ENGELLİ BİREYLERİN ÇALIŞMA YAŞAMINDA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLARA YÖNELİK NİTEL BİR ARAŞTIRMA: ÇANAKKALE ÖRNEĞİ

Engelli bireylerin ekonomik ve toplumsal yaşama katılımlarının en iyi yollarından biri istihdamedilmeleridir. Türkiye’de çalışabilir durumda olan engelli nüfusun önemli bir kısmının işgücüne dahilolmadığı bilinmektedir. Diğer yandan istihdam halinde olanlar da çalışma yaşamında önemli sorunlarlakarşı karşıyadırlar. Bu sorunların başlıcaları; işyerindeki fiziki engeller, engelli çalışanlara yönelik tutumve önyargılar, vasıfsız işlerde, düşük ücretlerle çalışmak zorunda olmaları, terfi imkanlarınınyoksunluğudur. Bu çalışmanın amacı engelli çalışanların karşılaştıkları sorunların Çanakkale ili örneğindeincelenmesidir. Kota sistemi ile istihdam edilen 9 engelli çalışanla nitel bir araştırma gerçekleştirilmiştir.Yarı yapılandırılmış görüşme formu ile veriler toplanmıştır. Görüşmelerden elde edilen veriler MaxqdaAnalytics Pro 2020 programı ile analiz edilmiştir. Görüşmelerden elde edilen veriler “işe giriş süreci, işinniteliği ile ilgili sorunlar, kariyer sorunları, tutumlar ve beklentiler” temaları altında gruplandırılmıştır.Katılımcıların en yoğun olarak değindikleri sorunlar; niteliklerinin altında işlerde çalışmaları, açık işlerinengellilere uygun olmaması ve olumsuz işveren tutumudur. Engelli çalışanlar engelli olmaları dolayısıylahiçbir şey yapamayacaklarına dair inançların yıkılmasını istemektedirler. Toplumun ve işverenlerinkendilerine güvenmeleri halinde daha verimli olacaklarını ifade etmektedirler.

Engelli bireylerin ekonomik ve toplumsal yaşama katılımlarının en iyi yollarından biri istihdam edilmeleridir. Türkiye’de çalışabilir durumda olan engelli nüfusun önemli bir kısmının işgücüne dahil olmadığı bilinmektedir. Diğer yandan istihdam halind

them employment opportunity. A significant portion of the population who are disabled can not work in Turkey although they can be included in the labor force. On the other hand, those who are in employment also face important problems in working life. The main of these problems are; physical barriers in the workplace, attitudes and prejudices towards disabled employees, having to work in unskilled jobs with low wages and lack of promotion opportunities. The purpose of this study was to examine the problems faced by disabled employees in the case of Çanakkale. A qualitative research was carried out with 9 disabled employees employed with the quota system. Data were collected with a semi-structured interview form. The data obtained from the interviews were analyzed with Maxqda Analytics Pro 2020 program. Obtained data from the interviews has been grouped under the themes of job entrance process, problems related to the nature of job, career problems, attitudes and expectations. The problems that the participants addressed the most were; their jobs were inferior jobs, vacant jobs were not suitable for the disabled and negative employer attitude. Employees with disabilities demanded society to desert their beliefs that the disabled can do nothing. They state that if society and employers trusted themselves, they would be more productive.

PDF

___

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve İşkur, (2019), 2019 İşgücü Piyasası
Araştırması Türkiye Raporu, https://media.iskur.gov.tr/34629/turkiye.pdf (Erişim tarihi: 17.06.2020).
Akyıldız, S., (2017), Öğretmen Adaylarının Engelli Bireylere Yönelik Tutumlarının İncelenmesi, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 39, 141- 169.
Altan, Ö. Z., (2006), Sosyal Politika, Anadolu Üniversitesi Yayın No: 1477, Açık Öğretim Fakültesi Yayın No: 790, Eskişehir.
Anıl, A., (2019), İşverenlerin Engellilere Yönelik Tutumları İle Engelli Çalışanların Çalışma Alanına Yönelik Görüşlerinin İncelenmesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Özel Eğitim Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Arslan, H. & Altıntaş, G., (2014), Engellilerin Çalışma Yaşamına Katılımını Arttırarak Toplumla Kaynaşmalarını Sağlamayı Hedefleyen Bir Model Önerisi, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, 165- 186.
Atatürk Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi (2019), Engellilikle İlgili Genel Bilgiler ve Temel Kavramlar, Ünite 1, Yayınlanmamış Ders Notu, www.siirt.edu.tr/dosya/personel/ata-aof-engellilerle-sosyal-hizmet-siirt2019926102112764.pdf (Erişim tarihi: 12.06.2020).
Aslan, M. ve Şeker, S.,(2011), Engellilere Yönelik Toplumsal Algı ve Dışlanmışlık (Siirt Örneği), Sosyal Haklar ve Uluslararası Sempozyumu 3, 25-26 Ekim, Kocaeli Üniversitesi, İİBF, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü, Bildiriler Kitabı, Petrol-iş Yayını No: 116, 449- 464.
Baltacı, A., (2019), Nitel Araştırma Süreci: Nitel Bir Araştırma Nasıl Yapılır?, Ahi Devran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, 368- 388.
Baybora, D., (2006), Çalışma Hayatında Özürlülere Karşı Ayrımcılık, Sosyal Siyaset Konferansları, Cilt: 0, Sayı: 51, İstanbul, 229- 269.
Bilgin, K. U., (2000), Özürlülerin Çalışma Hayatındaki Sorunları ve Çözüm Önerileri, Kamu- İş Hukuku ve İktisat Dergisi, Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası, Temmuz, Cilt: 5, Sayı: 4, Ankara, 21- 38.
Bilsin, E., Başbakkal, Z., (2014), Dünyada ve Türkiye’de Engelli Çocuklar, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, Cilt: 30, Sayı: 2, 65- 78.
Coşkun İlgar, S., İlgar, M.Z., (2014), Nitel Veri Analizinde Bilgisayar Programları Kullanılması, İstanbul Sebahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 5, 31- 78.
Çakır; Ö. Ay, E., Küçük, H., Ayas, İ. vd. (2019), Engellilerin Çalışmasına Yönelik Tutumların Tespiti, TAEM Uluslararası Sosyal Politikalar Kongresi, 18- 20 Haziran 2019, Engellilerin İstihdamı ve Sosyal Koruma Kitabı, Ankara, 213- 225.
Devlet İstatistik Enstitüsü (2004), Türkiye Özürlüler Araştırması 2002, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, Temmuz.
Durmaz; Ş., (2017), Engellilik ve İşgücü Piyasası, Bartın Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 15, 249- 276.
Eren, A., (2010), Engellilerin İşyerlerinde Çalıştırılması İçin Yapılabilecekler Üzerine Bir Araştırma, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Ertugay, F., (2019), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma/ Esnek Desen Araştırması: Alana İlişkin Zorluklar, Sorunlar ve İmkanlar, Nitel Sosyal Bilimler, Cilt: 1, Sayı: 1,. 48- 68.
Ertürk, K. L., Şimşek; A. A., Songür; D. G. & Şengül, G., (2014), “Türkiye’de Engeli Farkındalığı ve Engelli Bireylerin Adalete Web Erişebilirlikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Bilgi Dünyası Dergisi, 15 (2), 375- 395.
Genç, Y. & Çat, G., (2013). Engellilerin İstihdamı ve Sosyal İçerme İlişkisi, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 1, 363- 393.
Gençtürk, Z. & Korkut; G., (2020). Üniversite Öğrencilerinin Engelli Bireylere Yönelik Tutumlarının İncelenmesi, Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 10, Sayı: 19, Bahar, 105- 126.
Gönülalan, A., (2016). Engelli İstihdamına Yönelik İşveren Tutumları: Trabzon Örneği, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 3, 111- 130.
Güler, Z., (2015). Özel Politika Gerektiren Grupların İş Yaşamındaki Sağlık ve Güvenlik Riskleri ile Kontrol Tedbirleri”, Çalışma Dünyası Dergisi, 2005/ 2, 117- 134.
Güneş, N. & Akçameşe; G., (2014), Özel Gereksinimi Olan Bireylerin Mesleki İstihdamı Çorum İli Örneği, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Özel Eğitim Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 3,. 1- 15.
Hasırcıoğlu, A., (2006), İşverenlerin Özürlü İstihdamına Yaklaşımı (Sakarya Örneği), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
İyem, C. & İslamoğlu, E., (2019), İşverenlerin Engelli İstihdamına Yönelik Görüşleri Üzerine Bir Araştırma, TAEM Uluslararası Sosyal Politikalar Kongresi, 18- 20 Haziran 2019, Engellilerin İstihdamı ve Sosyal Koruma Kitabı, Ankara, 317- 326.
Kağnıcıoğlu, D., Şişman, Y., Akgül, T., Belgin, N., (2019), Türkiye’de Engelli İstihdam Yöntemi Olarak Kota Yönteminin Sorunları, Karatahta/ İş Yazıları Dergisi, sayı: 14, Ağustos, 155- 170.
Karaman, A., (2018), Ürün Bilinirliği ve Tercihini Belirlemede Ürün Uzmanlarının Rolü: Nitel Bir Araştırma, İşletme Araştırmaları Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 2, 646- 663. Kayacı, E., (2013), “Türkiye’de Engelli İşçi İstihdamı”, İstihdamda 3i Dergisi, Sayı 9, Nisan, Mayıs, Haziran, 58-61.
Kazou, K., (2017), Analysing the Definition of Disability in the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities: is it Realy Based on a “Social Model” Approach, International Journal of Mental Health and Capacity Law, Cilt: 23, 25- 48.
Küçükşen; K., Kaya; Ş. D., Uludağ, A., vd. (2017), Sağlık Çalışanlarının Engellilere Yönelik Tutumlarının Örgüt Kültürü Açısından Değerlendirilmesi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 42, Mart, 91- 101.
Orhan, S. (2013), Türkiye’de Özürlü Dostu İstihdam Politikaları (Durum Analizi ve Öneriler), ÇSGB Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, http://www.casgem.gov.tr/dosyalar/kitap/42/dosya-42-6486.pdf (Erişim Tarihi: 20.06. 2020).
Orhan, S., (2015), Türkiye’de Engellilerin Bilinç Düzeyi: Engellilere Sunulan İstihdam Hakları Üzerinden Bir Araştırma, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 31, Kış, 73- 98.
Özateş Gelmez, Ö. S., (2018), Engelliliğe İlişkin Varsayımların Keşfi: “Görmezden Gelme” ya da “Normal Dışı Görme”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 5, 192- 200.
Özgökçeler, S. & Bıçkı, D. (2010), Özürlülerin Sosyal Dışlanma Boyutları: Bursa ve Çanakkale Örneklerinden Yansıyanlar, II. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu, Denizli, 311- 337.
Öztürk, K., (2014), Dezavantajlı Gruplara Yönelik Ayrımcılık: Engellilerin Çalışma Hayatında Karşılaştıkları Ayrımcılık ve Çözüm Önerileri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara.
Öztürk, M., (2011), Türkiye’de Engelli Gerçeği, MÜSİAD Cep Kitapları: 30, İstanbul.
Şahin, F., Güldenoğlu, B., (2013), Engelliler Konusunda Verilen Eğitim Programlarının Engellilere Yönelik Tutumlar Üzerindeki Etkisi, Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 214- 239.
Şen, M., (2017), “Çalışma Yaşamında Özel Engelliler”, Edt: Salih Dursun, Serpil Aytaç, Çalışma Yaşamında Özel Gruplar, Ekin Yayınları, Bursa.
Şen, M., (2018), Türkiye’de Engellilere Yönelik İstihdam Politikaları: Sorunlar ve Öneriler, Sosyal Güvenlik Dergisi, Cilt:8, Sayı: 2, Aralık, 129- 152.
Şişman; Y., (2011), Türkiye’de Özürlülere Yönelik Yasal Düzenlemeler, Sosyal Siyaset Konferansları, Sayı: 60, Cilt: 1, 169- 221.
Tokol, A., (2018), “Engellilere Yönelik Sosyal Politikalar”, Edt: Aysen Tokol ve Yusuf Alper, Sosyal Politika, Dora Yayınları, Bursa.
Ünal, V. & Yıldız, M. (2017), Üniversite Gençliğinin Engellilere Yönelik Tutumlarının İncelenmesi: Sivas Örneği, The Journal of Academic Social Science Studies, No: 57, 341- 358.
Yenihan, B. & Yılmaz; Z., (2019), Engellilerin Çalışma Yaşamında Karşılaştıkları Sorunlar ve Yaşam Doyumlarına etkisi: Kırklareli’de Bir Araştırma, TAEM Uluslararası Sosyal Politikalar Kongresi, 18- 20 Haziran 2019, Engellilerin İstihdamı ve Sosyal Koruma Kitabı, Ankara, 204- 212.
Yıldız; Z., Yıldız; S., Karaçayır, E., (2017), Dünyada ve Türkiye’de Engelli Turizmi Pazarının Değerlendirilmesi, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, Cilt: 5, sayı: 2, 61- 80.
Zaim Gökbay, İ.; Ergen, A.; Özdemir, N. (2011), Engelli Bireylerin İstihdamına Yönelik Bir Vaka Çalışması: “Engelsiz Eğitim”, Öneri Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 36, 1- 8.
World Health Organization, (1980), Internetional Classification of Impairments, Disabilities, and Handicaps, Geneva. apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/41003/9241541261_eng.pdf?sequenc (Erişim Tarihi: 01. 09.2020).
World Health Organization, (2011), World Report on Disability, Dünya Sağlık Örgütü Yayınları, Malta. www.who.int/disabilities/world_report/2011/chapter1.pdf?ua=1 (Erişim Tarihi: 20.09.2020).
www.bloomberght.com/bakan-selcuk-istihdam-edilen-engelli-sayisi-180-bini-asti2202868 (Erişim Tarihi: 17.06.2020).
www.hurriyet.com.tr/ik-yeni-ekonomi/istihdam-engeli-41044639 (Erişim Tarihi: 17.06.2020)).
www.iskur.gov.tr/kurumsal-bilgi/istatistikler (Erişim Tarihi: 17.06.2020).
www.equalityni.org
www.equalityni.org/ECNI/media/ECNI/Publications/Employers%20and%20Service %20Providers/DefinitionofDisability07.pdf (Erişim Tarihi: 07.09.2020).