İbn Hazm’ın Hanefîlerin Kıyas Uygulamalarına Yönelik Eleştirileri

Fıkıh usulü alimlerinin genel kanaatine göre kıyas, bilgi üretmede kullanılan temel yöntemler arasında yer alır. Sünni mezhepler içerisinde kıyas karşıtlığı fikri ile temayüz eden Zâhirîliğin en önemli temsilcilerinden olan Endülüslü âlim İbn Hazm (öl. 456/1064), usûl ve fürû-i fıkha dair yazdığı eserlerle Zâhirî düşüncenin gelişimine ciddi katkılar sunmuştur. Bu çalışmada, İbn Hazm’ın fıkıh usulü açısından geçerliliğine şiddetle karşı çıktığı kıyasa, Hanefîlerin uygulamaları özelinde pratikte ne tür eleştiriler getirdiği hususuna odaklanılmıştır. Bu çerçevede Hanefîlere izafe ettiği temsil gücü yüksek bazı kıyas uygulamaları seçilerek onun bu uygulamalar hakkındaki itiraz ve tenkitleri ortaya koyulmuş, ayrıca söz konusu meselelerde Hanefîlerin görüşleri kendi kaynakları üzerinden araştırılmıştır. İbn Hazm, Hanefîler başta olmak üzere kıyası benimseyen mezhepleri, kendi belirledikleri kaide ve şartlara riayet etmemekle, dolayısıyla kıyas yapmayı bilmemekle itham etmiştir. Çalışmada, İbn Hazm’ın bu hususta büyük ölçüde hasmı ilzam amaçlı cedelci bir yöntemi takip ettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Kıyas, İllet, İbn Hazm, Hanefi Mezhebi, Islamic Law, Analogy (Qiyas), Rationale (Illah), Ibn Hazm, Hanafi School of Law

Ibn Hazm’s Criticism of Hanafis’ Analogy Practices

According to the understanding of mainstream methodology of jurisprudence, the analogy is one of essential acknowledged evidence of sharia. Within the Sunni schools, Ibn Hazm (d. 456/1064) is the one who was distinguished because of his opposition to analogy and is one of the most significant representatives of Zahirism. He aims to prove that analogy is not legitimate evidence in accordance with sharia. This article focuses on the criticism of Ibn Hazm on the juristic analogy, particularly the Hanafis’ analogy practices. In this context, I chose some of the highly representative samples for analogy practices that he attributed to the Hanafis and presented his objections about these practices. Briefly, according to Ibn Hazm, Hanafis are those who do not make observance of primary rules and conditions that they determine and could not succeed in practicing analogy adequately. However, he mostly adopted an argumentative method to bind his opponent.

Keywords:

Islamic Law, Analogy (Qiyas), Rationale (Illah), Ibn Hazm, Hanafi School of Law,

PDF

___

Acar, Muhammet Ali. İbn Hazm’ın Hanefîlere Yönelik Kıyas Eleştirisi. Sakarya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Apaydın, H. Yunus. İbn Hazm Zâhirîlik Düşüncesinin Teorisyeni. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
Baktı, Ahmet Selman. “Kıyasın Meşrûiyetinde Beşer Olmanın Rolü ve Kıyas Karşıtı Bir Zihniyetin Analizi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/32 (2015), 1-23.
Baktı, Ahmet Selman. Şer’î Hükmün Tanımı ve Aslî İbâha İlkesi (Hanbelî Fıkhı Özelinde). İstanbul: Kitâbi Yayınları, 2019.
Bâlaʿmeş, Faysal b. Said. el-Me sâilü ’l-fı ḳhiyy e elletî enkera fîhâ İbn Ḫazm el-istidlâle bi’l-ḳıyâs fî ebvâbi’l-ibâdât min kitâbihi’l-Muḥallâ. Ümmü’l-kurâ, Doktora Tezi, 1425.
Cessâs, Ahmed b. Alî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Sadık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi ’t-Tü râsi’ l-Ara bî, 1985.
Cessâs, Ahmed b. Alî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. thk. en-Neşemî. 4 Cilt. Vizâratü’l-Evkâf ve’ş- Şuûni ’l-İs lâmiy ye, 1994.
Duman, Soner. “İllet ve Makasıd Açısından Fıkıh Mezheplerinde Ribâ”. İktisadî Hayatta ve İslâm’da Faiz. ed. Recep Cici - Süleyman Sayar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
Ebu Yûsuf, Yakub b. İbrahim. Kitâbü’l-Âs̱âr. Haydarabad: İhyaü ’l-Ma ârifi ’n-Nu ’mani yye, 1355.
Ebu Yûsuf, Yakub b. İbrahim. Kitâbü’l-Ḫarâc. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1979.
Gül, Şirin. İbn Hazm’ın Kıyası Reddi. Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
Hâdimî, Nureddin. ed-Delîl inde’z-Zâhiriyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2000.
Haral, Nurhayat. İbn Hazm’ın Hukuk Metodolojisinde Delil Kavramı. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’ l-Âfâ ki’l- Cedîd e, 1403.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-İʿrâb ani’l-ḥîreti ve’l- iltib âsi’l -mevc ûdeyn fî mezâhibi ehl-i’r-re’y ve’l-ḳıyâs. thk. Muhammed b. Zeynelabidin Rüstem. 3 Cilt. Riyad: Edvâü’s-Selef, 2005.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-Muḥallâ bi’l-âs̱âr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’ l-Küt übi’l -İlmi yye, 2010.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. et-Taḳrîb li-ḥaddi’l-manṭıḳ ve’l-medḫal ileyhi bi’l- elfâẓ i’l-ʿ âmmiy ye ve’l- ems̱i leti’ l-fıḳ hiyye . thk. Abdülhak b. Molla et-Türkmânî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
Kudûrî, Ahmed b. Muhammed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Sirâc - Ali Cum’a. 12 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2004.
Merğinânî, Ebü’l-Hasan Ali b Ebî Bekr. el-Hidâye şerḥu bidâyeti’l-mübtedî. 7 Cilt. Medine: Darü’s-Sirac, 2019.
Okur, Hüseyin. “Kıyas İşleminde İllet Birliğinin Sağlanamaması Hali: Kıyâs Ma’a’l-Fârık”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 36 (2020), 17-48.
Özer, Salim. Debbusi’nin “el-Esrar fi’l-Usul ve’l-Furuʿ” Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, 1997.
Pehlivan, Bayram. Hanefî Fıkıh Usûlünde Kıyasa Aykırılık. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed. Uṣûlü’s-Seraḫsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’ l-Küt übi’l -İlmi yye, 2005.
Tahâvî, Ahmed b. Muhammed. Şerḥu Meʿâni’l-âs̱âr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr - Muhammed Seyyid Câd el-Hak. 5 Cilt. b.y.: Âlimü’l-Kütüb, 1994.
Tan, Oğuzhan. “İbn Hazm Örneğinde Kıyassız Bir Fıkhın İmkânı”. Diyanet İlmi Dergi 50/4 (2014), 9-31.
Tan, Oğuzhan. Tarihî Bağlam ve Karakteristik Özellikleri Açısından İbn Hazm ve Usûl Anlayışı. Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2007.
Ünver, Ahmet Numan. Fıkıh Ilminde Cedel Yönteminin Kullanımı. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2019.
Ünver, Ahmet Numan. “İllete Yönelik Nakz İtirazı ve Nakza Karşı Cevaplar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XIX/36 (2017), 1-15.
Yefût, Sâlim. İbn Hazm ve’l-Fikru’l-Felsefî bi’l-Mağrib ve’l-Endelüs. b.y.: el-Me rkezu ’s-Se kâfiy yu’l- Arabî , ed-Dâru’l-Beydâ, 1986.