Hazim Tamer DODURKA, Hüseyin Fevzi ÖZMEN, Ömer ÇETİN

HAYVANSAL GIDALARIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ VE ÇEVREYE OLAN ETKİSİ

Hayvansal gıdalar kaliteli proteinleri ve dünya çapında eksikliği görülen birçok mikro besin ögesini biyoyararlılığı yüksek formlarda içeren ve özellikle bebeklik, çocukluk, adolesan çağ, gebelik ve laktasyon gibi hassas yaşam evrelerinde tüketimi daha da önem kazanan bir besin grubudur. Dünya nüfusunun artması, hayvancılık teknolojilerinin ilerlemesi, ekonomilerin büyümesi ve hayvansal gıdalara olan talebin artması, küresel olarak hayvansal gıda üretimini artırmıştır. Bu artış, beraberinde bazı iklim ve çevre sorunlarını da getirmektedir. Hayvansal kaynaklı gıda üretimi sonucu havaya karbondioksit (CO2), metan (CH4) ve nitröz oksiti (N2O) içeren sera gazı emisyonlarıyla birlikte hidrojen sülfür (H2S) ve amonyak (NH3) gibi gaz emisyonları salınmakta, kötü kokular açığa çıkmakta ve hava kirliliği meydana gelmektedir. Ayrıca üretimin yoğunlaşması sonucu fazla miktarlarda ortaya çıkan ve uygun bir atık yönetim prosedürü uygulanmayan hayvansal atıklar, içeriğindeki çeşitli ağır metal, hormon, antibiyotik, besin ögeleri (özellikle azot ve fosfor) ve patojen mikroorganizmalarla birlikte toprak ve su kirliliğine neden olmaktadır. Bu madde ve organizmalar insanlara geçtiğinde çeşitli sağlık sorunları ve hastalıklara sebebiyet vermektedir. Hayvancılığın diğer etkileri arasında geniş arazi ve fazla miktarda enerji ve su kullanımı vardır. Ormanlık alanlar hayvanların otlatılması için meralara dönüştürülmekte, yem bitkisi yetiştirmek amacıyla ekim için araziye ihtiyaç duyulmaktadır. Su kaynaklarının günden güne artan kullanımı ise, su kıtlığına zemin hazırlamaktadır. Bu etkilerin bir sonucu olarak habitat tahribatı ve biyoçeşitlilik kaybı meydana gelmektedir. Hayvancılığa ek olarak, iklim değişikliği ve çevre kirliliğine neden olan diğer bir sektör ise enerjidir. Petrol, doğalgaz ve kömür gibi fosil yakıtlar küresel olarak birincil enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Ancak bu yakıtlar yenilenebilir olmayıp aynı zamanda çevre dostu değildir. Yenilenebilir enerji kaynaklarından birisi olan biyokütle enerjisinin, fosil yakıtlara göre sera gazı emisyonlarını ve kirlilik risklerini azalttığı belirtilmektedir. Biyokütle kaynaklarından birisi olan hayvansal atıklardan, anaerobik çürütme yoluyla biyogaz üretilebilmektedir. Dünya’da ve Türkiye’de biyokütle dönüştürme yoluyla biyogaz üreten tesis sayısının artırılması, enerji talebinin karşılanması adına çevre dostu bir katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler:

hayvansal gıda, hayvansal atık, sürdürülebilirlik, çevre kirliliği, biyogaz

PDF

___

Adeel, M., Song, X., Wang, Y., Francis, D. & Yang, Y. (2017). ‘‘Environmental İmpact of Estrogens on Human, Animal and Plant Life: A Critical Review’’, Environment International, 99: 107-109.
Adenle, A. A., Chertow, M. R., Moors, E. H. M. & Pannell, D.J. (2020). Science, Technology, and Innovation for Sustainable Development Goals: Insights from Agriculture, Health, Environment, and Energy, Oxford University Press.
Adesogan, A. T., Havelaar, A. H., McKune, S. L., Eilittä, M. & Dahl, G. E. (2020). ‘‘Animal Source Foods: Sustainability Problem or Malnutrition and Sustainability Solution? Perspective matters’’, Global Food Security, 25, 100325.
Akyürek, Z. (2018). ‘‘Potential of Biogas Energy from Animal Waste in The Mediterranean Region of Turkey’’. Journal of Energy Systems, 2(4): 160-167.
Arifan, F., Abdullah, A. & Sumardiono, S. (2021). ‘‘Effect of Organic Waste Addition into Animal Manure on Biogas Production Using Anaerobic Digestion Method’’, International Journal of Renewable Energy Development, 10(3): 623-633.
Ayhan, A. (2015) ‘‘Biogas Production Potential from Animal Manure of Bursa Province’’, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 29(2): 47-53
Beal, T., Gardner, C. D., Herrero, M., Iannotti, L. L., Merbold, L., Nordhagen, S. & Mottet, A. (2023). ‘‘Friend or Foe? The Role of Animal-Source Foods in Healthy and Environmentally Sustainable Diets’’, The Journal of Nutrition, 153: 409-425.
Benali, M., Hamad, T. & Hamad, Y. (2019). ‘‘Experimental Study of Biogas Production from Cow Dung as an Alternative for Fossil Fuels’’, Journal of Sustainable Bioenergy Systems, 9(3): 91-97.
Cheng, M., McCarl, B. & Fei, C. (2022). ‘‘Climate Change and Livestock Production: A Literature Review’’, Atmosphere, 13(1), 140.
Çağlayan, G. H. & Koçer, N. (2014). ‘‘Muş İlinde Hayvan Potansiyelinin Değerlendirilerek Biyogaz Üretiminin Araştırılması’’, Muş Alparslan Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 2(1): 215-220.
Daryabeigi Zand, A., Rabiee Abyaneh, M. & Khodaei, H. R. (2018). ‘‘An Overview of Energy Production from Animal Waste during Iran’s Energy Transition: Implication of Manure Chemical Composition’’, Applied Ecology and Environmental Research, 16(5): 6499-6523.
Dopelt, K., Radon, P. & Davidovitch, N. (2019). ‘‘Environmental Effects of The Livestock İndustry: The Relationship between Knowledge, Attitudes, and Behavior among Students in Israel’’. International journal of environmental research and public health, 16(8), 1359.
EIA (2021). International Energy Outlook 2021, https://www.eia.gov/outlooks/ieo/narrative/consumption/sub-topic-01.php, (Erişim: 04.05.2023)
EIA. (2022). Biomass – Renewable Energy from Plants and Animals, https://www.eia.gov/energyexplained/biomass/ (Erişim: 07.05.2023)
Elitaş, M. N. T. & Ersöz, F. (2021). ‘‘Investigation the Biomass in OECD Countries and Turkey: Comparative Analysis with Classification Algorithms’’, El-Cezeri Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(3): 1170-1183.
EPA. (2023a). Understanding Global Warming Potentials, https://www.epa.gov/ghgemissions/understanding-global-warmingpotentials#:~:text=The%20Global%20Warming%20Potential%20(GWP,carbon%20dioxide% 20(CO2). (Erişim: 21.04.2023)
EPA. (2023b). How Does Anaerobic Digestion Work?, https://www.epa.gov/agstar/how-doesanaerobic-digestion-work (Erişim: 27.04.2023) Espinosa-Marrón, A., Adams, K., Sinno, L., Cantu-Aldana, A., Tamez, M., Marrero, A., Bhupathiraju S. N. & Mattei, J. (2022). ‘‘Environmental İmpact of Animal-Based Food Production and The Feasibility of A Shift Toward Sustainable Plant-Based Diets in the United States’’, Frontiers in Sustainability, 3, 19.
Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü (2020). 2019 Yılı Sektör Değerlendirme Raporu, https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10255/files/Et_ve_Sut_Kurumu_2019_Sektor_Degerlen dirme_Raporu.pdf (Erişim: 26.04.2023).
Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2012). Livestock and Landscapes, https://www.fao.org/3/ar591e/ar591e.pdf (Erişim 05.05.2023)
Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2020). Sustainable Food and Agriculture, http://www.fao.org/sustainability/news/detail/en/c/1274219/ (Erişim: 11.04.2023)
Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). FAOSTAT, https://www.fao.org/faostat/en/#data/FBS (Erişim: 06.05.2023).
Gerber, P.J., Steinfeld, H., Henderson, B., Mottet, A., Opio, C., Dijkman, J., Falcucci, A. & Tempio, G. (2013). Tackling Climate Change Through Livestock – A Global Assessment of Emissions and Mitigation Opportunities. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), Rome.
Global Alliance for Improved Nutrition (GAIN). (2020). Animal-source Foods for Human and Planetary Health: GAIN’s Position. Available at: https://www.gainhealth.org/sites/default/files/publications/documents/gain-briefing-paperseries-2-animal-source-foods-for-human-and-planetary-health.pdf Erişim: 01.05.2023 Karaman, S. (2006). ‘‘Hayvansal Üretimden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Çözüm Olanakları’’ KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 133-139.
Kraham, S. J. (2017). ‘‘Environmental Impacts of Industrial Livestock Production’’. International Farm Animal, Wildlife and Food Safety Law, 3-40.
Miller, V., Reedy, J., Cudhea, F., Zhang, J., Shi, P., Erndt-Marino, J., Coates, J., Micha, R., Webb, P. & Mozaffarian, D. (2022). ‘‘Global, Regional and National Consumption of AnimalSource Foods between 1990 and 2018: Findings from the Global Dietary Database’’, The Lancet Planetary Health, 6(3): e243-e256.
Mirza, U. K., Ahmad, N., & Majeed, T. (2008). ‘‘An Overview of Biomass Energy Utilization in Pakistan’’, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 12(7): 1988-1996.
Onurluba, E., Yilmaz, N. & Dogan, H. G. (2015). ‘‘Conversion to Biogas Energy of Animal Wastesand Expectations for the Future (TR 21 region case in Turkey)’’, Research & Reviews in Biosciences, 10(7): 259-266.
Pekcan, A.G. (2019). ‘‘Sürdürülebilir Beslenme ve Beslenme Örüntüsü: Bitkisel Kaynaklı Beslenme’’, Beslenme ve Diyet Dergisi 47(2): 1-10.
Pelletier, N., & Tyedmers, P. (2010). ‘‘Forecasting Potential Global Environmental Costs of Livestock Production 2000–2050’’, Proceedings of the National Academy of Sciences, 107(43): 18371-18374.
Sabusap, A. T. (2015). ‘‘Biogas Production of Selected Animal Wastes’’, Journal Science, Engineering and Technology, 3: 172-182
Tırınk, S. (2022). ‘‘Hayvansal Atıkların Biyogaz Üretim Potansiyelinin Hesaplanması: Iğdır İli Örneği.’’, Journal of the Institute of Science and Technology, 12(1): 152-163.
Toma, L., Voicu, G., Ferdes, M. & Dinca, M. (2016). ‘‘Animal Manure As Substrate for Biogas Production’’, Engineering for Rural Development, 25(27), 5.
Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2010). Biyogaz Kılavuzu Üretimden Kullanıma, https://webdosya.csb.gov.tr/db/cygm/editordosya/biyogaz%20kilavuzu%20pdf.pdf (Erişim: 20.04.2023)
Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. Türkiye Biyokütle Enerjisi Potansyeli Ajansı, https://bepa.enerji.gov.tr/ (Erişim: 09.05.2023)
Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı. (2022). Tarım Ürünleri Piyasaları, https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Menu/27/Tarim-Urunleri-Piyasalari (Erişim: 15.04.2023)
Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı. (2023). Biyogaz Tesisleri, https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/DB_Vet_Ilac/hayvansal_yan_urun_isletme/ Biyogaz_Tesisleri.pdf (Erişim: 17.05.2023)
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2021). Yıllık Hayvansal Üretim İstatistikleri, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kumes-Hayvanciligi-Uretimi-Haziran-2021-37220 (Erişim: 25.04.2023)
Ulusal Süt Konseyi. (2019). Dünya ve Türkiye’de Süt Sektör İstatistikleri, https://ulusalsutkonseyi.org.tr/wp-content/uploads/Ulusal-Sut-Konseyi-Sut-Raporu-2019.pdf (Erişim: 06.05.2023)
United Nations (2022). ‘‘World Population Prospects 2022: Summary of Results’’ UN DESA/POP/2022/TR/NO. 3.
https://www.un.org/development/desa/pd/sites/www.un.org.development.desa.pd/files/wpp20 22_summary_of_results.pdf (Erişim: 7.05.2023)
Vera, L. & Muñoz, E. (2017). ‘‘Environmental Impact of Livestock Production’’, Agricultural Research &Techology, 8(4): 109-111
White, R. R. (2020). ‘‘Sustainability of Animal Agriculture in the Global Food System’’, Advances in Dairy Technology, 32: 37-45
World Bioenergy Association. (2021). Global Bioenergy Statistics 2021, https://www.worldbioenergy.org/uploads/211214%20WBA%20GBS%202021.pdf (Erişim: 06.05.2023)
World Commission on Environment and Development (WCED). (1987). ‘‘Our Common Future: Report of the World Commission on Environment and Development’’. Environment: Science and Policy for Sustainable Development, 17(1): 1-91.
Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUMBİR). (2015). Yumurta Tavukçuluğu Verileri, https://www.yum-bir.org/UserFiles/File/Sektor-Verileri-2015.pdf (Erişim: 28.04.2023)
Yumurta Üreticileri Merkezi Birliği (YUMBİR). (2019). Yumurta Tavukçuluğu Verileri 2018, https://www.yum-bir.org/UserFiles/File/yumurta-veriler2019web.pdf (Erişim: 10.05.2023)