19562

Batken’de (Kırgızistan) ve Batman’da (Türkiye) Ters Lale Efsaneleri

Lalenin Türk kültür, sanat ve edebiyat hayatında olduğu kadar halk anlatılarında ve inancında eşsiz bir yeri vardır. Sert iklim koşullarında yaşayan Türkler için lale yeniden doğuşun, uyanışın, hayatın, bereketin simgesi ve kışın ardından gelen baharın müjdecisi sayılmaktadır. Ters lale ise halk anlatılarında ve inancında şekline bağlı olarak hüznü, acıyı ve gözyaşını temsil etmektedir. Kırgızistan’ın Batken ilinde ve Türkiye’nin birçok bölgesinde ters lale ile ilgili çeşitli efsaneler söylenmektedir. Batken’de bir dağa, kayaya ve köye adı verilen Aygül çiçeği eyaletin en önemli sembollerindendir. Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesinde yetişen ve çeşitli adlarla anılan ters lale Batman’ın Sason ve Kozluk ilçelerinde kültürel ve maddi bir değerdir. Aynı familyadan olan bu endemik türler yaşam alanları ve dış görünüşleri açısından birbirine oldukça benzemektedir. Bu çiçeklere bağlı olarak Batken’de “Aygültaş” ve Batman’da “Ters Lale” adında bir kayalık etrafında cereyan eden olay örgüleri, şahıs kadroları ve içerikleri açısından benzerlik gösteren iki farklı efsane anlatılagelmektedir. Bu efsanelerdeki benzerlikler ve farklılıklar hangi sebeplerden kaynaklanmış olabilir? Göç, kültür ve halk anlatısı olguları arasında nasıl bir ilişki vardır? Türkiye Türklerinin yüzyıllar önce Anadolu’ya ilk yerleştikleri bölge olan Doğu Anadolu’daki bir ters lale efsanesiyle atayurtlarındaki efsanenin karşılaştırmalı olarak incelenmesi Türk Dünyasındaki ortak folklor, kültür, inanç ve değerler konusunda ipuçları verecektir. Söz konusu efsaneler olay örgüsü, şahıs kadrosu ve içerikleri açısından halkbilimi kuram ve yaklaşımları çerçevesinde incelenerek karşılaştırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Efsane, Ters Lale, Ağlayan Gelin, Aygül, Kırgızistan, Türkiye, Batken, Batman

The Legends of Reverse Tulip in Batken (Kyrgyzstan) and Batman (Turkey)

Tulip has a unique place in the Turkish culture, art and literature, as well as in folk narratives and beliefs. For Turkic people living in harsh climatic conditions, tulip is a symbol of rebirth, awakening, life and fertility and a herald of spring after winter. Reverse tulip, due to its shape, represents sadness, pain and tears in folk narratives and beliefs. In Batken province of Kyrgyzstan and in many regions of Turkey, there are various legends about reverse tulips. Reverse tulip or Aygul flower, after which a mountain, rock and village in Batken are named, is one of the most important symbols of the province. Reverse tulip growing in Eastern Anatolia region of Turkey and having different names is a cultural and material value in Sason and Kozluk districts of Batman province. These endemic species, which are of the same family, are very similar to each other in terms of their living spaces and exterior appearance. In concern with these flowers, there are two different legends that had taken place around a rock called “Aygultash” in Batken and “Reverse Tulip” in Batman and show similarities in terms of plot, mentioned heroes and content. What are the possible reasons for the similarities and differences in these legends? What is the connection between the phenomenon of migration, culture and folk narratives? A comparative examination of the reverse tulip legend in Eastern Anatolia region where the Turks of Turkey had settled when they first came to Anatolia centuries ago and the legend in their fatherland will give us clues about common folklore, cultures, beliefs and values in the Turkic world. There was also an attempt to examine and compare the aforementioned legends in terms of their plot, mentioned heroes and content, within the frame of folkloric theories and approaches.

Keywords:

Legend, Reverse Tulip, Crying Bride, Aygul, Kyrgyzstan, Turkey, Batken, Batman,

PDF

___

Açılova, R. (2011). “Batkendin Tuzu Oor”. Kasiettü Batken Aymagı cana El Bilimi içinde 101-102. Bişkek: Madaniy İzildöö Borboru.
Alp, Ş. (2006). Doğal Çiçeksoğanları ve Ters Lale Koruma Önlemleri ve Yetiştiriciliği. Yalova: Doğal Çiçek Soğancıları Derneği.
Aygül Gülü Batken. (2019, 1 Eylül). Erişim adresi: https://triptokyrgyzstan.com/ru/destinations/places/gora-aygul-tash#&gid=1&pid=5
Bascom, W. R. (2010). “Folklorun Dört İşlevi”. (Çev.: Ferya Çalış). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2 içinde 71-86. Ankara: Milli Folklor Yayınları.
Başgöz, İlhan. (1996). “Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu)”, Folkloristik: Prof. Dr. Umay. Günay Armağanı. Ankara: Feryal Matbaacılık.
Baytop, T. & Kurnaz, C. (2003). “Lale”. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt 27 içinde 79-81. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Bekleyen, O. (2009, 4 Mayıs). İki Dinin Kutsal Çiçeği “Ters” Lale. Hürriyet. Erişim adresi: http://www.hurriyet.com.tr/
Çobanoğlu, Ö. (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Garber, P. M. (1989). “Tulipmania”, The Journal of Political Economy, Vol. 97, No:3, 535-560.
Honko, Lauri. (2003). “Halk Anlatısı Araştırma Metodları /Bu Metodların Durumu ve Geleceği”. (Çev. İsmail Görkem). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar içinde (s.146-176) Ankara: Milli Folklor Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (1998). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Karimov, С. (2011). “Batken Aygül Gülü Menen Düynö Cüzünö Taanımal”. Kasiettü Batken Aymagı cana El Bilimi içinde 124-125, Bişkek: Madaniy İzildöö Borboru.
Kartal, A. (1998), Klasik Türk Şiirinde Lale. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kaynak Kişi 1: Çopiya, Ismanova, 69, tahsil durumu: orta, ev hanımı, 21.05.2019, Batken eyaleti-Merkez ilçesi-Bozadır köyü.
Kaynak Kişi 2: Elmas, Taylakova, 49, tahsil durumu: orta, ev hanımı, 15.05.2019, Batken eyaleti-Kadamcay ilçesi-Köktaala köyü.
Malinowski, B. (1990). Büyü, Bilim ve Din. (Çev. Saadet Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Malinowski, B. (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. (Çev. Saadet Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Ocak, A. Y. (2003). Alevî-Bektaşî İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim Yayınları.
Örnek, S. V. (1968). “Etnolojinin Tarihçesi, Başlıca Ekolleri, Görevleri”, Antropoloji (4), 165-193.
Özcan, A. (2003). “Lale Devri: Osmanlı Tarihinin 1718-1730 Yılları Arasına Sonradan Verilen Ad”. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt 27 içinde 81-84. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Özdemir, A. R. (2014). Kayıp Türkler Etnik Coğrafya Bakımından Kürtleşen Türkmen Aşiretleri. Ankara: Kripto Yayınları.
Pala, İ. (2003). “Edebiyat”. Komisyon TDV İslam Ansiklopedisi Cilt 27 içinde 84-85. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Petikaınen, J. (2003). “Efsanenin Yapısı ve Fonksiyonu”. (Çev. İsmail Görkem). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar içinde 223-240. Ankara: Milli Folklor Yayınları.
Propp, V. (1985). Masalın Biçim Bilimi. (Çev. Mehmet Rifat,) İstanbul: Kent Basımevi.
Sason İlçesinin Tarihçesi. (2019, 6 Haziran). T.C. Sason Kaymakamlığı. Erişim adresi: http://www.sason.gov.tr/ilcemizin-tarihcesi
Sason'un Ters Lale Efsanesi. (2017, 14 Kasım). Sasun. Erişim adresi: www.sasun.org/edebiyat/sasonun-ters-lale-efsanesi-h520.html
Ters Lale Sason, (2017, 30 Nisan). Erişim adresi: http://www.batmancagdas.com/yasam/sason-ve-kozlukta-ters-laleler-acti-h50744.html
Türkan, K. (2008). “Türk Masallarında Kahramanın ve Şamanın Don Değiştirmesi Arasındaki Benzerlikler”. Türkbilig 2008:15, 136-154.