II. Abdülhamid Döneminde Yemen Zeydîlerinin Osmanlı Hilâfetine Bakışı

XIX. yüzyıldan itibaren Batılı devletlerin Osmanlı toprakları üzerindeki işgal hareketleri gittikçe arttı. Sultan II. Abdülhamid, Müslüman toplumlar arasında halifelik iddiasıyla ayrılıkçı hareketlerin başlaması tehlikesine karşı sürekli tetikte olmak durumunda kaldı. Kendilerini “halife” olarak isimlendiren ve Hz. Muhammed’in soyundan geldiklerini ifade eden Zeydî imamlar, daha önce Yemen’in iç bölgelerini kendi kontrolleri altında tutmaktaydı. Osmanlı Devleti 1872’de gerçekleştirdiği önemli bir harekât sonrasında Yemen hâkimiyetini iç kesimleri de kapsayacak şekilde genişletti. Zeydî imamlar yeni gelişmelerden oldukça rahatsızlık duydular. Özellikle bir takım dinî gerekçeler gösterip, Tanzimat’ın ilanı ile birlikte gayrimüslimlere verilen hakların artırılmasını öne sürerek yönetime karşı sık sık isyan etmeye başladılar. İmam Yahya ile Osmanlı yönetimi arasında gerçekleşen uzlaşma çabaları II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesi ile sonuçsuz kaldı.

Anahtar Kelimeler:

II. Abdülhamid, Hilâfet, Zeydî İmamlar, Yemen İsyanları, Osmanlı.

Yemeni Zaydis’ View of Ottoman Caliphate During the Period of Abdulhamid II

Beginning from the 19th century, invasive actions of Western states towards Ottoman territories steadily increased. Sultan Abdülhamid II had to be vigilant all the time against the danger of separatist movements claiming caliphate among Muslim communities. Zaydi imams who called themselves “caliphs” and claimed to be descendants of the Prophet Muhammad had been keeping the inner regions of Yemen under their control. As a result of an important operation performed in 1872, the Ottoman Empire expanded its dominance over Yemen to cover the inner regions as well. Zaydi imams felt uncomfortable with the new developments. They began to revolt against the government frequently on the basis of increased rights of non-Muslims with the proclamation of the Tanzimat, especially by giving certain religious justifications. The efforts to compromise between Imam Yahya and the Ottoman government failed when Abdulhamid II was dethroned.

Keywords:

Abdulhamid II, Zaydi Imams, Yemen Revolts, Caliphate, Ottoman,

PDF

___

Arşiv Belgeleri Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
DH. MKT, 2915/78, 26 Ş 1327 (12 Eylül 1909).
HR.SYS, 107/49, 29 Kanunusani 1324 (11 Şubat 1909).
Y.A.HUS, 486/81, 14 S 1323 (20 Nisan 1905)
Y.EE, 14/8, 25 Ş 1299 (12 Temmuz 1882).
Y.EE, 65/11, 29 Z 1308 (5 Ağustos 1891).
Y.EE, 136/127, 8 M 1317 (19 Mayıs 1899).
Y.EE.KP, 34/3303, 15 Z 1326 (8 Ocak 1909).
Y.MTV, 46/119, 18 R 1308 (1 Aralık 1890).
Y.MTV, 55/81, 29 Ra 1309 (2 Kasım 1891).
Y.PRK.AZJ, 3/105, 29 L 1297 (4 Ekim 1880).
Y.PRK.AZJ, 50/80, 29 Z 1322 (6 Mart 1905).
Y.PRK.AZJ, 52/77, 27 Ca 1325 (8 Temmuz 1907).
Matbu Eserler ve MakalelerAbaza, F. O. (1979). el-Hükmü’l-Osmânî fi’l-Yemen 1872-1918, 2. Baskı, Beyrut: y.y.Abdullah b. Hüseyin, (1409/1989). Müzekkerâtî, Amman: Mektebetü Berhûme.Ahmed Râşid, (1291/1874-1875). Yemen ve San’a Tarihi, y.y., C. II. Âtıf Paşa, ( 1326/1908-1909). Yemen Tarihi, İstanbul: Şirket-i Tab’iye. Buzpınar, Ş. T. (2004). Osmanlı Hilâfeti Hakkında Bazı Yeni Tespitler ve Mülâhazalar, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı: 10, ss. 1-38.Buzpınar, Ş. T. (2002). II. Abdülhamit Döneminde Osmanlı Hilafetine Muhalefetin Ortaya Çıkışı: 1877-1882, Hilafet Risâleleri II. Abdülhamit Devri, (haz. İsmail Kara), İstanbul: Klasik, C. I, ss. 37-61.Blunt, W. S. (1975). The Future of Islam, Lahore: Sind Sagar Academy.Çoğ, M. (2006). Yemen Layihaları, Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, (ed. Mustafa Öztürk & Enver Çakar) Elazığ: T.C. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, sayı: 1, C. IV, ss. 127-195. Deringil, S. (2007). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), 3. Baskı, (çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Doğan, İ. (2009). İmam Zeyd b. Ali, Ankara: TDV Yayınları.Gâid, S. A. A. (2004). et-Tatavvuru’t-Târihi li’l Hüviyyeti’l-Vataniyyeti’l-Yemeniyyeti Münzü Bidâyeti’t-Târîhi’l-Hadîs ve Hattâ Kıyamü’l-Cumhuriyyeti’l-Yemeniyye, San’a: y.y.Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid, (çev. Ali Berktay), İstanbul: Homer Kitabevi.Hasan Hâlid, (t.y.). Yemen Seyahatnamesi, İÜ Kütüphanesi, Nr. 4917.Hotinli, A. (1997). Arâbî Paşa, İslâm Ansiklopedisi, Eskişehir: M.E.B. Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, C. I, ss. 470-472.Ingrams, H. (1968). The Yemen Imams, Rulers & Revolutions, (Printed in Great Britain for John Murray), London: Camelot Press Ltd.İnalcık, H. (1999). Osmanlı Tarihine Toplu Bir Bakış, Osmanlı, (ed. Güler Eren), (Yayın Kurulu Başkanı: Halil İnalcık), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. C. I, ss. 37-116. İpek, N. (2006). İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Trabzon: Serander Yayınları.Karpat, K. H. (2005). İslâm’ın Siyasallaşması, 2. Baskı, (çev. Şiar Yalçın), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Kıcıman, N. K. (1994). Medine Müdafaası Hicaz Bizden Nasıl Ayrıldı?.., İstanbul: Sebil Yayınları.Koloğlu, O. (2005). Avrupa Kıskacında Abdülhamit, 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.Koloğlu, O. (2007). Abdülhamit Gerçeği, 5. Baskı, İstanbul: Pozitif Yayınları.Landau, J. M. (2001). Pan-İslâm Politikaları İdeoloji ve Örgütlenme, (çev. Nigar Bulut), İstanbul: Anka Yayınları. Mahmud Nedim Bey, (2001). Arabistan’da Bir Ömür Son Yemen Valisinin Hatıraları Veya Osmanlı İmparatorluğu Arabistan’da Nasıl Yıkıldı?, (der. Ali Birinci), İstanbul: İsis Yayınları.Muhammed Mahzumî Paşa, (2006). Cemaleddin Afganî’nin Hatıraları, (terc. Adem Yerinde), İstanbul: Klasik.Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880), Ankara: TTK Yayınları.Ortaylı, İ. (2002). Son Universal İmparatorluk ve II. Abdülhamid, Türkler, (ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek & Salim Koca), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, C. XII, ss. [889-].Özcan, A. (1997). Pan-İslamizm Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924), İlaveli 2. Baskı, Ankara: TDV Yayınları.Serjeant, R. B. (1969). The Zaydîs, Religion in The Middle East Three Religions in Concord And Conflict, Volume 2 Islam, (ed. A. J. Arberry), Cambridge: University Press.Sırma, İ. S. (2008). Osmanlı Devleti’nin Yıkılışında Yemen İsyanları, İstanbul: Beyan Yayınları.Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, ( 1325/1908-1909). Abdülhamid ve Seyyid Muhammed el-Mehdi (Asr-ı Hamîdî’de Âlem-i İslam ve Senûsîler), İstanbul: İkdam Matbaası.Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları Sultan Abdülhamid, (1999). 5. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.Uçarol, R. (1989). Gazi Ahmet Muhtar Paşa (1839–1919) (Askeri ve Siyasi Hayatı), Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, İstanbul: Filiz Kitabevi. Zeine, Z. N. (2003). Türk-Arap İlişkileri ve Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu, (çev. Emrah Akbaş), İstanbul: Gelenek Yayınları.