Türkçe yeşil renk adının biçim, anlam ve kavram alanına tarihsel bir bakış

Bu çalışma, renk adlarını çeşitli yönlerden ele alan bir dizi çalışmanın bir bölümüdür. Burada, yeşil ve onun bilinenilk biçimi olan yaşıl ele alınmıştır. Renk adının kökeni hakkında bir incelemenin ardından renk adının yer aldığı tarihî eserlere örnekler verilmiştir. Günümüz Türk dil ve lehçelerindeki biçimlerine de yer verilerek geçirdiğideğişimleri tespit etmek amaçlanmıştır. Sözcüğün biçim, anlam ve kavram alanını saptamaya yönelik olarak yeşilrenk adının geçtiği renk ifadeli sözcükler, hayvan ve bitki adları; kimya, tıp ve doğa ile ilgili terimler; ad bilimikapsamında incelenen yer, kişi, su adları ve özel adlar; deyim, atasözü ve mecazlar tespit edilmiştir. Bu incelemesonunda 339 kullanım saptanmıştır. Orhon Yazıtlarında bir renk adı olduğunu söylemek mümkün olmasa dagünümüz Türkçesinde yeşil renk adının anlam, kavram ve biçim alanını oldukça genişlettiği görülmektedir. Yeşilrenk adının pek çok renk ifadeli sözcükte yer alması ve özellikle 75 farklı tona sahip olması da yeşil renk adınınartık gök renk adından müstakil bir renk adı olduğunu göstermektedir.

A historical look on structural, semantic, conceptual field of the Turkish colour term green (Yeşil)

This study is part of a series of studies that examined colour terms from different perspectives. This particularstudy deals with yeşil and its earliest known form yaşıl. This study starts with a brief examination of the history ofyeşil, followed by example sources where the term is used. By doing this, the course of changes in the term yeşil is presented through examples from Turkish language and its dialects. To identify the structural, semantic andconceptual fields of the colour term yeşil, its use in various dictionaries and source books were documented, whichyielded a total of 339 different uses of the term. The analysis revealed that it is not possible to classify yeşil as acolour term in the Orkhon Monuments as the colour green was often represented by the colour term gök. Despiteits limited use in early phases of Turkish, yeşil appears to have a rich structural, semantic and conceptual field inmodern Turkish. The presence of a multitude of colour terms including the term yeşil with as many as 75 differentshades indicates that it has long established itself as a colour term independent of the colour term gök.

PDF

___

Aktunç, H. (2002). Büyük argo sözlüğü (Tanıklarıyla) (3. Baskı). İstanbul: YKY.
Ayverdi, İ. (2006). Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-III (2. Baskı). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Bayraktar, N. (2004). Kara ve siyah renk adlarının Türkçedeki kavram ve anlam boyutu üzerine. TÖMER Dil Dergisi, 126, 56-77.
Bayraktar, N. (2005). Kavram ve anlam boyutunda al, kırmızı ve kızıl. International Journal of Central Asian Studies Mustafa Canpolat Armağanı, 10(1), 145-165.
Bayraktar, N. (2006a). Kavram ve anlam boyutunda sarı ve tonları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Prof.Dr. Tuncer Gülensoy Armağanı, 20(1), 209-218.
Bayraktar, N. (2006b). Kavram ve anlam boyutunda Türkçede ak ve beyaz. Dilbilim, Dil Öğretimi ve Çeviribilim Yazıları I-II; Haz. Cemal YILDIZ-Latif BEYRELİ, 35-50; Pegem-A Yayıncılık, Ankara.
Bayraktar, N. (2009). Boz ve kir renk adlarının kavram, anlam ve biçim boyutu üzerine. International Central Asian Studies, Articles on Turkology Festschrift to Commemorate the 80th Anniversary of Prof.Dr. Talat Tekins Birth, 13, 101-121.
Bayraktar, N. (2010). Orhon yazıtlarında geçen renk adlarının anlam alanları üzerine. Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 26-29 Mayıs 2010, Ankara; Bildiriler Kitabı 1-2, Ed. Ülkü Çelik Şavk, 121-128; Ankara: TDK Yayınları.
Bayraktar, N. (2013). Türkçede renk adlarıyla özel ad yapımı. Journal of Language and Linguistic Studies, 9(2), 95-114.
Bayraktar, N. (2014). Türkçede kişi adlarında renk adları. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, VI(1-1), 1-15.
Baytop, B. (1997). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları-578.
Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II (2004). Ankara: TDK Yayınları.
Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Oxford University Press
Çakmak, M. & Işın M. (2005). Anadolu kuş adları sözlüğü Türkçe-İngilizce-Latince. İstanbul: Kitabevi Yayınevi.
Dönmez, Y. (1985). Bitki coğrafyası, temel bilgiler, Türkçe-Latince-İngilizce-Almanca-Fransızca bitki adları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları-3213.
Gabain, A. V. (1968). Renklerin sembolik anlamları. (Çev. Tezcan, S.) Türkoloji Dergisi, 3(1), 107- 113.
Gülensoy, T. (1995). Türkçe yer adları kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları-618.
Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü II (O-Z), etimolojik sözlük denemesi. Ankara: TDK Yayınları-911 http://www.tdk.gov.tr
Karol, S., Suludere, Z., & Ayvalı, C. (1998). Biyoloji terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Kâşgarlı Mahmûd (2005). Dîvânü Lugâtit-Türk, çeviri, uyarlama, düzenleme: Erdi, S. & Yurteser, S.T. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Kaymaz, Z. (2000). Türkiye Türkçesi ve ağızlarında renk bildiren kelimelerin kullanılışı ve sistematiği. TDAY-Belleten-1997, 251-341, Ankara: TDK Yayınları.
Orkun, H. N. (1987). Eski Türk yazıtlar I-IV. Ankara: TDK Yayınları.
Öztek, Z. (2006). Halk dilinde sağlık deyişleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları-560.
Redhouse Yeni Türkçe-İngilizce Sözlük (1984). İstanbul: Elif Ofset, 7. Baskı.
Sağol, G. (1995). Tarihî Türk şivelerinde at donları. Türk Kültüründe At ve Atçılık, 126-146, İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü.
Tekin, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara: Simurg Yayınları.
Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 9.
Tekin, T. (2004). Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Ankara: Öncü Kitap.
Tekin, T. (2008). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları, 540, 3. Baskı.
Toparlı, R., Vural, H. & Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 2. Baskı.
Tuzlacı, E. (2006). A dictionary of Turkish plants, Türkiye bitkileri sözlüğü. İstanbul: Alfa Yayınları
Yurtbaşı, M. (1994). Sınıflandırılmış Türk atasözleri. Ankara: MEM Ofset.
Yurtbaşı, M. (1996). Örnekleriyle deyimler sözlüğü. Ankara: MEM Ofset