XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nde Tedavül Eden Ayarı Bozuk (Kırkık) Akçelerin İktisadi Hayata Etkileri

Bir mübadele aracı olarak para, farklı zaman ve mekânlarda üretilmeye başlanmış ve zamanla devletlerin varlığını ve gücünü gösteren bir birim haline gelmiştir. Öte yandan, para kullanımının giderek yaygınlaşması çeşitli nedenlerle ayarının bozulmasına yönelik kalpazanlık girişimlerine yol açmıştır. Çalışmanın amacı, XVI. yüzyılın ikinci yarısında tedavüldeki ayarı bozuk akçelerin iktisadi hayat üzerindeki etkilerini, maliye ahkâm defterlerine yansıyan davalar üzerinden incelemektir. Bu maksatla kalpazanlık ve ayarı bozuk akçelere dair hükümlerin yer aldığı defterler incelenmiş ve elde edilen bulgular ile çalışma şekillenmiştir. Bu bağlamda, başlangıç kısmında Osmanlı para politikasından genel hatları ile bahsedildikten sonra ikinci bölümde, ayarı bozuk akçelerin para piyasası ve kamusal alan üzerindeki etkileri ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise kalpazanlık ve ayarı bozuk akçe ile ilgili hususların, merkezi idare tarafından nasıl teftiş edildiği ve mahkeme sürecinin nasıl işlediğine değinilmiştir. İncelenen dönem boyunca, çok sayıda yerli ve yabancı ayarı bozuk akçenin tedavülde olduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı tebaasının hemen her kesiminden insanın, tedavüldeki ayarı bozuk akçeler ile bir şekilde ilişkisi olduğu görülmektedir. İktisadi hayatı tehdit eden bu süreç, Osmanlı mahkemelerinin ciddi uğraşı alanı haline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ayarı Bozuk Akçe, Kalpazanlık, Mahkeme, Maliye Ahkamı, Teftiş

The Effects of Counterfeit Coins on the Ottoman Economics During the Second Half of the Sixteenth Century

This study examines the effects of counterfeit coins in circulation on the economic life of the Ottoman Empire in the second half of the sixteenth century. To this end, it investigates the cases found in the fiscal court books and examines the registers containing provisions on counterfeiting. The findings in these records shape the main structure of the study. It then surveys the Ottoman monetary policy and discusses the effects of counterfeit coins on the money market and public sphere. Finally, it analyzes the concerning issues by asking how the central administration performed inspections and how the court processes worked. It shows that there were many domestic and foreign counterfeit coins in circulation and the population was related to this type of coinage at least on a fundamental level. Accordingly, these coins threatened economic life and thus became a severe problem for the Ottoman courts.

Keywords:

Counterfeiting, Counterfeit coin, Court, Fiscal Court Books, Inspection,

PDF

___

BOA, Osmanlı Arşivi. Kamil Kepeci Tasnifi [KK.d.]. No. 67.
BOA, Osmanlı Arşivi. Maliyeden Müdevver Defterler [MAD.d.]. No. 2775, 7534.
BOA, Osmanlı Arşivi. Mühimme Defterleri [A.{DVNSMHM.d.]. No. 41.
Afyoncu, Erhan. “Mevacib”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/418-420. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Afyoncu, Erhan. “Zeamet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/162-164. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Akdağ, Mustafa. Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celalî İsyanları”. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 4. Basım, 2018.
Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 5. Basım, 2020.
Akyıldız, Ali. “Para”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/163-166. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Bölükbaşı, Ömerül Faruk. 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Âmire. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
Genç, Mehmet. “İltizam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/154-158. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Halaçoğlu, Yusuf. XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Basım, 1995.
İnalcık, Halil. Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adâlet. İstanbul: Kronik Yayınları, 7. Basım, 2018.
İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I 1300-1600. Çev. Halil Berktay. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
Kılıç, Orhan. “XVI. Yüzyılın ikinci Yarısında Osmanlı Devleti’nde Kalpazanlık Faaliyetleri”, Osmanlı Ansiklopedisi. 3/180-187. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
Koç, Mehmet. Osmanlı Hukukunda Ta‘zir Suç ve Cezaları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
Orhonlu, Cengiz. – Göyünç, Nejat. “Has”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/268-270. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Öztel, Muharrem. “Osmanlı Devleti’nde Kalpazanlık ve Sahte Para (1818-1914): Kalpazanlığın ve Tedavül Eden Kalp Paraların Sosyo-Ekonomik Etkileri”. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi 10/18 (2018), 304-317.
Öztürk, Mustafa. “Genel Hatlarıyla Osmanlı Para Tarihi”, Türkler. 10/802-822. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
Pamuk, Şevket. Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım, 2021.
Sahillioğlu, Halil. “Akçe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/224-227. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Sahillioğlu, Halil. “Bir Mültezim Zimem Defterine Göre XV. Yüzyıl Sonunda Osmanlı Darphane Mukataaları” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 23/1-2 (1962-1963), 145-218.
Sahillioğlu, Halil. “Darphane”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/501-505. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Sahillioğlu, Halil. Kuruluştan XVII. Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 1958.
Sami, Şemseddin. Kamus-ı Türki. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2014.
Tabakoğlu, Ahmet. “Osmanlı İktisadi Yapısının Ana Hatları” Osmanlı Ansiklopedisi. 3/17-31. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.