ÇALIŞMA İLİŞKİLERİNE YÖNELİK İLK DÜZENLEME: DİLAVER PAŞA NİZAMNAMESİ VE ÇALIŞMA HAYATINA ETKİLERİ

Osmanlı Devletinde çalışma hayatına yönelik olarak yapılan ilk düzenleme 1867 yılında uygulanmaya başlanan Dilaver Paşa Nizamnamesidir. Dilaver Paşa Nizamnamesi olarak bilinen nizamnamenin gerçek adı “Ereğli Maden-i Hümayun İdaresinin Nizamnamesi”dir. Dilaver Paşa Nizamnamesinin ortaya çıkış nedeni kömür üretiminde düşük ücretlerin ve ağır çalışma koşullarının olması nedeniyle zorunlu çalışmayı getirerek, ekonomik bir değer haline gelen kömür üretimini sağlamaktır. Dilaver Paşa Nizamnamesine yönelik çalışmalar incelendiğinde yapılan çalışmaların, nizamnamenin ekonomi, üretim ve verimlilik üzerine etkilerinin incelendiği ancak çalışma hayatına yönelik düzenlemeleri ile ilgili alanda boşluklar olduğu görülmektedir. Ancak Dilaver Paşa Nizamnamesi çalışma yaşamına ilişkin ilk düzenleme olması nedeniyle çalış- ma ilişkileri tarihinde önemli bir yere sahiptir. Zorunlu çalışma gibi olumsuz kuralların yanı sıra çalışma saatlerini günlük 10 saat olarak sınırlandırması, çalışma ve dinleme sürelerinin belirlenmesi, barınma yerlerinin işveren tarafından yapılması, ücret alacaklarının diğer alacaklara göre öncelikli olmasının belirlenmesi, işçilerin toplu halde işsiz kalmalarını önlemek amacıyla işverenin işyerini kapatması durumunda önceden bildirme yükümlülüğünün olması, işçilerin önemsiz sayılabilecek hastalıklarının tedavi edilmesi, eğer ağır bir hastalık durumu söz konusu ise evlerine gönderilmesi, münavebeli çalışma gibi kuralları içermesi açısından çalışma hayatına ilişkin düzenlemelere yer vermiştir. Yapılan literatür taramasında uygulamada zorunlu çalışmaya yönelik hükümler sert yaptırımlarla uygulandığı, çalışma hayatına yönelik hükümler yeterli denetim ve uygulama alanı bulamadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Dilaver Paşa Nizamnamesi, Madenlerde Çalışma İlişkileri, Zorunlu Çalışma, Münavebeli Çalışma

THE FIRST REGULATION ABOUT LABOUR RELATIONS: DILAVER PASHA REGULATIONS AND ITS EFFECTS ON LABOUR RELATIONS

The first regulation about working life in Ottoman Empire is Dilaver Paşa Regulations started to be implemented in 1867. The real name of the regulation which is known as Dilaver Paşa Regulations is “The Regulations of Ereğli Maden-i Humayun Administration”. The reason why Dilaver Paşa Regulations emerged is to provide coal mineral production become as an economic value by bringing compulsory labour due to the fact that there were low payment and hard working conditions in coal mineral production. When the studies about Dilaver Paşa Regulations were investigated, it was observed that the studies investigated the effects of the Regulations on economics, production and productivity, but there was a gap on the subject about working life regulations. However, Dilaver Paşa Regulations have an important position in labour relations history as it is the first regulation on working life. This regulation involves several regulations about working life such as restricting daily working hours to 10 hours beside negative rules such as compulsory labour, determining the work and rest durations, constructing the harbouring places by employer, determining the priority of unpaid wages on the other dues, the advance notice obligation of the employer to prevent the collective falling out of work in case the shutdown of the employer, treatment of the employees even if their illnesses are out of importance, allowing the employess to go their home in case their illnesses are important, and alternate working rules. The literature review shows that the provisions on compulsory labour were implemented with hard sanctions in practice, and the provisions on working life cannot find sufficient supervision and implementation areas

Keywords:

Dilaver Paşa Regulations, Labour Relations in Mines, Compulsory Labour, Alternate Labour,

PDF

___

Akdiş, M. (1988), Dünyada ve Türkiye’de yabancı sermaye yatırımları ve beklentiler, YASED Yayınları, No:33,İstanbul.
Ayoğlu, F.N. (2006), Zonguldak Kent tarihi ’05 Bienali, Zonguldak Kültür ve Eğitim Vakfı- Birinci Basım, Kapitalizmle Eklemlenme Sürecinde Zonguldak Kömür Havzası’nın Tarihsel Gelişimi: 1829-1908.
Çatma, E. (2006), Zonguldak Taşkömürü Havzası Tarihi(Birinci Kitap1840-1865), Sistem Ofset Yayıncılık, Ankara.
Çatma, E. (1998), Asker İşçiler, Ceylan Yayıncılık, İstanbul.
Çatma, E.(t.y.), Dilaver Paşa Nizamnamesi ve Bilinmesi Gereken Doğrular, Yayınlanmamış Makale.
Çıladır, S.(1996), Taş Kömürü Havzasında Devletçilik Dönemi, Yaman Matbaası.
Dilik, S. (1985), “Atatürk Döneminde Sosyal Politika”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt:40, Sayı:1.
Gökbayrak, Ş.(2008), Cumhuriyet’in Bir Anıt Kurumu Zonguldak – Ereğli Kömür Havzası Amele Birliği’nde Bir Dönem(1921-1946), Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Yayınları, Cumhuriyet’in Anıt Kurumları Dizisi:4, Ankara.
Gülmez, M.(1991), Türkiye’de Çalışma İlişkileri(1936 öncesi), İkinci Basım, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınlar No:236, Ankara.
Kara,M.(2013), “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Ereğli Kömür Havzası (1829- 1920)”, History Studies International Journal of History, ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print) Volume 5 Issue 1, p. 223-250, January 2013.
Karahasan, Ö.(1978), Türkiye Sendikacılık Hareketi İçinde Zonguldak Maden İşçileri ve Sendikası, Zonguldak Maden İşçileri Sendikası Matbaası, Ankara.
Kaştan, Y.(2016), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kömür Ocaklarının İşletilmesi(1839-1918)”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 2.
Kessler, G.(1948), “Zonguldak ve Karabük’teki Çalışma Sartları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 9, No. 3, Nisan, s. 173-196.
Köse, M. (2010), Mükellefiyet, Doğan Kitap, İstanbul.
Köse, M.(2012), Göl Dağı Zonguldak Madenlerinde İkinci Mükellefiyet, Doğan Kitap, İstanbul.
Makal, A.(2004), 65. Yılında Koruma Kanunu, Çalışma İlişkileri ve İş Mükellefiyeti, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Gelişme ve Toplum Araştırmaları Merkezi Tartışma Metinleri No.76.
Makal, A.(2006), “Zonguldak ve Türkiye Tarihinin Acı Bir Deneyimi Olarak İş Mükellefiyeti”, Zonguldak Kent Tarihi’05 Bianeli Bildiriler Kitabı, Zonguldak Eğitim ve Kültür Vakfı, Zonguldak.
Makal, A.( 2007), Ameleden İşçiye, İletişim Yayınları, İstanbul.
Özdemir, S.(t.y.), “Türkiye’de “Zorunlu Çalışma” Uygulamaları”, http:// istanbul.dergipark.gov.tr/download/article-file/9550 28.02.2017
Özeken, A.A.(1944), Ereğli Kömür Havzası Tarihi 1848-1940, Kenan Matbaası, İstanbul
Savaşkan, B.(1993), Zonguldak Maden Kömürü Havzası Tarihçesi 1829-1989, Türkiye Taşkömürü Kurumu, Eğitim Daire Başkanlığı Yayını: 59, Zonguldak.
Sencer, O.(1969), Türkiye’de İşçi Sınıfı(Doğuşu ve Yapısı), Habora Kitabevi, İstanbul.
Quataert, D.(2000), “Zonguldak Maden İşçilerinin Hayatı, 1870-1920: Başlangıç Niteliğinde Bazı Gözlemler”, Toplum ve Bilim Dergisi, sayı 83.
Quataert, D. (2005), Zonguldak Kömür Havzasında Köyler ve Madenler, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, Sayı:2.
Talas, C.(1992), Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara.
Tuncer, K.(1998), Tarihten Günümüze Zonguldak’ta İşçi Sınıfının Durumu, “Kumpanyalar Dönemine Geri Dönüş”, Göçebe Yayınları, İstanbul.
Ülkekul, C.(t.y.), Taş Kömürü Havzasında (İşletmelerinde) Bahriye Nezareti Yönetimi (1865-1908) Ve Dilaver Paşa Nizamnamesi, http://www.kentvedemiryolu.com/sunular.php 20.10.2016
Varlık, B.(1985), “Osmanlı Devleti’nde Madenlerde Çalışma Koşulları”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul.
Yüksel, H.(2016), “19. Yüzyıl Osmanlı Devleti Maden Ocakları’nda Çalışma Standartlarının Oluşturulması Girişimleri: Dilaver Paşa Nizamnamesi Örneği”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 30 2016 Sayı: 5
Zaman, E. M.(2004), Zonguldak Kömür Havzasının İki yüzyılı, Ankara 2004 TMMÖB. Maden Mühendisleri Odası.