Hz. Ali’nin atadığı mısır valileri ve muâviye’nin onlarla mücadelesinde uyguladığı metotlar üzerine bir değerlendirme

Hz. Ali ile Muâviye mücadelesi, mücadele alanının kilit noktalarından biri olan Mısır vilâyetinin Muâviye’nin eline geçmesiyle başka bir renge bürünmüş, Muâvi- ye bu mücadelede Hz. Ali’yi siyaset silâhıyla Mısır kanadından vurmuş, ciddî şe- kilde güçlenmiş, bir anlamda mücadelenin yarısını kazanmıştır. Bu durumda Hz. Ali’nin Mısır’a atadığı valilerinin kimliği ve Muâviye’nin onlarla mücadelesinde kullandığı başlıca metotların irdelenmesi, Hz. Ali-Muâviye mücadelesinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Bu makalede Hz. Ali’nin Mısır valileriyle ilgili genel biyografik bilgiler verildikten sonra, Muâviye’nin Mısır valileriyle ilişkilerinde uygu- ladığı metotlar, temel kaynaklar muvacehesince, konumuzla ilgili yapılmış araş- tırmalar ve değerlendirmeler ışığında ele alınıp incelenecektir.

Evaluation of Hz.Ali had the governors of egypt and on the methods muaviya used with his struggles against them summary

The struggles between Hz. Ali and Muaviye (Muawiyah-founder of the Emevi dynasty, son of Harb) took a different shape with Muaviye capturing the province of Egypt, which was one of the key points for the struggle, Muaviye struck Hz. Ali on the wings of Egypt, with his political gun and dropped his guard, considerably strengthened himself, and in this sense won half the fight. In this case, Hz. Ali scrutinizing the identity of the governors of Egypt and the primary methods Mua- viye used in struggles against them will provide a better understanding of the Hz. Ali – Muaviye struggle. After providing general biographical information regar- ding Hz. Ali’s opinion of the governors of Egypt in this article, the methods Mua- viye used concerning the relationship with the governors of Egypt, in line with the main sources, will be approached and examined within the light of analysis and research conducted on the subject.

PDF

___

» ABDÜLKERÎM el-HATÎB, Ali b. Ebî Tâlib, Beyrut 1975.
» AHMED b. HANBEL, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed (v. 241/885), Müsned, Mısır 1313.
» AHMED CEVDET PAŞA, Kısâs-ı Enbiyâ ve Tevârîhi Hulefâ, (sad.: Ali Arslan), İstanbul 1980, c.: I.
» AKARSU, Murat, Hz. Osman ve Hilâfeti, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2001, (yayımlanmamış Doktora Tezi).
» AKBULUT, Ahmet, Sahabe Devri Siyâsî Hâdiselerinin Kelâmî Problemlere Etkileri, İstanbul 1992.
» ALGÜL, Hüseyin, İslâm Tarihi, İstanbul 1986, c.: II.
» APAK, Âdem, Anahatlarıyla İslâm Tarihi -2- (Hulefâ-i Râşidîn Dönemi), İstanbul 2009.
» APAK, Âdem, “Hz. Ali’nin Siyasî Kişiliği”, Hayatı Kişiliği ve Düşünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri (08–10 Ekim 2004), Bursa 2005, ss. (28–50).
» APAK, Âdem, “Hz. Osman’ın Hilafeti Döneminde Ümeyyeoğulları’nın Devlet İdaresindeki Yeri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 1998, cilt: VII, sayı: 7, ss. (487– 522).
» APAK, Âdem, İslâm Siyaset Geleneğinde Amr b. el-Âs, Ankara 2001.
» APAK, Âdem, “Muhammed b. Ebû Bekir es-Sıddîk”, DİA, İstanbul 2005, c.: XXX, ss. (518).
» AVCI, Casim, “Muhammed b. Ebû Huzeyfe”, DİA, İstanbul 2005, c.: XXX, ss. (519).
» AYAR, Kenan, “Mâlik b. el-Hâris el-Eşter’in İlk Dönem Siyasi Hadiselerdeki Rolü”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2005, c.: V, ss. (37–93).
» AYAR, Kenan , “Sahabe Dönemi İktidar Mücadelesinde Arap Dâhilerinden Kays b. Sa’d”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Samsun 2005, sayı: 20–21, ss. (115–169).
» AYCAN, İrfan, Saltanata Giden Yolda Muâviye b. Ebî Süfyân, Ankara 1990.
» AYCAN, İrfan – SARIÇAM, İbrahim, Emevîler, Ankara 2008.
» BAKIR, Abdülhâlık, Hz. Ali Dönemi, Ankara 1991.
» ______ , “Kays b. Sa’d”, DİA, Ankara 2002, XXV, ss. 93. » el-BELÂZÜRÎ, Ahmed b. Yahyâ, (v. 279/892), Ensâbü’l-Eşrâf, (thk.: Süheyl Zekkâr – Riyâd Ziriklî), Beyrut 1996, c.: III.
» el-BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl (v. 256/870), Sahîhu’l-Buhârî, İstanbul 1992, c.: I–VIII.
» ÇERÇİ, Faris, “Mâlik el-Eşter’e Verdiği Ahidnâme’ye Göre Hz. Ali’nin Yönetim Anlayışı”, Ata- türk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum 2007, sayı: 28, ss. (89–125).
» ÇUBUKÇU, Asri, “Hâşim b. Utbe”, DİA, İstanbul 1997, XVI, ss. 410.
» DEMİRCAN, Adnan, Ali –Muâviye Kavgası, İstanbul 2002.
» ________ , Haricilerin Siyasî Faaliyetleri, İstanbul 1996.
» DENİZ, Ramazan, Hz. Ali’nin Mısır Valisi Kays b. Sa’d’ın Hayatı ve Kişiliği, Dokuz Eylül Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2007, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
» EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî (v. 275/888), es-Sünen, Mısır 1950, c.: I–V.
» EBÜ’L-FİDÂ, Imâdüddîn İsmâîl b. Muhammed (v.732/1331), el-Muhtasâr fî Ahvâli’l-Beşer, Beyrut 1997, c.:I.
» EBÛ NUAYM, Ahmed b. Abdullah el-Esbahânî (v. 430/1038), Ma’rifetü’s-Sahâbe, (thk.: Âdil b. Yûsuf), Riyad 1998, c.: I–II.
» FAYDA, Mustafa, Hz. Ömer Zamanında Gayri Müslimler, İstanbul 1989.
» FIĞLALI, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadi İslâm Mezhepleri, Ankara 1993.
» FIĞLALI, Ethem Ruhi , İmam Ali, Ankara, 2007.
» GÖMBEYAZ, Melek Yılmaz, “Muaviye b. Ebî Süfyan’ın Muhaliflerini Bertaraf Etme Yöntemleri”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 2010, cilt: 19, sayı: 1, ss. (301– 332).
» GÜNAL, Mustafa, Hz. Ali Dönemi ve İç Siyaset, İstanbul 1998.
» HALİFE b. Hayyât, Ebû Ömer el-Leysî el-Asferî (v. 240/854), et-Tabakât -Târîhu İbn Hayyât- (thk.: Süheyl Zekkâr), Dımeşk 1993.
» HASAN İbrahim Hasan, Siyasî- Dinî- Kültürel- Sosyal İslâm Tarihi, (çev.: İsmail Yiğit – Sadreddin Gümüş), İstanbul 1985, c.: I–II.
» el-HATÎB, Abdülkerîm, Ali b. Ebî Tâlib, Beyrut 1975.
» HİTTİ, Philip K., Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, (çev.: Salih Tuğ), İstanbul 1989, c.: I.
» HİZMETLİ, Sabri, “Tarihi Rivâyetlere Göre Hz. Osman’ın Öldürülmesi”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1985, sayı: XXVII, ss. ( 149–176).
» HİZMETLİ, Sabri, “Genel Olarak Raşid Halifeler Dönemi Olayları – Sonuçları ve Etkileri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1999, XXXIX, ss. (27–54).
» HUDARÎ BEK, Muhammed, Muhâdarâtü Târîhı’l-Ümemi’l-İslâmiyye, Beyrut bty.
» İBN ABDİLBERR, Ebû Ömer Yûsuf el-Kurtubî (v. 463/1070), el-İstî‘âb fî Ma’rifeti’l- Ashâb, (nşr.: Ali Muhammed el-Becâvî), Kahire bty., c.: III.
» İBN ABDÜLHAKEM, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdullah (v. 257/870), Fütûhu Mısr ve Ahbâruhâ, Beyrut 1956, c.: I.
» İBN ASÂKİR, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen Hibetullah b. Abdullah eş-Şâfiî, (v. 571/1175), Târîhu Medineti’d-Dimeşk, (thk.: Mühıbbüddîn Ebû Saîd Ömer b. Ğarâme), Beyrut 1996, c.: XLIX, L, LIX.
» İBN A’SEM, Ebû Muhammed Ahmed el-Kûfî (v. 314/926), Kitâbü’l-Fütûh, (thk.: Süheyl Zekkâr), Mısır 1992, c.: I
» İBN HACER, Ahmed b. Ali el-Askalânî (v. 852/1447), el-İsâbe fî Temyîzi’s- Sahâbe, (thk.: Ali Muhammed el-Becâvî), Beyrut 1992, c.: I, III, VII.
» İBN HALDÛN, Abdurrahman b. Muhammed (v. 808/1405), Târîhu İbn Haldûn, Beyrut bty., c.: II.
» İBN HAZM, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed (v. 456/1063), Cemheratü Ensâbi’l-Arab, Beyrut 2003, c.: I.
» İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Abdülmelik (v. 213/828), es-Sîretü’n-Nebeviyye, (thk.: M. es- Sekkâ - İ. el-Ebyârî - A. eş-Şelebî), Mısır 1936, c.: II.
» İBN KESÎR, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer (v. 774/1373), el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut 1861, c.: VII.
» İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (v. 275/888), es-Sünen, (nşr.: Mu- hammed Fuâd Abdülbâkî), Mısır 1954, c.: I–II.
» İBN SA’D, Ebû Abdullah Muhammed (v. 230/844), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut bty., c.: I, II, IV.
» İBN ŞEBBE, Ebû Zeyd Ömer (v. 262/876), Târîhu’l-Medineti’l-Münevvera, (thk.: Muhammed Şeltut), Cidde 1973, c.: II–III.
» İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (v. 276/889), el-Maârif, Beyrut 1987.
» İBN TAĞRİBERDÎ, Cemâlüddîn Ebü’l-Mehâsin Yûsuf el-Atabekî (v. 874/1469), en-Nücûmü’z-Zâhira fî Mülûki Mısr ve’l-Kahira, Kahire bty., c.: I.
» el-İMÂME VE’S-SİYÂSE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim İbn Kuteybe (v. 276/889)’ye atfedilen ancak ona ait olmayan müellifi meçhul eser, Mısır 1963, c.: I.
» İBNÜ’L-ARABÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh (v. 543/1148), el-Avâsım mine’l-Kavâsım, (thk.: Mahmûd Mehdî el-İstanbûlî,) Beyrut 1987.
» İBNÜ’L–CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali (v. 597/1200), el-Muntazam fî Târîhı’l- Ümem ve’l-Mülûk, (nşr.: Muhammed Abdülkâdir Atâ – Mustafa Abdülkâdir Atâ), Beyrut bty., c.: V.
» İBNÜ’L–ESÎR, İzzüddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Ebü’l-Kerem (v. 630/1232), el-Kâmil fi’t-Târîh, (thk.: Abdullah el-Kâdî), Beyrut 1995, c.: II.
» İBNÜ’L-IMÂD, Abdü’l-Hayy b. Ahmed (v. 1089/1678), Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Ze- heb, (thk.: Abdülkadir el-Arnaût – Mahmûd el-Arnaût), byy., 1986, c.: I.
» İBNÜ’L-VERDÎ, Zeynüddîn Ömer b. Muzaffer (v. 749/1348), Târîhu İbnü’l-Verdî, Beyrut 1996, c.: I.
» KANDEHLEVÎ, M. Yûsuf, Hayâtü’s-Sahâbe, (çev.: Sıtkı Gülle), İstanbul 1996, c.: I–III.
» KAPAR, Mehmet Ali, İslâm’ın İlk Döneminde Bey’at ve Seçim Sistemi, İstanbul 1998.
» el- KETTÂNÎ, Muhammed Abdülhay, et-Terâtibü’l-İdariyye, (çev.: Ahmet Özel), İstanbul 1993, c.: III.
» KILIÇ, Ünal, “Hz. Ali’nin Şehirlerin İdarecileriyle İlgili Politikaları”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: XII / II, Sivas 2008, ss. (121–140).
» el-KİNDÎ, Ebû Ömer Yûsuf (v. 350 / 961), Kitâbü’l-Vulât ve’l-Kudât, Beyrut 1908.
» MAHMÛD ŞÂKİR, Dört Halife, (çev.: Fikret Aydın), İstanbul 1994.
» el-MES‘ÛDÎ, Ebü’l-Hasen (v.346/957), Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher, (thk.: M. Muhyiddîn Abdülhamid), Mısır 1964, c.: II.
» el-MİNKÂRÎ, Nasr b. Müzâhim (v. 212/827), Vak‘atü’s-Sıffîn, (thk.: A. Muhammed Hârûn), Kahire, 1981.
» MUHAMMED RIZA, el-İmam Ali b. Ebî Tâlib, Beyrut bty., (Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye).
» MÜSLİM, Ebü’l-Huseyn Müslim b. Haccâc (v. 261/877), Sahîhu Müslim, İstanbul 1992, c.: I–III.
» en-NÜVEYRÎ, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb, (v. 733/1332), Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, (thk.: Muhammed Rif‘at Fethullah), Kahire 1985, c.: XX.
» ÖNKAL, Ahmet,“Amr b. el-Âs”, DİA, İstanbul 1991, III, ss. (79– 81).
» ÖNKAL, Ahmet,“Tahkim Olayı Üzerine Bir Değerlendirme”, İSTEM, Konya 2003, yıl: 1, sayı: 2, ss. (33 – 68).
» ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Eşter”, DİA, İstanbul 1995, c.: XI, ss. (486–87).
» es-SAN‘ÂNÎ, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi, (v. 211/827), el-Musannef, Beyrut 1972, c.: V.
» SARIÇAM, İbrahim / Bk.: AYCAN, İrfan.
» et-TABERÎ, Muhammed b. Cerîr (v. 310/922), Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, (thk.: Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm), Beyrut 1986, c.: IV–V.
» TÂHÂ HÜSEYN, İslâmiyyât el-Fitnetü’l-Kübrâ-I-, Beyrut 1984.
» WATT, Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, (çev.: E. Ruhi Fığlalı), Ankara 1981.
» WELHAUSEN, Julius, Arap Devleti ve Sükûtu, (çev.: Fikret Işıltan), Ankara 1963.
» et-TİRMÎZÎ, Ebû Îsâ Muhammed (v. 279/892), es-Sünen, İstanbul 1981, c.: I–V.
» el-YA’KÛBÎ, Ahmed b. Ebî Ya’kûb (v. 284/897), Târîhu’l-Ya’kûbî, Beyrut 1960, c.: II.
» YÂKÛT el-HAMEVÎ, Şihâbüddîn Ebû Abdullah (v. 626/1228), Mu’cemü’l- Büldân, Beyrut 1957, c.: III.
» YİĞİT, İsmail, “Emevîler”, DİA, İstanbul 1995, XI, ss. (87–104).
» ez-ZEHEBÎ, Muhammed b. Ahmed (v. 748/1374), Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, (thk.: Şuayb el- Arnaût), Müessesetü’r-Risâle, 1985, c.: III.