Tûsî ve Kâtibî’nin Teselsül Münâzarasının Tahlili

Bu makalede Necmeddin Kâtibî ile Nasreddin Tûsî arasında teselsülün imkânı/imkânsızlığı konusunda gerçekleşen yazılı bir münâzara analiz edilmiştir. Bu münâzarada, klasik dönemde teselsülün imkânsızlığına dair İslam düşünürleri tarafından öne sürülen en meşhur delillerden üçü ele alınmıştır. Bu deliller klasik İslam düşüncesinde burhân-ı arşî, burhân-ı tatbîk ve burhân-ı tezâyüf adıyla bilinen delillerdir. Kâtibî, bu delillere karşı itirazlarını ortaya koymak için hocası Tûsî’ye bir mektup yazmış, bu mektubunda öncelikle teselsülün imkânsızlığına dair öne sürülen bu delilleri takrir etmiş, daha sonra bu delillere karşı itirazlarını sıralamıştır. Bunun üzerine Tûsî, Kâtibî’nin bu itirazlarına oldukça doyurucu ve ikna edici cevaplar vermiştir. Hocasının açıklamaları neticesinde ikna olan Kâtibî, münâzara sonucunda teselsülün imkansızlığına dair klasik dönemde ortaya koyulan bu delillerin geçerliliğini Tûsî’nin açıklamaları bağlamında kabul etmiş ve son bir itiraf mektubu yazarak bu kabulünü dile getirmiştir. Tûsî’nin bu itirafa cevap olarak teşekkür ve takdir sadedinde yazdığı son mektupla münâzara sona ermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Felsefe, Teselsül, Münâzara, Tûsî, Kâtibî

An Analysis of the Debate Between al-Tūsī and al-Kātibī on Infinite Regress

This study presents an analysis of the written debate between Najm al-Dīn al-Kātibī and Nasīr al-Dīn al-Ṭūsī on the possi bilit y/imp ossib ility of infinite regress. This debate addressed three of the most famous arguments put forward by Islamic philosophers, regarding the impossibility of infinite regress in the classical period. These arguments are known as burhān al-arshi, burhān al-tatbīq, and burhān al-tazayuf in the classical Islamic thought. Al-Kātibī wrote a letter to his teacher al-Ṭūsī to raise his objections against these arguments. In this letter, he first presented the arguments about the impossibility of infinite regress and then voiced his objections against them. However, al-Ṭūsī offered quite satisfactory and convincing answers to al-Kātibī's objections. Convinced by his teacher’s explanations, al-Kātibī accepted the validity of these arguments, which were offered in the classical period regarding the impossibility of infinite regress, and expressed this acceptance by writing a final letter of confession. The debate ended with the last letter that al-Ṭūsī wrote, in response to this confession, to express his gratitude and appreciation.

Keywords:

Philosophy, Infinite Regress, Debate, al-Ṭūsī, al-Kātibī,

PDF

___

Cürcânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerḥu’l-mevâḳıf. çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
Demirkol, Murat, “Kâtibî ve Tûsî’de Tanrı’nın Varlığını Zincirlemenin İptali Yoluyla İspatlama”. Kelam Araştırmaları Dergisi 9/2, 2011.
Erdem, Engin. Varlıktan Tanrı’ya. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2016.
İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. el-İşârât ve’t-tenbîhât. Kum: Müessese Bostan Kitap, H. 1434.
İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. Kitâbu’ş-Şifâ Kategoriler. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2010.
İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik. çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
İzmirli, İsmail Hakkı. “Teselsül Risâlesi (içinde) Osman Demir, Kelâm’da Teselsülü İptal Delilleri ve İsmail Hakkı İzmirli’nin Teselsül Risâlesi”. İslam Araştırmaları Dergisi 23 (2010).
Kâtibî, Ebu’l-Hasen Necmuddîn Debîrân Alî b. Ömer b. Alî. Ḫâtime fi’l-i’tirâf bi’l-ḥaḳḳ li’l-Kâtibî (içinde) Ecvib etü’l -mesâ ’ili’ n-Naṣ îriyy e. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Pejûheşgâh Ulûm İnsânî ve Mutâlaât Ferhengî, 2005.
Kâtibî, Ebu’l-Hasen Necmuddîn Debîrân Alî b. Ömer b. Alî. Ḥikmetü’l-‘ayn. çev. Salih Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.
Kâtibî, Ebu’l-Hasen Necmuddîn Debîrân Alî b. Ömer b. Alî. Münâḳaşâtu’l-Kâtibî li ta’lîḳâti’t-Ṭûsî (içinde) Ecvib etü’l -mesâ ’ili’ n-Naṣ îriyy e. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Pejûheşgâh Ulûm İnsânî ve Mutâlaât Ferhengî, 2005.
Kâtibî, Ebu’l-Hasen Necmuddîn Debîrân Alî b. Ömer b. Alî. Risâle fî išbâti Vâcibi’l-Vücûd (içinde) Ecvib etü’l -mesâ ’ili’ n-Naṣ îriyy e. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Pejûheşgâh Ulûm İnsânî ve Mutâlaât Ferhengî, 2005.
Küçük, Mehmet Tayfun. Tûsî ve Kâtibî’nin İsbât-ı Vâcib Tartışması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Taftâzânî, Sa’düddîn Mes’ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horasânî. Şerḥu’l-‘aḳâ’id. Şam: Dâru’t-Takvâ, 2020.
Tûsî, Ebû Ca’fer Nasîruddîn Muhammed b. Muhammed b. el-Hasen. Mübâḥašât beyne’t-Ṭûsî ve’l-Kâtibî (içinde) Ecvib etü’l -mesâ ’ili’ n-Naṣ îriyy e. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Pejûheşgâh Ulûm İnsânî ve Mutâlaât Ferhengî, 2005.
Tûsî, Ebû Ca’fer Nasîruddîn Muhammed b. Muhammed b. el-Hasen. Naḳdu’t-Ṭûsî ‘alâ münâḳaşâti’l-Kâtibî (içinde) Ecvib etü’l -mesâ ’ili’ n-Naṣ îriyy e. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Pejûheşgâh Ulûm İnsânî ve Mutâlaât Ferhengî, 2005.
Tûsî, Ebû Ca’fer Nasîruddîn Muhammed b. Muhammed b. el-Hasen. et-Ta’lîḳât ‘alâ mebâḥiši risâleti’l-Kâtibî (içinde) Ecvib etü’l -mesâ ’ili’ n-Naṣ îriyy e. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Pejûheşgâh Ulûm İnsânî ve Mutâlaât Ferhengî, 2005.
Tûsî, Ebû Ca’fer Nasîruddîn Muhammed b. Muhammed b. el-Hasen. eş-Şükr ve’t-taḳdîr li’t-Ṭûsî (içinde) Ecvib etü’l -mesâ ’ili’ n-Naṣ îriyy e. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Pejûheşgâh Ulûm İnsânî ve Mutâlaât Ferhengî, 2005.