlı İmparatorluğu Dahilinde Hububat Ticaretinin Tabi Olduğu Kayıtlar”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. 13/1-4 (1952), 79-98.
Güran, Tevfik. “İstanbul’un İaşesinde Devletin Rolü (1793-1839)”. 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı. İstanbul: Eren Yayınevi, 1998.
Kütükoğlu, Mübahat. Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1983.
Ocak, Ahmet Yaşar. “Hıdrellez”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/313-315, İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Pamuk, Şevket. Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
Pamuk Şevket. İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler, 1469-1998. Ankara: T. C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000.
Tabakoğlu, Ahmet. “Osmanlı Ekonomisinde Fiyat Denetimi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. Prof. Dr. S. F. Ülgener’e Armağan. 43 (1987), 111-150.
Uzun, Ahmet. İstanbul’un İaşesinde Devletin Rolü: Ondalık Ağnam Uygulaması (1783-1857). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.