Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları

Memlükler döneminin büyük tarihçilerinden kabul edilen Makrîzî, Ehl-i beyt ve Hz. Ali evladı taraftarlığının yanı sıra Arap asabiyesine düşkünlüğü ve muhalif tavrıyla da tanınmaktadır. Tarihin çeşitli alanlarında eserler kaleme alan Makrîzî, bunlar arasında yer alan Kitâbü’s-Sülûk’te Abbâsî Devleti’ni de ana hatlarıyla ele almıştır. Onun buradaki tespit ve yorumları, bu devletin tarihine dair farklı bir bakışı da yansıttığından ele alınmaya değerdir. Zira Makrîzî, Abbâsî Devleti yıkıldıktan sonra bu hanedana mensup bazı kişilerin Mısır’a getirtilerek halife ilan edildiği ve toplumla ulemanın onlara büyük hürmet ve teveccüh gösterdiği bir vasatta umumun görüşlerinin dışına çıkarak Abbâsîler’i tenkit etme cesaretini gösteren ilginç bir tarihçidir. Bu çalışmada, öncelikle Makrîzî’nin hayatı, kişiliği ve tarihçiliğine temas edilmiştir. Ulema ailesine mensup olması, aldığı iyi eğitim ve tarihçilik konusundaki müktesebatı özellikle vurgulanmıştır. Yine çalışmaya konu edilen kısmın yer aldığı Kitâbü’s-Sülûk de ana hatlarıyla tanıtılmıştır. Ardından eserin Abbâsîlerle ilgili kısmı ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiş ve müellifin diğer risale ve biyografi eserlerinde verdiği malumatla zenginleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, , Abbâsîler, , Maḳrîzî, , Kitâbü’s-Sülûk, , Asabiyet, , Ehl-i Beyt

The Dissident Historian of the Mamluk Period, Maḳrīzī and His Criticism and Comments on the Abbasid State in His Work Named al-Sulûk

Maḳrīzī, who is considered one of the great historians of the Mamluk period, is known for his support for Ahl Bayt as well as his adherence to the Arab asabiyya and for his dissident attitude. Maḳrīzī, who wrote works in various fields of history, also discussed the Abbasid State in Kitâb al-Sulûk, which is among them, with its main lines. His findings and comments here are worth considering as they reflect a different view of the history of this state. Because Maḳrīzī is an interesting historian who dared to criticize the Abbasids by going beyond the views of the general public in a medium where some members of this dynasty were brought to Egypt and declared as caliphs after the Abbasid State was destroyed and the society and the ulama(scholars) showed great respect and kindness to them. Therefore, Maḳrīzī, who is the founder of the Egyptian historiography school and a knowledgeable historian, as well as these features, his brave attitude and opposing attitude make it important to reveal his determinations and evaluations about the Abbasid history. In this study, first of all, Maḳrīzī, his personality and his historiography were discussed. Particular emphasis was placed on the fact that he was a member of the Ulama family, his good education and his vast knowledge on historiography. Again, the work of Maḳrīzī, Kitâb al-Sulûk, which includes the part of the study, was introduced in its main lines. After these, the part of the work in question was evaluated in detail and enriched with the information given by the author in other treatises and biography works of him.

Keywords:

Islamic History, Abbasid, Maḳrīzī, Kitāb al-Sulūk, Asabiyah, Ahl al-Bayt,

PDF

___

Âşûr, Saîd A.. el-Müctema‘u’l-Mısrî fî ‘asri Selâtîni’l-Memâlîk. Kahire: Dârü’n-Nehdati'l-Arabiyye, 1992.
Ayaz, Fatih Yahya. “Memlûkler Zamanında Halifenin Siyasî Hâkimiyeti Nasıl Değişti?”. Derin Tarih (Hilâfet Özel Sayısı) 17 (2021), 50-55.
Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
ʿAynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed. ʿİḳdü’l-cümân fî târîḫi ehli’z-zamân. nşr. Abdürrâzık et-Tantâvî el-Karmût. Kahire: ez-Zehra li’l-İ’lami’l-Arabî, 1989.
Baybars el-Mansûrî, Rükneddin. Zübdetü’l-fikre fî târîḫi’l-hicre. nşr. Donald S. Richards. Beyrut: Das Arabische Buch, 1998.
Bozkurt, Nahide. “Hâdî-İlelhak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/16-17. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Bozkurt, Nahide. “Mehdî-Billâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/377-379. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
Cengiz, Osman. Makrîzî’nin İmtâu’l-Esmâ İsimli Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
Cheikh, Nadia Maria. “The Qahramâna in the Abbasid Court: Position and Functions”. Studia Islamica 97 (2003), 41-55.
Cobb, Paul M.. “Al-Maqrîzî, Hashimism, and the Early Caliphates”. Mamluk Studies Review 7/2 (2003), 69-81.
İbn ʿAbdüzzâhir, Ebü’l-Fazl Muhyiddin Abdullah. er-Ravżü’z-zâhir fî sîreti’l-Meliki’ẓ-Ẓâhir. nşr. Abdülaziz el- Huveytır. Riyad: y.y., 1976.
İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ebü’l-Fazl Şihabeddin Ahmed b. Ali. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s̱-s̱âmine. nşr. Abdülvâris Muhammed Ali. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ebü’l-Fazl Şihabeddin Ahmed b. Ali. İnbâʾü’l-ġumr bi-ebnâʾi’l-ʿumr. nşr. Hasan Habeşî. 4 Cilt. Kahire: Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1969-1998.
İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed. Bedâʾiʿu’z-zühûr fî veḳāʾiʿi’d-dühûr. nşr. Muhammed Mustafa. 5 Cilt. Kahire: el- Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitâb, 1982-1984.
İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. el-Menhelü’ṣ-ṣâfî ve’l-müstevfî baʿde’l-Vâfî. nşr. Muhammed M. Emin - Nebîl Muhammed Abdülaziz. 13 Cilt. Kahire: el-Hey’etü'l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1984-2009.
İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. Ḥavâdis̱ü’d-dühûr fî meda’l-eyyâm ve’ş-şühûr. nşr. Muhammed K. İzzeddin. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1990.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahmân b. Ali. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. nşr. Muhammed Abdülkadir Ahmed Atâ - Mustafa Abdülkadir Atâ. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
İzzeddin, Muhammed Kemaleddin. el-Maḳrîzî müerriḫan. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1990.
Karan, Cuma. “Abbasi Sarayında Ümmüveledlerin Yönetime Etkisi: Hayzürân, Şağab ve el-Kahramâniye Örneği”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 54/2 (Aralık 2020), 379-402.
Kızıltoprak, Süleyman. Memlûk Sistemi ve Memlûk Devleti’nin Kuruluşu. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
Köse, Saffet. “İbnü’s-Sâiğ ez-Zümürrüdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/196-197. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Makrîzî, Takıyyüddîn. Dürerü’l-ʿuḳūdi’l-Ferîde fî terâcimi’l-aʿyâni’l-müfîde. nşr. Adnan Derviş - Muhammed el- Mısrî. 2 Cilt. Dımaşk: Vizaretü’s-Sekâfe, 1995.
Makrîzî, Takıyyüddîn. Dürerü’l-ʿuḳūdi’l-Ferîde fî terâcimi’l-aʿyâni’l-müfîde. nşr. Mahmud el-Celîlî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
Makrîzî, Takıyyüddîn. “Emevî-Hâşimî Çekişmesi”. çev. İrfan Aycan - Abdulhâlık S. Bakır. İdeolojik Tarih Okumaları. haz. İrfan Aycan - M. Mahfuz Söylemez. 151-210. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
Makrîzî, Takıyyüddîn. İmtâʿu’l-esmâʿ bimâ li’r-resûl mine’l-ebnâʾi ve’l-aḥvâl ve’l-ḥafede ve’l-metâʿ. nşr. Muhammed Abdülhamid en-Nümeysî. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
Makrîzî, Takıyyüddîn. İttiʿâẓü’l-ḥunefâʾ bi-aḫbâri’l-eʾimmeti’l-Fâṭımiyyîn el-ḫulefâʾ. nşr. Cemaleddin eş-Şeyyâl. 3 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l-Ala li’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 1996.
Makrîzî, Takıyyüddîn. Mevâʿiẓ ve’l-iʿtibâr bi ẕikri’l-ḫıṭaṭ ve’l-âs̱âr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, ts..
Makrîzî, Takıyyüddîn. Kitâbü’l-Muḳaffa’l-kebîr. nşr. Muhammed el-Ya‘lâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1991.
Makrîzî, Takıyyüddîn. Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk. nşr. M. Mustafa Ziyâde - Saîd A. Âşûr. 4 Cilt. Kahire: Lecnetü't-Te’lif ve't-Terceme ve’n-Neşr, 1956-1973.
Makrîzî, Takıyyüddîn. Resâilü’l-Maḳrîzî. nşr. Ramazan Bedrî - Ahmed Mustafa Kasım. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1998.
Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsiʿ. 12 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, ts..
Sevim, Ali. “İbnü’l-Müslime, Reîsürrüesâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/161-162. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Seyyid, Eymen Fuâd. “Makrîzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/448-451. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
Yıldız, Hakkı Dursun. “Ebû Seleme el-Hallâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/228-229. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Yılmaz, Saim. “Abbâsîler’in Siyasî Çöküş Dönemi Halifelerinden Kâhir-Billâh (320-322/932-934)”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 6/12 (2008), 71-103.
Yılmaz, Saim. “Abbâsilerde Üstâdârlık Müessesesinin Ortaya Çıkışı”. İslâm Araştırmaları Dergisi 21 (2009), 1-24.
Yılmaz, Saim. “Türk Komutanlardan Mûnis el-Muzaffer’in (ö. 321/933) Abbâsî Tarihindeki Siyasî Etkinliği”. Dinî Araştırmalar Dergisi 10/30 (2007), 121-152.
Ziyâde, M. Mustafa, “Makrîzî ve Çağdaşları”. çev. Cüneyt Kanat. Tarih İncelemeleri Dergisi 8 (1993), 219–232.