Üstün Yetenekli Ergenlerin Stres Kaynakları ve Stres Karşısındaki Tepkilerinin Ergen Popülasyonu ile Karşılaştırılması

Bu çalışmada üstün yetenekli ergenlerin stres düzeyleri, stres kaynakları ve stres karşısındaki tepkilerini incelenmek üzere tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın kuramsal evreni Türkiye’deki üstün yetenekli çocuklar iken; erişilebilir evren Bilim ve Sanat Merkezleri’nde (BİLSEM) lise düzeyinde öğrenim gören ergenlerdir. Kolayda örnekleme yöntemiyle seçilen 161 ergenden (72 erkek ve 89 kız) örneklemi oluşmuştur. Veri toplama aracı olarak Güncellenmiş Öğrenci Yaşamı Stres Envanteri (SSI-R) kullanılmıştır. Bulgulara göre üstün yetenekli ergenler stres kaynakları açısından hayal kırıklığı, çatışma, baskılar, değişiklikler ve kendine yüklemede; stres karşısındaki tepkiler açısından ise fiziksel, duygusal ve davranışsal tepkilerde SSI-R Türkiye ergen normundaki ergenlere göre anlamlı derecede düşük bulunmuştur. Üstün yeteneklilerde en fazla "kendine yükleme," en az "değişiklikler" strese neden olan faktörlerdir. Üstün yeteneklilerin stres karşısında verdikleri tepkiler açısından en az fizyolojik tepkiler, en çok ise değerlendirici tepkiler verdikleri bulunmuştur. Sonuçlar cinsiyete ve sınıf düzeyine göre anlamlı farklılık göstermemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Üstün Yetenek, Ergenlik; Stres, Strese Tepkileri

GIFTED ADOLESCENTS’ STRESS SOURCES, REACTIONS AGAINST STRESS AND COMPARISON WITH GENERAL ADOLESCENT POPULATION

The purpose of this survey study was to reveal gifted adolescents’ stress levels, stress sources, and reaction types against stress. The population of the study involved adolescents studying at secondary school level in and attending Science and Art Centers. The sample included a total of 161 adolescents, 72 men and 89 women selected via convenience sampling method. A personal information form and the Student-Life Stress Inventory-Revised were used as the data collection tools. The findings revealed that participants scored significantly lower than the norm in frustrations, conflicts, pressures, changes, and self-imposed in terms of stressors and in physiological, emotional, and behavioral reactions in terms of reactions to stressors. On the other hand, gifted students scored significantly higher than the norm in cognitive-appraisal. Moreover, gifted adolescents had higher level of self-imposed stress sources but lower level of changes-related stress. Gifted adolescents’ reactions against stress were at the “mild” category. They showed physiological reactions the least whereas cognitive appraisal reactions the most. Gifted adolescents’ stress sources and reactions against stress did not significantly differ in terms of gender and grade level.

Keywords:

Gifted Students, Adolescence, Stress.,

PDF

___

Ataman , A. (2002). Özel eğitim üstün zekâlılar ve üstün yetenekliler. Özel Eğitim (ss. 173-190). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları
Ataman , A. (Ed.). (2005). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş. Ankara: Gündüz Yayıncılık.
Atkinson, R.T., Atkinson, R.C., Smith, E.E., Bem, D.J., & Nolen-Hoeksema, S. (2010). Psikolojiye giriş (5.baskı). (Y. Alogan, Çev.) Ankara: Arkadaş Yayınları.
Aydın, K. B. (2006). Stresle başa çıkma. U. Öner (Ed.), Uygulamalı grup rehberliği dizisi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Bahtiyar, M., & Şahin, F. (2017). Üstün Yetenekli Öğrencilerin Rehberlik Gereksinimi. Journal of Educational Studies, 4(2), 140-154.
Baloğlu, M.,& Bardakçı, S. (2010). Güncellenmiş öğrenci yaşamı stres envanteri’nin Türkçeye uyarlanması, dil geçerliği ve ön psikometrik incelemesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(33), 57–70.
Baltaş, A.,& Baltaş, Z. (1999). Stres ve başa çıkma yolları (19.baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.Compas B.E. (1998). An agenda for coping research and theory: Basic and applied developmental issues. International Journal of Behavioral Development, 22, 231-237.
Cüceloğlu, D. (2003). İnsan ve davranışı (12. baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Davaslıgil, Ü. (1991). Üstün olma niteliğini kazanma. Eğitim ve Bilim, 5(82), 62-67.
Eryılmaz, A. (2009). Ergenlik döneminde stres ve başa çıkma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 20-37.
Ferguson, W. E. (1981). Gifted adolescents, stress and life changes. Adolescence, 6, 246-267.Gadzella, B. M. (1991). Student-life stress ınventory. Commerce, TX: Copyright.Gadzella, B. M. (2005). Student-life stress ınventory, SSI-R. Commerce, TX: Copyright.
Grossberg, I. N., & Cornell, D. G. (1988). Relationship between personality adjustment and high intelligence: Terman versus Hollingworth. Exceptional Children, 55(3), 266-272.
Gür, Ç. (2011). Üstün yetenekli çocukların karşılaştığı sosyal ve duygusal problemler ve bu problemlerin çözümüne ilişkin öneriler: Arkadaş edinme sorunu, alay edilme, anksiyete-endişeler ve aşırı mükemmelliyetçilik üzerine bir çalışma. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Işıklı, B. (2013). Çatışma ve stres yönetimi-II Ç. Yenilmez (Ed.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Jackson, P.S.,& Moyle, V. F. (2008). Inner awakening, outward journey: The intense gifted child in adolescence. Daniels, S.,& Piechowski, M.M. (Ed.) (2008). Living with intensity: Understanding the sensitivitiy, excitability, and the emotional development of gifted children, adolescents, and adults. Tuscon, AZ: Great Potential Press.
Kanlı, E. (2011). Üstün zekâlı ve normal ergenlerin mükemmeliyetçilik, depresyon ve kaygı düzeyleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 33, 103-121
Kaplan, D. S., Liu, R. X., & Kaplan, H. B. (2005). School related stress in early adolescence and academic performance three years later: The conditional influence of self expectations. Social Psychology of Education, 8(1), 3-17.
Kaplan, L. S. (1990). Helping gifted students with stress management. S. Berger (Ed.), Flyer file on gifted students. Reston:VA: Council for Exceptional Children Digest.
Karnes, F.A. & Oehler-Stinnett, J.J. (1986). Life events as stressors with gifted adolescents. Psychology in the Schools, 23(4), 406-414.
Kaur, A. P. (2018). Stress, coping, self–efficacy, resilience and social support ın university students. International Journal Of Scientific Research, 6(4), 662-665.
Kesen, M. & Akyüz, B. (2015). Üniversite örgüt kültürü algılamaları ve demografik değişkenlerin algılanan stresi yordayıcı değişkenler olarak incelenmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, 5(1), 71-94.
Korkut, F. (2007). Okul temelli önleyici rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: Anı Yayıncılık.
Kulaksızoğlu, A. (2006). Ergenlik psikolojisi (8. baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Lazarus, R. S. & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping, New York: Springer.
Lens, W., & Rand, P. (2000). Motivation and cognition: Their role in the development of giftedness. International Handbook of Giftedness And Talent, 2, 193-202.
McMann, N., & Oliver, R. (1988). Problems in families with gifted children: Implications for counselors. Journal of Counseling and Development, 66(6), 275-278.
McNally RJ, Shin LM (1995) Association of intelligence with severity of posttraumatic stress disorder symptoms in vietnam combat veterans. The American Journal of Psychiatry, 152(6): 936-938.
Peterson, J., Duncan, N., & Canady, K. (2009). A longitudinal study of negative life events, stress, and school experiences of gifted youth. Gifted Child Quarterly, 53(1), 34-49.
Philipson, S. N. & McCann, M. (2007). Meta-theoretical conceptions of giftedness. S. N. Philipson & M. McCann (Eds.), Conceptions of giftedness. Sociocultural perspectives (pp. 477–493). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
Plante TG, Sykora C (1994) Are stress and coping associated with WISC-III performance among children? Journal of Clinical Psychology, 50(5): 759-762.
Preuss L., Dubow E.A. (2004). Comparison between intellectually gifted and typical children in their coping responses to a school and a peer stressor. Roeper Review, 26(2), 105-111.
Renzulli, J. S. (2012). Reexamining the role of gifted education and talent development for the 21st century: A four-part theoretical approach. Gifted Child Quarterly, 56(3), 150-159.
Renzulli, J.S. (1978). What makes giftedness? Reexamining a definition. Phi Delta Kappan, 60(3), 180-184.
Rowshan, A. (2000). Stres yönetim: hayatınızın sorumluluğunu almak için stresi nasıl yönetebilirsiniz (Çev. Şahin Cüceloğlu). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Sak, U. (2012). Üstün zekâlılar: Özellikleri tanılanmaları eğitimleri (2.baskı) Ankara: Vize Yayıncılık.
Sandström, C. I. (1982). Çocuk ve gençlik psikolojisi. (R. Uğurel Şemin, Çev.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Saranlı, A. G., & Metin, N. (2012). Üstün yetenekli çocuklarda gözlenen sosyal-duygusal sorunlar. Journal of Faculty of Educational Sciences, 45(1), 139-163.
Steinberg, L. (2007). Ergenlik. (F. Çok, Çev. Ed.) Ankara: İmge Kitabevi.
Sternberg, R. J., & Davidson, J. E. (Eds.). (2005). Conceptions of giftedness. Cambridge University Press.
Stoeger, H. (2009). The history of giftedness research. International handbook on giftedness (pp. 17-38). Springer, Dordrecht.
Stuart, T.,& Beste, A. (2010). Farklı olduğumu biliyorum “Üstün yeteneklileri anlayabilmek”. (A. Gönenli, Çev.) (2. Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık.
Şahin, N. H., Güler, M., & Basım, H. N. (2009). A tipi kişilik örüntüsünde bilişsel ve duygusal zekânın stresle başa çıkma ve stres belirtileri ile ilişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 20(3), 243-254.
Terman, L. M. (Ed.). (1926). Genetic studies of genius: volume 1: Mental and physical traits of a thousand gifted children. Stanford: Stanford University Press.
Tutar, H. (2000).Kriz ve stres ortamında yönetim. İstanbul: Hayat Yayınları.
Webb, J.T. (1993). Nurturing social-emotional development of gifted children. K. Heller, F.J. Mönks, A.H. Passow (Ed.), International handbook of research and development of giftedness and talent, (pp.525-538), Oxford, UK: Pergamon Press.
Ziegler, A, & Heller, A. (2000). Conceptions of giftedness from a metatheoretical perspective. K.A. Heller, F.J. Mönks, R.J. Sternberg, & R.F. Subotnik (Eds.), International handbook of giftedness and talent (2nd ed., pp. 3-21). Oxford: Pergamon.