Geleneksel Bir Manzum Sözlük: Tuĥfe-İ Şādį

Kaşgārlı Mahmut’un Divan-ı Lügati’t-Türk adlı sözlüğünden itibaren çok farklı sahalarda ve farklı türlerde farklı yöntemlerle yazılmış çok sayıda Türkçe sözlüğe rağmen bu alan yeterince üzerinde durulmamış bir alandır. Hem Türk sözlükçülük tarihi açısından hem de Türkçenin söz varlığı bakımından bu sözlüklerin incelenmesi ve değerlendirilmesi bir hayli önem taşımaktadır. Bu çalışma da bu alana bir katkı niteliğinde olacaktır. Türkçe-Farsça manzum sözlükler genellikle küçük çocuklara Farsça veya Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır. Fakat bu özelliğine ek olarak hem içerdikleri söz varlığı bakımından Türkçenin anlatım gücü ve anlam zenginliğini ortaya çıkarması ve Türk dilinin tarihi gelişim sürecini göstermesi bakımından hem de sözlük hazırlama yöntemlerini ve gelişmelerini göstermesi bakımından da bir önem arz etmektedir. Bu çalışmada da Hicri 1152 Milādi 1738 yılında kopya edilen 13 varaklık bir sözlük olan ve Kültür Bakanlığı Yazma Eserler Kütüphanesinde 45 Ak Ze 184/1 arşiv numarasıyla kayıtlı bulunan Tuĥfe-i Şādį adlı sözlük tanıtılarak yazı çevirimi alfabesi ile okunup üzerinde söz varlığı çalışması yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Klasik Osmanlı Türkçesi, Manzum Sözlük, Ebced Hesabı, Tuĥfe-i Şādį, Sözlük

A Traditional Verse Dictionary: Tuĥfe-İ Şādį

Since Kaşgārlı Mahmut's Divan-ı Lügati't-Türk dictionary, numerous Turkish dictionaries have been written on different fields and in different genres with different ways but still this field is not sufficiently focused on. The examination and evaluation of these dictionaries is very important, both in terms of Turkish lexicographical history and Turkic language vocabulary. Also, this study will be a contribution to this field. Turkish-Persian verse dictionaries are usually written for the purpose to teach small children Persian or Turkish. In addition to this characteristic, however, it is also important for the Turkish language to reveal the richness of the expression power and meaning in terms of the vocabulary it contains and also to show the historical development process of the Turkish language as well as the methods of dictionary preparation and developments. In this study, Tuĥfe-i Şādį, which is registered with 45 Ak Ze 184/1 archive number in the Ministry of Culture Writing Works Library and which is a dictionary of 13 pages copied in Hijri year 1152 and 1738 according to Gregorian calender, shall be introduced and a verbal study will be conducted by reading with the text translation alphabet.

Keywords:

Classic Ottoman Turkish Verse Dictionary, Abjad, Tuĥfe-, Şādį, Dictionary,

PDF

___

BANGUOĞLU, Tahsin ( 1986), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
BOZ, Erdoğan, (2006), Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu, Türkçenin Çağdaş Sorunları, Ankara: Gazi Kitabevi.
BRENDEMOEN, Bernt (1980), “Labiyal Ünlü Uyumunun Gelişmesi Üzerine Bazı Notlar”, İstanbul: Türkiyat Mecmuası, c. XIX, 1977-79.
DEMİR, Gökhan (2016), Et-Tansîsü’l-Muntazar Fî Şerhî Ebyâti’t-Telhîs Ve’l-Muhtasar, Doktora Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi
DEVELİ, Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmesi ve Uyumlar, Ankara: TDK Yayınları.
DUMAN, Musa (2000), Birgili Muhammed Efendi, Vasiyyet-nâme, Dil İncelemesi, Metin, Sözlük, Ekler İndeksi ve Tıpkıbasım, İstanbul: R Yayınları.
EMİNOĞLU, Emin (2010), Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası, Sivas: Asitan Yayınları.
EMİNOĞLU, Emin (2011), Sözlükçülük Geleneği İçinde Temel Türkçe Sözlük Düzenleme Yöntemleri, İstanbul: Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 4, Yaz. Eren, Ali Cüneyt, (2009), Arapça Alfabetik Sözlüklerin Tanıtımı, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (Cilt IX, Sayı:1), 129-152.
ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım, Yayım, Tanıtım.
GÜLSEVİN, Gürer (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: TDK Yayınları.
GÜLSEVİN, Gürer- BOZ, Erdoğan (2004), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
KAÇAR, Irmak (2017), Lutfullah Halîmî’nin Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Mukaddimetü’l-luga, Journal of Turkish Language and Literature Volume:3, Issue:2, Spring, (131-146).
KARTAL, Ahmet (2003), Tuhfe-i Remzî, Ankara
KILIÇ, Atabey (2001), Mustafâ bin Osmân Keskin, Manzûme-i Keskin, Kayseri: Laçin Yayınevi.
KILIÇ, Atabey (2001), “Manzum Sözlüklerimizden Manzûme-i Keskin”, 12-13 Nisan 2001 Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni Bildiriler 1. Cilt, s. 441-447, Kayseri: Turkish Studies.
KILIÇ, Atabey (2006), “Türkçe-Arapça Manzum Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân -1- (İnceleme)”, Turkish Studies, c. I, sayı: 2 s. 81-100, Ekim-Kasım-Aralık.
KILIÇ, Atabey(2007), Türkçe-Arapça Manzum Sözlüklerimizden Sübĥa-i Sıbyân-2-(Metin)”, Turkish Studies, c. I, sayı 4, Kış, s. 29-71.
KILIÇ, Atabey (2006), “Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübĥa-i Sıbyân”, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan’a Armağan Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu 6-7 Mayıs 2005 ŞANLIURFA, BİLDİRİLER s. 186-189, Şanlıurfa.
KILIÇ, Atabey (2007), “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (Metin)” Turkish Studies, c. I, sayı:4, Bahar, s. 410-475.
KORKMAZ, Zeynep, (1973), Sadru’d-dîn Şeyhoğlu, Marzubân-nâme Tercümesi (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), Ankara: DTCF Yayınları.
MUHTAR, Cemal (1993), İki Kur’an Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
PARLATIR, İsmail (2011), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınları.
ÖZ, Yusuf (1996), Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) (Basılmamış doktora tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÖZ, Yusuf (1997), “Tuhfe-i Vehbî Şerhleri”, İstanbul: İlmî Araştırmalar, sayı: 5, s.219-232.
ÖZ, Yusuf (1999). Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
YURTSEVEN, Necmettin(2003), Türk Edebiyatında Arapça-Türkçe Manzum Lügatler ve Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’si, Ankara: (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
ÖZKAN, Mustafa (1995), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
STEİNGASS, F., A (1998), Comprehensive Persian-English Dictionary, 2. edition, Beirut, Lebanon: Library du Liban Publishers.
ŞÜKUN, Ziya (1984), Farsça-Türkçe Lugat: Gencinei Güftar Ferhengi Ziya, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1994), Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl (Gramer-Metin-Sözlük), İstanbul: Enderun Kitabevi. Türkçe Sözlük (2010), Ankara: TDK Yayınları.
UZUN, Engin, (2003), Modern Dilbilimin Bulguları Işığında Türkçe Sözlüğe Bir Bakış, Mustafa Canpolat Armağanı, A.Ta, M.Ölmez, 281-293.
UZUN, Leyla, (1998), 1945’ten Bu Yana Sözlükler, Kebikeç/Sayı 8-9), 53-57. Yeni Tarama Sözlüğü (1983), Ankara: TDK Yayınları.