Lokarno ve Musul Kıskacında Türk Dış Politikası

Bu çalışmanın iki amacı vardır. Bunlardan birincisi, Birinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa’nın barış arayışları bağlamında Lokarno Antlaşmaları’na neden ihtiyaç duyulduğu sorusunu araştırmaktır. Bu kapsamda, Lokarno Antlaşmaları’na giden süreç genel hatlarıyla ele alınmaya çalışılmıştır. Araştırmanın ikinci amacı ise, Avrupa’da yaşanan bu sürecin Türk dış politikasını nasıl etkilediğini irdelemektir. Bu çerçevede, Musul Sorunu ve 1925 Türk-Sovyet Antlaşması ele alınmıştır. Çalışma, özellikle ikinci kısmında birinci el kaynak kullanımına azami önem vermeye çalışmıştır. Diğer taraftan konuyu etraflıca inceleyen eserlere öncelik verilmiştir. Yerli ve yabancı kaynaklardan hareketle hazırlanan makaleyi daha önce Türkiye’de böyle bir araştırmanın yapılmamış olması teşvik etmiştir. Bu yönüyle çalışmanın müteakip çalışmalar için bir temel oluşturacağı düşünülmektedir. Çalışmada, Türk-Sovyet yakınlaşmasında Rusya’yı Lokarno Antlaşmaları’nın, Türkiye’yi ise Milletler Cemiyetinin Musul kararının etkilemiş olduğu sonucuna varmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk Dış Politikası, Lokarno Antlaşmaları, Musul, Türk-Sovyet Antlaşması, Rapallo Antlaşması, Milletler Cemiyeti

PDF

___

Abrams, Lynn, Bismarck and the German Empire: 1871–1918, London/New York: Routledge, 2006.
Ahmet Ağaoğlu, “Türkiye-Rusya”, Hakimiyet-i Milliye, 16 Şubat 1926.
Akşin, Aptülahat, Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
Akşin, Sina, “Atatürk’ün Dış Siyaseti”, Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yıllık Süreç, Ankara: TTK Yayınları, 1999, ss. 275-279.
Alacakaptan, Aydın Güngör, “Türk-Sovyet İlişkileri (1921-1945)”, Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yıllık Süreç, Türk Tarih Kurumu Yayınları Ankara 1999,ss.281-291.
Armaoğlu, Fahir, “Tarihi Perspektif İçinde Misak-ı Milli’nin Değerlendirilmesi”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası Makaleler, haz. Berna Türkdoğan, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2000, ss. 63-72.
Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk-Söylev, c.: 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2012.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1973.
Bell, P. M. H., France and Britain, 1900-1940: Entente and Estrangement, London & New York: Routledge, 2013.
Best Antony, vd., 20 Yüzyılın Uluslararası Tarihi, çev.: Taciser Ulaş Belge, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2012.
Bilge, Suat, Güç Komşuluk, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1992.
Burçak, Rıfkı Salim, Türk-Rus-İngiliz Münasebetleri (1791-1941), İstanbul: Aydınlık Matbaası, 1946.
Denk, Erdem, Birleşmiş Milletler Sistemi, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2015.
Durgun, Sezgi, Memalik-i Şahane’den Vatan’a, İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
Eudin, Xenia Joukoff, Fisher, Harold Henry, Soviet Russia and the West, 1920-1927: A Documentary Survey, Stanford: Stanford University Press, 1957.
Fink, Carole, “Italy and the Genoa Conference of 1922”, The International History Review, vol.: 8, nr.: 1 Feb., 1986), pp. 41-55.
Gönlübol, Mehmet, Kürkçüoğlu, Ömer, “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasına Genel Bir Bakış”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası Makaleler, haz.: Berna Türkdoğan, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2000, ss.3-27.
Gönlübol, Mehmet, Sar, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası 1919-1938, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1997.
Gürün, Kamuran, “17 Aralık 1925 Türk-Rus Anlaşması”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
Gürün, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri 1920-1953, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
Hale, William, Türk Dış Politikası 1774-2000, çev.: Petek Demir, İstanbul: Mozaik Yayınları, 2003.
Hobson, Rolf, Imperialism at Sea, Naval Strategic Thought, the Ideology of Sea Power, and the Tirpitz Plan, 1875-1914, Boston/Leiden: Brill, 2002.
İnönü, İsmet, Hatıralar, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1987.
Kaya, Yakup, Süleyman Şah Türbesi, Ankara: Atlas Yayınları, 2015.
Kennedy, Paul, Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, çev. Birtane Karanakçı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2010,
Kissinger, Henry, Diplomasi, bs.:10, çev.: İbrahim H. Kurt, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2011.
Kiste, John Van der, Kaiser Wilhelm II: Germany's Last Emperor, United Kingdom: Sutton Publishing Limited.
Koçak, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), bs.: 5, İstanbul: İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
Kürkçüoğlu, Ömer, Türk-İngiliz İlişkileri (1919-1926), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1978.
Lee, Stephen J., Avrupa Tarihinden Kesitler 1789-1980, çev.: Savaş Aktur, Ankara: Dost Kitabevi, 2010.
Mahmut[Soydan], “Türkiye’nin Emn ü Selameti”, Hakimiyet-i Milliye, 22 Aralık 1925.
McKercher, B. J. C., “Austen Chamberlain's Control of British Foreign Policy, 1924-1929”, The International History Review, Vol.: 6, nr.: 4, Nov., 1984), pp.: 570-591.
Nye Joseph S., Welch, David A., Küresel Çatışmayı ve İşbirliğini Anlamak, çev. Renan Akman, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2013.
Oran, Baskın, “Dönemin Bilançosu”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (ed.) Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, c.: I, bs.: 10.
Rémond, E. P., “France and Europe”, The Australian Quarterly, Vol. 8, No. 30 (Jun., 1936), pp.: 15-22,
Ross, Stewart, Causes and Consequences of the First World War, London: Evans Borthers Limited, 1997.
Salzmann, Stephanie C., Great Britain, Germany and the Soviet Union: Rapallo and After, 1922-1934, London: The Royal Historical Society, 2002.
Sonyel, Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), c.: 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
Sönmezoğlu, Faruk, “Kurtuluş Savaşı Diplomasisi”, Türk Dış Politikasının Analizi, der.: Faruk Sönmezoğlu, İstanbul: Der Yayınları, 2004.
Şahin, İsmail, v.dğr., “Birinci Dünya Savaşı Sonrası İngiltere’nin Irak’ta Devlet Kurma Çabaları”, Gazi Akademik Bakış, c.: 8, sayı.: 15, 2014, ss. 105-132.
Tellal, Erel, “Sovyetlerle İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, ed.: Baskın Oran İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, c.: I, bs.: 10.
Tellal, Erel, “SSCB’yle İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, ed.: Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, c.: I, bs.: 10.
Uzgel, İlhan, “Batı Avrupa’yla İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, ed.: Baskın Oran İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, c.: I, bs.: 10.
Ülman, Haluk, “Türk Dış Politikasına Yön Veren Etkenler I 1923-1968”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, c.: 23, nr.: 3, 1968, ss.241-273.
Vandof, Dimitir, Atatürk Dönemi Türk-Sovyet İlişkileri, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2014.
World Affairs Institute, The Locarno Treaties, Advocate of Peace through Justice, vol.: 87, nr.: 12, December, 1925, pp. 685-692.
Yakup Kadri, “Cemiyet-i Akvam İfsad Aleti”, Hakimiyet-i Milliye, 21 Aralık 1925.
Yunus Nadi, “Başka bir Cemiyet-i Akvam”, Cumhuriyet, 16 Aralık 1925.
Yunus Nadi, “Garp ve Şark”, Cumhuriyet, 5 Aralık 1925.
Yunus Nadi, “Rusya’dan Bir Sada”, Cumhuriyet, 9 Aralık 1925.
Yüceer, Saime, “Atatürk Dönemi (1919-1938) Türk Rus İlişkilerinin Siyasi Boyutu”, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlişkileri I: Çalıştay Bildirileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2011, ss.61-106.