Ahmed Yesevî’nin Divan-ı Hikmet’inde Şeriat, Tarikat ve Hakikat

Hoca Ahmed Yesevi, kendi adına izafe edilen Yeseviyye tarikatının kurucusudur. Yeseviyye, Türk milletinin manevî hayatını şekillendiren temel yapı taşlarından biri olarak değerlendirilebilir. Yesevîlik, Türkler arasında yayılan ilk tarikattır. Dinî ve tasavvufî geleneğe bağlı olarak yetişen Ahmed Yesevî, fikirlerini Kur’an ve Hadis merkezinde şekillendirmiştir. Ona göre, şeriat ile tarikat birbirinden ayrı alanlar değildir. Tarikatın gerçek mahiyetinin anlaşılması şeriata bağlıdır; şeriata bağlı olmayan tarikat düşüncesinin sağlıklı olması mümkün değildir ve bâtıl bir mahiyet taşımaktadır. Seyr u sülûk eğitiminden geçmiş bir sûfînin hakikate ermesi için önce şeriatın sonra da tarikatın gereklerini yerine getirmesi icâb eder. Tasavvufî mertebelerin işlenişinde dört kapı olarak ifade edilen şeriat, tarikat, hakikat ve mârifet kavramlarını, Ahmed Yesevî de geniş bir şekilde ele almış ve bu mertebelerin bir bütün olduğunu ifade etmiştir. Hepsinin temelini de şeriatın teşkil ettiğini vurgulamış ve şeriat olmadan bu mertebelere ulaşılamayacağını dile getirmiştir. Tasavvuf geleneğinde birçok mutasavvıf şeriat, tarikat ve hakikat alanları şeklinde üçlü tasnifi benimsemiştir. Bu çalışmamızda, Ahmed Yesevî’nin şeriat, tarikat ve hakikat kavramlarına yaklaşımı konu edilecektir.

Sharia, Tariqa and Haqiqa in Ahmed Yesevi’s Divan-ı Hikmet

Hoca Ahmed Yesevi is the founder of the tariqa “Yeseviyye” which is attributed to his name. Yeseviyye could be regarded as one of the most most prominent milestones that shaped the spiritual life of the Turkish people. This sufi way refers to the first tariqa that was spread among the Turks. Ahmed Yesevi, who was grown-up in complying with the religious and sufi tradition, structures his religious and sufi thought at the center of Qur’an and Hadith. According to him, the sharia and tariqa are not separate fields from each other. To understand the real essence of the tariqa depends upon the sharia; the tariqa thought that does not depend on the sharia cannot be healthy and it carries a batil (falsehood) essence. The sufi who is trained by the sayr u suluk has to realize the requirements of respectively the sharia and tariqa. Ahmed Yesevi deeply studies the terms of sharia, tariqa, haqiqat and marifa (gnosis) which are mainly assumed as the four doors in handling the sufi stages. He states that these stages are not single units; they form a whole. Emphasizing that sharia is the basis of all these stages, he says that it is not possible to attain these stages without sharia. Many sufis in the sufi tradition adopt threefold classification such as sharia, tariqa and haqiqat. In this work, we endeavour to reveal the approach of Ahmed Yesevi towards the concepts of sharia, tariqa and haqiqat.

PDF

___

Âsım Efendi, (1304). Kâmûs Tercemesi, İstanbul: I-IV.
Aşkar, Mustafa, (1993). “Ahmed Yesevî ve Tasavvuf Anlayışı”, Diyanet İlmi Dergi, Cilt 29 (4) s.49-62.
Aşkar, Mustafa, (1998). Niyazî-i Mısrî ve Tasavvuf Anlayışı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Aşkar, Mustafa, (2015). Tasavvuf Tarihi Literatürü, İstanbul: İz Yayınları.
Bardakçı, Mehmet Necmeddin, (2016). Doğuştan Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: Rağbet Yayınları.
Başer, Hacı Bayram, (2017). Şeriat ve Hakikat, İstanbul: Klasik Yayınları.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, (1999). Sahîhu’l-Buhârî, Riyad: Daru’s-Selam.
Cebecioğlu, Ethem, (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Otto Yayınları.
Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf, (1985). Kitâbu’t-Ta’rifât, Beyrut.
el-Çerhî, Ya‘kûb b. Osman b. Mahmûd el-Gaznevî, (1375). Neynâme, haz.: Halilullah Halîlî, Tahran.
el-Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İshak, (1413/1993). et-Taarruf li-Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf, haz: Ahmed Şemsüddin, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
el-Mekkî, Ebû Tâlib, (2011). Kûtu’l-Kulûb, (Kalplerin Azığı), çev.: Yakub ÇiçekDilaver Selvi, , İstanbul: Semerkand Yayınları, I-IV.
el-Yeşrûtiyye, Fâtımetü’ş-Şâzeliyye el-Haseniyye, (1953). Rihletü ile’l-Hak.
et-Tehânevî, Muhammed b. A’lâ b. Ali, (ty.). Keşşâfu Istılahâti’l-Fünûn, Beyrut: Daru Sadr, I-IV.
Gazâlî, Ebû Hamîd Muhammed b. Muhammed, (ty.). İhyâ’u Ulûm’id-Din, Aldullah el-Halidî, Cilt 4, Beyrut: Daru’l-Erkam.
Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâüddîn, (1298/1880). Kitâbu Câmi‘i’i’l-Usûl fi’lEvliya ve Envâ‘ihim ve Kelimâti’s-Sûfiyye, Mısır.
Gürer, Betül, (2017). “Ahmed Yesevî’nin Dîvan-ı Hikmet’i Ekseninde Tasavvufi Düşüncede İlahi Aşk”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Ankara: (80), s.15-39.
Haksever, Ahmet Cahid, (2009). Ya‘kûb- Çerhî Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı, İstanbul: İnsan Yayınları.
Haksever, Ahmet Cahid, (2015). Tasavvufa Dair Güncel Meseleler, Ankara:
Hucvîrî, Ali b. Osman Cüllâbî, (2010). Keşfu’l-Mahcûb, (Hakikat Bilgisi), haz.: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem, (2005). Lisanü’l-Arab, Beyrut: 2005, I-X.
İz, Mahir, (1969). Tasavvuf, İstanbul: Rahle Yayınları.
Kartal, Abdullah, (2015). Tasavvufun Oluşumu Şeriat-Hakikat İlişkisi, Bursa: Emin Yayınları.
Kâşânî, Abdürrezzâk, (1426/2005). Letâ’ifü’l-i’lâm fî İşârâtı Ehli’l-ilhâm, Kahire.
Kâşânî, Kemaleddîn Abdurrezzâk, (1981). Istılâhâtu’s-Sûfiyye, tahk.: Muhammed Kemal İbrahim, Kahire.
Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin, (1409/1989). er-Risâletü’lKuşeyriyye, tahk.: Abdulhalim Mahmud, Kahire.
Küçük, Osman Nuri, (2011). Fusûsu’l-Hikem ve Mesnevî’de İnsan-ı Kâmil, İstanbul: İnsan Yayınları.
Necmeddîn-i Kübrâ, (1996). Usûlu Aşere,Risâle İle’l-Hâim, Fevâihu’l-Cemâl, (Tasavvufî Hayat), haz: Mustafa Kara, İstanbul: Dergah Yayınları.
Serrâc, Ebû Nasr Tûsî, (1380/1960). el-Lüma’, tahk.: Abdulhalim Mahmud, Mısır: Daru’l-Kutübi’l-Hadise.
Serrâc, Ebû Nasr Tûsî, (1996). el-Lüma’ (İslâm Tasavvufu), haz.: Hasan Kamil Yımaz, İstanbul: Erkam Yayınları.
Sülemî, Ebu Abdurrahman, (1949). Tabakâtu’s-Sufiyye, Kahire.
Sülemî, Ebu Abdurrahman, (1968). “el-Fark Beyne İlmi’ş-Şeria ve’l-Hakika”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, çev.: Süleyman Ateş, Cilt 16, Ankara: s. 219.
Taftazânî, Sa’düddîn, (2016). Şerhu’l-Akâid, (Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi), haz.: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları.
Tosun, Necdet, (2013). “Yeseviyye”, DİA., İstanbu: Cilt 43, s.487-490.
Uludağ, Süleyman, (1988). “Âdâbü’l-Mürîd”, DİA., İstanbul: Cilt 1, s.336- 337.
Uludağ, Süleyman, (1991). “Aşk”, DİA., İstanbul: Cilt 4, s.11-17.
Uludağ, Süleyman, (1994). “Dünya”, DİA., İstanbul: Cilt 10, s.22-25.
Uludağ, Süleyman, (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Vicdânî, Sadık, (1995). Tomâr-ı Turuk-ı Aliyye (Tarikatler ve Silsileri), haz.: İrfan Gündüz, İstanbul: Enderun Kitabevi.
Yesevî, Hoca Ahmed, (2015). Divân-ı Hikmet, haz.: Hayati Bice, İstanbul: H Yayınları.
Yılmaz, Ali, (1993). “Ahmed-i Yesevî’nin Hikmetleri İle Yûnus Emre’nin Şiirlerinde Tasavvufî Muhteva Benzerlikleri”, Diyanet İlmi Dergi, Ankara: Cilt 29, (4), s.17-33.
Yılmaz, Hasan Kamil, (2014). Tasavvufî Hayat, İstanbul: Erkam Yayınları.