GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ’NİN ZÜBDETÜ’T-TEVÂRİH ADLI ESERİNİN TAHLİLİ

Gelibolulu Mustafa Âlî XVI. yüzyılın en meşhur bürokrat ve tarihçisidir. Kısa süren yaşamına pek çok eser sığdırmıştır. Bu eserlerden birisi de Zübdetü’t-Tevârih’tir. Eser bir mukaddime, dört tabaka ve hatimeden oluş- maktadır. Âli eserinin girişinde eseri nasıl yazdığını anlattıktan sonra mukaddimesinde Nebî, Resul ve Ulu’l-Azm kavramları hakkında bilgiler vermektedir. Birinci tabakada sırasıyla Hz. Âdem, Hz. Şît, Hz. İdrîs, Hz. Nuh, Hz. Hud, Hz. Sâlih, Hz. İbrahim, Hz. İsmail, Hz. Lut, Hz. İshak, Hz. Yakub, Hz. Yusuf, Hz. Eyyub, Hz. Şuayb, Hz. Musa, Hz. Yunus, Hz. Davud, Hz. Süleyman, Hz. Zekeriya, Hz. Yahya ve Hz. İsa adlı peygamberlerden ayrıntılı olarak bahseder. Bu yönüyle eser bir peygamberler tarihi hüviyeti taşır. Âlî, eserini Kara Yakub b. İdris el-Karamânî’nin Arapça olarak kaleme alınmış İşrâku’t-Tevârih adlı kitabından genişleterek tercüme etmiştir. Âlî’nin yazdığı bu eser XVI. yüzyıl Osmanlı toplumu ve aydınının peygamberler tarihine bakışını yansıtması sebebiyle önemlidir.

Anahtar Kelimeler:

Mustafa Âlî, Zübdetü’t-Tevârîh, İşrâkut’t-Tevârîh, Peygamberler Tarihi

-

Analysis of Zübdetü’t-Tevârih by Mustafa Âlî of GeliboluMustafa Âlî of Gelibolu is the most famous bureaucrat and historian ofthe 16th century. He wrote a lot of works in his short life. One of these isZübdetü’t- Tevárih. The works is made up of an introduction, four chaptersand a conclusion part. Âlî gives information about such notions as Nebi,Resul and Ulu’l Azm after explaning how he wrote the book. In the firstchapter, he provides detailed information about Adam, Sit, Enoch, Noah,Hud, Salih, Abraham, Ishmael, Lot, Isaac, Jacob, Joseph, Job, Suayb, Moses,Jonah, David, Solomon, Zechariah, John and Jesus respectively. In this respect, the work resembles a history of the prophets. Mustafa Âlî mentionsthat he has translated İşrâku’t-Tevârih by Kara Yakub b. Idris el-Karamânîfrom Arabic and extended it. That book by Mustafa Âlî of Gelibolu is significant in that it reflects the aproach of the intellectuals and Ottoman people towards the history of the prophets

Keywords:

Mustafa Âlî, Zübdetü’t-Tevârih, İşrâku’t-Tevârih, Historyof The Prophets,

PDF

___

Ahmed, Sayyid Maqbul, “İbn Hurdâzbih”, DİA, XX, İstanbul 1999.
Akgündüz, Ahmet, “Ebüssuud Efendi”, DİA, X, İstanbul 1994.
Aksoyak, İ. Hakkı, Gelibolulu Mustafa Âli Tuhfetü’l-Uşşâk, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 2003.
Ateş, Süleyman, “İrşâdu’l-Akli’s-Selim”, DİA, XXII, İstanbul 2000.
Atsız, Hüseyin Nihal, Âli Bibliyografyası, Süleymaniye Kütüphanesi Ya- yınları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1968.
Aydemir, Abdullah, Tefsirde İsrâiliyyât, DİB yay., Ankara 1964.
Aydemir, Abdullah, Büyük Türk Bilgini Ebussuud Efendi ve Tefsirdeki Metodu, DİB yay., (2.Baskı), Ankara 1993.
Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (Çev. Çoşkun Üçok), Kültür Bakanlığı yay., Mersin 1992.
Brockelmann, C., Geshithte der Arabishen Litteratur, Supplementband I-V, Leiden 1937.
Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri 1299-1915, (haz. İ. Özen, A. F. Yavuz), Meral yay., trz
Çelebi, Katip, Keşfu’z-Zünun I-II, İstanbul 1971.
Çelebioğlu, Amil, “Ahmet Bican”, DİA, II, İstanbul 1989.
Çelebioğlu, Amil, -Eraslan, Kemal, “Yazıcı-Oğlu”, İA, XIII, İstanbul 1986.
Fayda, Mustafa, “İbn İshak”, DİA, XX, İstanbul 1999.
Fleischer, Cornell H., Tarihçi Mustafa Âli Bir Osmanlı Aydın ve Büro- kratı, (Çev. Ayla Ortaç), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
Gibb, H.A.R., “Tarih”, İA, XI, İstanbul 1967.
Goldziher, Ignace, Klasik Arap Literatürü, (Çev. Azmi Yüksel ve Rahmi Er), (haz. Mehmet Akif Kireççi), İMAJ yay., Ankara 1993.
Görgün, Tahsin, “Îci”, DİA, XXI, İstanbul 1999.
Gündüz, Şinasi, “Kur’an Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muh- teva ve Kaynak Açısından Torah Kıssaları”, IV. Kur’an Haftası Kur’an Sem- pozyumu 17-18 Ocak 1998, Fecr Yayınevi, Ankara 1998.
Hatiboğlu, İbrahim, “Mesabihu’s-Sünne”, DİA, XXIX, Ankara 2004.
Hizmetli, Sabri, İslam Tarihçiliği Üzerine, DİB yay., Ankara 1991.
Horovitz, J., “Vehb b. Münebbih”, İA, XIII, İstanbul 1986.
İbn Kuteybe, Te’vilu Muhtelifi’l-Hadis (Hadis Müdafası), (Çev. Hayri Kır- başoğlu), Kayıhan yay., İstanbul 1998.
İsen, Mustafa, Gelibolulu Mustafa Âli, Şule yay., İstanbul 1998.
İzgi, Cevat, “Kazvinî”, DİA, XXV, Ankara 2002.
Kallek, Cengiz, “İbn Asakir, Ebu Mansur”, DİA, XIX, İstanbul 1999.
Kandemir, M. Yaşar, “ Ka‘b el-Ahbar”, DİA, VI, İstanbul 2001.
Karacabey, Salih, “Hattabi”, DİA, XVI, İstanbul 1997.
el-Karamanî, Kara Yakub b. İdris, İşrâku’t-Tevarih, Manisa İl Halk Kü- tüphanesi, no:1353.
Küçükaşçı, Mustafa S., -Cengiz Tomar, “İbn Asakir, Ebü’l-Kasım”, DİA, XIX İstanbul 1999.
Kütükoğlu, Bekir, “Âli Mustafa Efendi -hayatı-”, DİA, II, İstanbul 1989.
Mecdi Mehmed Efendi, Şakaik-i Numaniye ve Zeyilleri, (haz. Abdulka- dir Özcan), Çağrı yay., İstanbul 1989.
Mustafa Âlî, Zübdetü’t-Tevarih, Süley. Kütp. Reşid Efendi, no. 633.
—————, Zübdetü’t-Tevârih, Süley. Kütp. Hamidiye, no. 448.
—————, Zübdetü’t-Tevârih, Süley. Kütp. H. Mahmud Efendi, no. 4505.
—————, Nasihatü’s-Selâtin, Süley. Kütp. Hüsrev Paşa no: 311.
Müslim, Ebu’l Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kuşeyri, el- Camiu’s-Sahih I-V, (nşr. M. Fuad Abdulbaki) İstanbul trsz.
Özdemir, Mehmet, “Ebu Ubeyd el-Bekri”, DİA, X, İstanbul 1994.
Sandıkçı, Kemal, “İbn Asâkir, Ebu Muhammed”, DİA, XIX, İstanbul 1999.
Sönmez, Mehmet Ali, “İbn Hibbân”, DİA, XX, İstanbul 1999.
Şeker, Mehmet, Gelibolulu Mustafa Âli ve Mevâidü’n-Nefâ’is fi- Kavâidi‘l-Meâlis Adlı Eserin Tahlili, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
es-Semerkandi, Şeyh Nasr bin Muhammed, Tenbihu’l-Ğâfilin ve li-Hâ- mişihi Bustânu’l-Arifin, Daru’l-Marife, Lübnan, trs.
Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı (Başlangıç- tan XIX. Yüzyılın sonuna kadar), İSAR Vakfı, İstanbul 1998.
—————, “İbn Havkal”, DİA, XX, İstanbul, 1999.
Tolmacheva, Marina A., “İstahri”, DİA, XXIII, İstanbul 1999.
Topaloğlu, Nuri, “İbn Asâkir, Ebü’l Yümn”, DİA, XIX İstanbul 1999.
Uğur, Mücteba, Hadis İlimleri Edebiyatı, TDV yay. Ankara 1996.
Uzun, Mustafa, “Muhammediye”, DİA, XXX, İstanbul 2005.
Yazıcı, İshak, “Bahru’l Ulum”, DİA, IV, İstanbul 1991.